Seyyid Şerîf ve Nahv–i Mîr Adlı Eserinin İçerik ve Metod Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Sayı: 51, 175 - 199, 27.12.2021

Mahmut Tekin

https://doi.org/10.17120/omuifd.1001599

Öz

Bu çalışmada İslâmî eğitim sisteminde birbirinden değerli eserler telif eden ve güçlü bir yorum kültürüne sahip olan Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin (ö. 816/1413) Farsça kaleme aldığı Nahv-i Mîr’i ele alınmıştır. Cürcânî’nin kısa biyografisi verildikten sonra Nahv-i Mîr’in kendisine aidiyeti, üzerine yapılmış bazı çalışmalar, muhtevası, telif gayesi, eserde kullanılan ıstılahlar, Cürcânî’nin mensûb olduğu dil ekolü, metodu, tercihleri, tanımları, istidlal yöntemleri ve görüş sahiplerini zikretme üslubu ele alınmıştır. Eserin orijinal şekli Farsça olduğundan Arapça tercümesi ile karşılaştırılarak yapılan birtakım hatalar tespit edilmiş ve araştırmacıların istifadesine sunulmuştur. Son olarak da Cürcânî’nin çalışma süresince etkisinde kaldığı bazı dilciler ile ilgili bilgiler verilmiştir. Çalışma neticesinde Cürcânî’nin Nahv-i Mîr’inde benimsemiş olduğu üslup ve çalışma yönteminin İbnu’l-Hâcib (ö. 646/1248) ve Ebu’l-Mekârim Çârperdî’nin (ö. 746/1346) eserlerinde kullanmış oldukları üslupla büyük ölçüde benzerlik gösterdiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Nahiv, Cürcânî, Nahv-i Mîr, İbnu’l-Hâcib, Çârperdî

Assessment on Sayyid Sheriff and His Work in Name of Nahv-i Mir in terms of Content and Method

Öz

In this study, is discussed the “Nahv-i Mîr” that written in Persian by Seyyid Şerîf el-Curcânî (d. 816/1413), who wrote valuable works in the Islamic education system and has a strong interpretation culture. After giving a short biography of Curcânî, was discussed "Nahv-i Mir"'s belonging to him, some studies on it, its content, the purpose of writing, the terms used in the work, the language school that Curcânî is affiliated with, his method, preferences, definitions, methods of bringing evidence and The style of expressing the opinion holders. Because of the original version of the work is in Persian, some mistakes made by comparing it with the Arabic translation have been identified and presented to the researchers. Finally, was given information about some linguists whom Curcânî was influenced during the study. As a result of the study, it has been determined that the style and working method adopted by Curcânî in Nahv-i Mîr are largely similar to the style used by Ibnu'l-Hâcib (d. 646/1248) and Ebu'l-Mekarim Chârperdî (d. 746/1346) in their own works.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Syntax, Curcânî, Nahv-i Mîr, Ibnu, Chârperdî

Kaynakça

• ‘Abbâsî, ‘Abdurrahim b. ‘Abrurrahman. Me‘âhidu’t-tenṣîṣ ‘alâ şevâhidi’t-Telḫîṣ. thk. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamîd. 2 Cilt. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kutub, 1947.
• Adalı, Şeyh Mustafâ. Netâicu’l-efkâr. İstanbul: İsmail Ağa Yayınevi, 1440/2019.
• Akçay, Halil, Nûruddîn el-Curcânî ve er-Reşâd fî Şerhi’l-İrşâd Adlı Eseri. İstanbul: Sonçağ Akademi Yayınları, 2019.
• 'Alî Huseyn, ‘Abdullâh. et-Teftâzânî ve mevkifuhu mine’l-ilâhiyât. Mekke: Câmi‘âtu Ummi’l-Kurâ, Külliyetu’d-Da‘vâ, Doktora Tezi, 1995.
• Bâcûrî, İbrâhîm b. Muhammed b. Ahmed. Ḥâşiye ‘alâ metni’s-Sullemi’l-murevnaḳ. Kahire: Dâru's-Selâm, 2. Basım, 1435/2014.
• Bağdâdî, İsmâ‘îl b. Mumhammed Emîn b. Mîr Selîm. Hediyyetu’l-‘ârifîn, esmâ’u’l-muellifîn ve âs̱âru’l-muṣannifîn. 2 Cilt. İstanbul: Vekâletu'l-Me‘ârifi’l-Celîle, 1951.
• Berde‘î, Sa‘dullâh, Hadâiku’d-dekâik. İstanbul: Salah Bilici, 1984.
• Birgivî, Mehmed Efendi. İẓhâru’l-esrâr. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2014.
• Cârim, ‘Alî – Emîn, Mustafâ. en-Naḥvu’l-vâdıḥ. 2 Cilt. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, 1965.
• Cürcânî, Ebu’l-Hasen ‘Alî b. Muhammed b. ‘Alî Seyyid Şerîf. Nahv-i Mîr. Bangladeş: Mektebetu’l-Faysal, 1408/1987.
• Çârperdî, Ebu’l-Mekârim Fahruddîn Ahmed b. Tâceddîn es-Sa‘îd el-Hasan b. ‘Alî. el-Muġnî fî ‘ilmi'n-naḥv. İstanbul: Mektebetu Diyarbekir, 2012.
• Çelebî, Hâcî Halîfe Mustafâ b. ‘Abdillâh Kâtib. Keşfu'z-zunûn ‘an esâmi'l-kutubi ve'l-funûn. 2 Cilt. Bağdâd: Mektebetu'l-musennâ, 1941.
• Çelik, Yüksel. “Seyyid Şerîf Cürcânî ve el-Misbâh fî Şerh el-Miftâh Adlı Eseri”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Bilimname dergisi 24/1 (2013), 57-100.
• Erdebîlî, Muhammed b. ‘Abdilğânî. Şerḥu’l-Unmûẕec fî’n-naḥv. thk. ‘Adnân Câsim - Muhammed el-Hezîmâvî. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1436/2015.
• Ergin, M. Cevat. “Basra ve Kufe Ekollerinin Kullandıkları Farklı Nahiv Terimleri”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2003) 40-65. Ferâhîdî, Ebû ‘Abdirrahmân Halîl b. Ahmed. el-Cumel fî’n-naḥv. thk. Fahruddîn Kabâve. Tahran: Matbaatu Emîr, 5. Basım, 1419/1995.
• Galâyînî, Mustafâ b. Muhammed Selîm. Câmi‘u’d-Durûsi’l-‘Arabiyye. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Asriyye, 28. Basım, 1414/1993.
• Hasan, ‘Abbâs. en-Naḥvu'l-vâfî. 4 Cilt. b.y.: Daru'l-Me‘ârif, 15. Basım, ts.
• Hasenî, ‘Abdulhay b. Fahriddîn. Nuzhetu’l-ḫavâṭır ve behcetu’l-mesâmi‘ ve’n-nevâẓır. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm 1420/1999.
• İbn ‘Akîl, ‘Abdullâh b. ‘Abdirrahmân el-‘Ukaylî. Şerḥu İbn ‘Aḳīl ‘alâ Elfiyyeti İbn Mâlik. thk. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamîd. 4 Cilt. Kahire: Dâru't-Turâs, 20. Basım, 1400/1963.
• İbnu'l-Hâcib, Cemâluddîn b. Osman. el-Kâfiye fî ‘ilmi'n-naḥv. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2014.
• İbn Hişâm, Cemâluddîn ‘Abdullâh b. Yûsuf b. Ahmed b. ‘Abdillâh. Şerḥu Ḳaṭri’n-nedâ ve belli’ṣ-ṣadâ. thk. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamîd. Beyrut: Dâru’t-Tayyibe, 11. Basım, 1990.
• İbn Hişâm, Cemâluddîn ‘Abdullâh b. Yûsuf b. Ahmed b. ‘Abdillâh. Şerḥu Şüẕûri’ẕ-ẕeheb. thk. ‘Abdulğanî Dakr. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, ts.
• İbn Mâlik, Ebû ‘Abdillâh Cemâluddîn Muhammed b. ‘Abdillâh el-Ceyyânî. Şerḥu’l-Kâfiyeti’ş-Şâfiye. thk. ‘Abdulmun‘îm Ahmed Hureydî. 5 Cilt. Mekke: Câmiâtu Ummi'l-Kurâ, 5. Basım, ts.
• İbn Mâlik, Ebû ‘Abdillâh Cemâluddîn Muhammed b. ‘Abdillâh. el-Elfiyye. b.y.: Dâru't-Te‘âvun, ts.
• İbn Mes‘ûd, Ahmed b. ‘Alî. Merâhu’l-ervâh. İstanbul: el-Mektebetu’l-Hanifiyye, ts.
• İbnu’l-Enbârî, Kemâluddîn ‘Abdurrahmân b. Muhammed b. Ebî Sa‘îd. el-İnṣâf fî mesâili’l-ḫilâf beyne’n-naḥviyyîne’l-Baṣriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu'l-‘Asriyye, 1424/2003.
• İbnu’l-‘İmâd, Şihâbuddîn Ebû'l-Felâh ‘Abdulhay b. Ahmed. Şeẕerâtu’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. thk. ‘Abdulkâdir Arnavût - Mahmûd Arnavût. 11 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1406/1986.
• Akdemir, Furat, Tekin, Mahmut vd. Ta‘lîmu’l-luġati’l-‘Arabiyye bi’l-âyâti’l-Ḳu’râniyye. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Kazvînî, Celâluddîn Muhammed b. ‘Adirrahmân el-Hatîb. el-Îżâḥ fi ‘ulûmi’l-belâġa. thk. Muhammed Abdulmun‘im Hafâcî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Cîl, 3. Basım, ts.
• Kehhâle, Ömer Rıdâ. Mu‘cemu’l-muellifîn. 13 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1957.
• Leknevî, Ebu’l-Hasanât Muhammed ‘Abdulhay. el-Fevâʾidu’l-behiyye fî terâcimi’l-Ḥanefiyye. Mısır: Matbaatu saâde, 1324.
• Merâğî, Ahmed Mustafâ. Târîḫu ʻulûmi’l-belâġa ve’t-teʻarruf bi ricâlihâ. Mısır: Mektebetu Mustafâ el-Bâbî, 1950.
• Meydanoglu, Ayşe, Özli, Muzaffer. İbn Hişam el-Ensari’nin Kur'anî Delillerle İstişhâd Yöntemi”. Fırat İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/1 (Haziran 2017), 165-181.
• Mîlânî, Muhammed b. ‘Abdirrahîm el-‘Umerî. Şerḥu’l-Muġnî. İstanbul: Hâşimî Yayınları, 1438/2017.
• Mueyyed Billâh, Yahyâ b. Hamza b. ‘Alî. eṭ-Ṭırâzu’l-muteżammin li esrâri’l-belâġa. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu'l-‘Asriyye, 1423.
• ‘Ukberi, ‘Abdullâh b. Huseyin Ebu’l-Bekâ. el-Lubâb fî ‘ileli’l-i‘râbi ve’l-binâi. thk. ‘Abdullâh en-Nebhân. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru'l-Fikr, 1416/1995.
• Uşmûnî, ‘Alî b. Muhammed b. ‘îsâ. Şerhu'l-Uşmûnî ‘alâ Elfiyyeti İbn Mâlik. 4 Cilt. Beyrut: Dâr Kutubu'l-‘İlmiyye, 1419/1998.
• Ülken, Hilmi Ziya. İslâm Felsefesi. İstanbul: Ülken Yayınları, 1983.
• Sehâvî, Şemsuddîn Muhammed b. ‘Abdirrahmân. eḍ-Ḍavu’l-lâmi‘ li ehli’l-ḳarni’t-tâsi‘. 6 Cilt. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayât, ts.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb. Miftâḥu’l-‘ulûm. Beyrût: Dâru’l-Kutubi'l-‘İlmiyye, 1407/1987.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr. ‘Amr b. Osman b. Kanber. el-Kitâb. thk. ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu'l-Hâncî, 3. Basım, 1408/1988.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâluddîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Buġyetu’l-vu‘ât fî ṭabaḳāti’l-luġaviyyîn ve’n-nuḥât. 2 Cilt. Lübnan: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, ts.
• Şevkânî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. ‘Alî b. Muhammed. el-Bedru’ṭ-ṭâli‘ bi meḥâsini men baʿde’l-ḳarni’s-sâbiʿ. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Şevkî ed-Dayf, Ahmed Şevkî ‘Abdusselâm. el-Medârisu'n-naḥviyye. b.y.: Dâru'l-Me‘ârif, ts.
• Taş, Mahsum, Muntecebuddîn el-Hemedânî el-Ferîd fî İ‘râbi’l-Kur’âni’l-Mecîd Adlı Eserinde Lugat ve Sarf. Ankara: Sonçağ, 2020.
• Tekin, Ahmet. “İbnu’l-Hâcib ile Molla Halil es-Si’irdî’nin el-Kâfiye Adlı Eserlerinin Mukayesesi”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 10/21 (Ağustos 2018), 887-902.
• Tekin, Ahmet. Çârperdî’nin el-Muğnî fî ‘İlmi’n-Nahv Adlı Eseri”, 2. Atlas Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi (Şubat 2019), 284-295. Tekin, Mahmut. Molla Halîl es-Si‘irdî ve el-Kâmûsu’s-Sânî fî’n-Nahv ve’s-Sarf ve’l-Me‘ânî Adlı Eseri. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2020.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. ‘Umer b. Ahmed. el-Mufaṣṣal fî ṣan‘ati’l-i‘râb. thk. ‘Alî Mulhim. Beyrut: Mektebetu'l-Hilâl, 1993.
• Zencânî, ‘İzzuddîn ‘Abdulvehhâb b. İbrâhîm b. ‘Abdilvehhâb. et-Tasrîfu’l-ʻizzî. İstanbul: el-Mektebetu'l-Hanifiyye, ts.
• Ziriklî, Hayreddîn. el-A‘lâm ḳāmûsu terâcim li eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-‘Arab ve’l-musta‘rebîn ve’l-musteşriḳīn. Beyrût: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.