İbn Receb el-Hanbelî’nin Câmiu’l-ulûm ve’l-hikem Adlı Eserindeki Şerh Metodu

Yıl 2022, Sayı: 53, 725 - 756, 30.12.2022

Muhammet Suiçmez , Ahmet Eşer

https://doi.org/10.17120/omuifd.1111625

Öz

Bu makale, İbn Receb el-Hanbelî’nin (ö. 795/1393) Câmiu'l-ulûm ve'l-hikem’indeki şerh metoduna odaklanmaktadır. İbn Receb’in hayatı ve hadis ilmindeki yerine kısaca temas edildikten sonra eserin telif gayesi, zikredilen hadislerin konusu ve kaynakları ile şerh yöntemi ve şerhin kaynakları incelenmektedir. Şerh; teknik özellikler, isnad ve muhteva açısından olmak üzere üç ana başlıkta ele alınmaktadır. Teknik özellikler açısından ayet ve hadisler, sahâbe ve tâbiûn sözleri, israiliyat, şiir, doktorların görüşü ve rüyalara yer verilmektedir. İsnad yönünden; seneddeki kapalılığın veya müphem ismin açıklanması, ravi tanıtımı, muhaddislere yönelik eleştiriler ve ravilerin cerh-ta‘dil bakımından değerlendirilmesi, rivayetlerin sıhhati ve tahrici gibi konular üzerinde durulmaktadır. Muhteva itibariyle ise rivayetlerin sebeb-i vürûdu ve söyleniş hikmetleri, müşkilin izahı ve ihtilafın giderilmesi, garip kelimeleri izah ve kelime tahlilleri, fıkıh usûlü konuları ve fıkhî istinbatların yanı sıra akîde, tasavvuf ve adâb gibi alanlara dair birtakım açıklamalara değinilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İbn Receb el-Hanbelî, Câmiu, Kırk Hadis, Erbaûn, Şerh.

The Commentary Method in Ibn Rajab al-Hanbali’s Jami' al-'Ulum wa'l-Hikam

Öz

This article focuses on the commentary method in Ibn Rajab al-Hanbali's (d. 795/1393) Jami' al-'Ulum wa'l-hikam. After briefly touching upon the life of Ibn Rajab and his position in the science of hadith, the purpose of writing this commentary, the subject and sources of hadiths in his book, and the method and sources of commentary are examined. This commentary; it is discussed under three main headings, namely in terms of technique, isnad and content, and their subheadings. In terms of technique or commentary method, verses and hadiths, sayings from the companions and their followers, Isrāiliyyāt, poetry and dreams are included. In terms of Isnad; it focuses on issues such as the explanation of the obscure or ambiguous name in the sanad or matn (text), the introduction of the narrator, the criticisms of the hadiths and the evaluation of the narrators by the terms of carh-ta'dil, the authenticity of the narrations and the irritant. In terms of content, some explanations about the fields such as creed, sufism and etiquette are mentioned, as well as the reasons for asbāb al-wurūd al-ḥadīth and the wisdom in the utterance context, the explanation of the problem and the elimination of the conflict, the explanation of unknown (gharib) words in the text of hadith and word analysis, reference to the subjects of fiqh methodology and the method of deriving the ahkam (tarīq istinbāṭ al-aḥkām).

Anahtar Kelimeler

Ibn Rajab al-Hanbali, Jami, Forty Hadith, Arba‘īn, Commentary.

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs ammâ’ştehera mine’l-ehâdîsi alâ elsineti’n-nâs. thk. Yusuf b. Mahmûd el-Hâc Ahmed. 2 Cilt. Dımaşk: Mektebetü İlmi’l-Hadîs, 1421/2000.
• Beyhakî. Ahmed b. Hüseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Kandemir, M. Yaşar. “Cevâmiu’l-kelim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/440. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Kandemir, M. Yaşar. “Ebû Dâvûd es-Sicistânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/120-121. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kandemir, M. Yaşar. “Kırk Hadis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/467-470. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kütüb-i Sitte ve şerhleri. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah. el-Kâmil fi’d-duafâ. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahman b. Ahmed. Câmiu’l-ulûm ve’l-hikem fi şerhi hamsine hadîsen min cevâmii’l-kilem. thk. Şuayb el-Arnaût ve İbrahim el-Bâcis. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1422/2001.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahman b. Ahmed. ez-Zeyl alâ tabakâti’l-Hanâbile. thk. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1425/2005.
• Kallek, Cengiz. “İbn Receb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/243-247. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Müneccid, Selâhaddin. Muʿcemü’l-müerrihîne’d-Dımaşkıyyîn. Beyrut: Dâru’l-Kitâb, 1398/1978.
• Opus, Bahadır. İbn Receb el-Hanbelî’nin Hadis Şerçiliği (Fethü’l-Bârî Örneği). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Suiçmez, Muhammed. İbn Receb el-Hanbelî ve Câmiu’l-ulûm ve’l-hikem Adlı Eserindeki Hadis Şerhçiliği. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Şaban, Zekiyyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları. trc. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1990.