Bursevî'nin Nesih Konusunu Değerlendirmesi

Yıl 2023, Sayı: 54, 147 - 162, 30.06.2023

Süleyman Mollaibrahimoğlu , Sıla İskeçeli

https://doi.org/10.17120/omuifd.1240390

Öz

Nesih meselesi, Kur’ân tefsirinin doğru ve sağlıklı olarak yapılabilmesi ya da hükümlerin doğru çıkarılabilmesi açısından önem teşkil eden ilimler arasında yer almaktadır. Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin velûd âlimleri arasında sayılan müfessir İsmâil Hakkı Bursevî’nin çeyrek asra yakın zamanda bir yandan halka vaaz olarak sunduğu diğer yandan da kaleme aldığı tefsiri Rûhu’l-beyân başta olmak üzere Temâmü’l-feyz ve Kitâbü’n-netice adlı eserlerinde nesih meselesini nasıl değerlendirdiği gösterilmeye çalışılmıştır. Öncelikle nesih kavramına kısaca değinilerek, Kur’ân’da neshin yer alıp almadığına dair bazı görüşlere yer verilmiştir. Ardından müfessirin nesih kavramına yüklediği anlamlar tespit edilerek, nesih çeşitlerini örneklendirmesi gösterilmiş ve nesihte dikkat çektiği hikmetler üzerinde durulmuştur. Ayrıca müfessirin Kur’ân’ın zâhirinde ya da bâtınında neshi nasıl kabul ettiğine yönelik düşünceleri belirtilmiştir. Bununla birlikte neshin diğer şeriatlardaki durumu hakkındaki düşünceleri incelenmiştir. Neticede Bursevî’nin Kur’ân âyetlerinin birbirini neshini uygun bulduğu ve âyetin sünneti neshi ya da sünnetin âyeti neshine müspet yaklaştığı tespit edilmiştir. Tefsirinde işârî yorumların fazla olmasına rağmen neshi işârî açıdan değerlendirmediği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Bursevi, Rûhu'l-beyân, Ulûm'ül-Kur'an, Nesih

Bursevi's Evaluation of Naskh

Öz

The issue of naskh is among the sciences which are important for the correct and reliable interpretation of the Qur’an or for the correct understanding of the provisions. In this study, it was shown how exegete İsmâil Hakkı Bursevî, who is considered among the prolific scholars of the Ottoman Empire, focused on the issue of naskh in his commentary Rûhu'l-beyân, which he wrote within a quarter of a century and preached to the public, as well as in his works Temâmü'l-feyz and Kitâbü'n-netice. First, the concept of naskh was mentioned, and whether naskh is included in the Qur’an was discussed. Then, the meanings that the exegete attributed to the concept of naskh were determined, his exemplification of the types of naskh was shown, and the wisdoms he drew attention to in naskh were emphasized. In addition, the thoughts of the exegete on how the Qur’an accepts naskh were given, and his handling of the situation of naskh in other sharia were discussed. As a result, it was determined that Bursevî found the naskh of the verses of the Qur’an appropriate and approached the naskh of the sunnah of the verse or the naskh of the verse of the sunnah positively. Although there are many sufi interpretations in his commentary, it was understood that he did not evaluate the issue of naskh in such a context.

Anahtar Kelimeler

Commentary, Bursevi, Rûhu'l-beyân, Ulûmu'l-Qur'an, Naskh

Kaynakça

• Abbas, Fazl Hasan. Muhadârât fî Ulûmi’l-Kur’ân. Ürdün: Dâru’n-Nefâis, 2007.
• Aktan, Hamza. “Zevi’l-Erhâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/307-308. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Albayrak, İsmail. Klâsik Modernizimde Kur’ân’a Yaklaşımlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Baltacı, Burhan. Şâtıbî’nin Kur’ân’ı Yorumlama Yöntemi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Bilmen, Ömer Nasuhî. Kur’anı Kerim’in Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Basımevi, ts.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l-beyân. thk. Ahmed İzzu İnâye. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2001.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Temâmü’l-feyz fî bâbi’r-ricâl. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Ktp., Halet Efendi, 244, 1a-324b.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Kitâbü’n-netice. Bursa: İnebey Yazma Eser Ktp., Genel, 64, 1a-506b.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Varlığın Dili İbn Meşîş Salavâtı ve Şerhi. haz. M. Nedim Tan. İstanbul: İz Yayıncılık, 2014.
• Cebeci, Lütfullah. “Ebû Müslim İsfahânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/509. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 2015.
• Cevherî, İsmail b. Hammad. Tâcü’l-Lügâ ve Sıhâhü’l Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1990.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân İlimleri ve Kur’ân-ı Kerim Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• Çetin, Abdurrahman. “Nesih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/579-581. Ankara: TDV Yayınları, 2006. Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
• Dihlevî, Şâh Veliyullâh. el- Fevzu’l-Kebîr fî usûli’t-tefsîr. çev. Mehmed Sofuoğlu. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1980.
• Dinç, Ömer. “Hicri İlk Üç Asır Bağlamında Nesh Meselesinin Tarihi Süreci Üzerine Bir Tahlil Denemesi”. III. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı I (2014), 203-219.
• Döndüren, Hamdi. “Ashâbü’l-ferâiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/467-468. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• es-Salih, Subhi. Kur’ân İlimleri. çev. M. Said Şimşek. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2015.
• Fenârî, Şemsuddîn Muhammed b. Hamza. ‘Aynü’l-a’yân: Tefsîru Sûreti’l-Fâtiha. İstanbul: Rıfat Bey Matbaası, 1325.
• Gezgin, Ali Galip. “Kur’ân’da Nesh Problemine Eleştirel Bir Yaklaşım”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 14/1 (2001), 49-67.
• Hamidullah, Muhammed. Kur’an-ı Kerim Tarihi. çev. Abdülaziz Hatip - Mahmut Kanık. Ankara: Beyan Yayınları, 2013.
• Hassan, Ahmed. “Nesh Teorisi I”. çev. M. Paçacı. İslâmî Araştırmalar Dergisi 1/3 (1987), 105-109.
• Hûî, Ebü’l-Kâsım. el-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’z-Zehrâ, 1975.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahman b. Alî. Nevâsihu’l-Kur’ân. nşr. M. Eşref Ali el-Malabârî. 2 Cilt. Medine: Câmiatü’l-İslâmiyye, 1423/2003.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl ed-Dımaşkî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Adil b. Yusuf el-Azâzî. 8 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-İslâmiyye, 1438/2017.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânu’l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr vd. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, ts.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Seyyid Geylânî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Karaman, Hayreddin. “Asabe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/452-453. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Kaya, Remzi. “Nesh Terimi ve Muhtevası”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 5 (1986), 93-99.
• Kur’ân Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. çev. Hayreddin Karaman vd. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Marifet, Muhammed Hadi. Kur’an İlimlerine Giriş. çev. Yusuf Tazegün. İstanbul: el-Mustafa Yayınları, 2014.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-i Müslim. thk. Ebu’l-Fazl Dimyatî. b.y.: Dâru’l-Beyâni’l-‘Arabî, 2006.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Saymerî, Ebû Abdillâh el-Hüseyin b. Ali. Ahbâru Ebî Hanîfe ve Ashâbih. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1985.
• Süyûtî, Celâlüddin Abdurrahman. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’an. thk. Merkezu’d-Dirâseti’l-Kur’âniyye. Medine: y.y., 1426.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. er-Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Mısır: Matba’atu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1357/1938.
• Şâtıbî, İbrâhim b. Mûsâ. el-Muvâfakât. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen Âl-u Selmân. 6 Cilt. Mısır: Dâru İbn ‘Affân, 1997.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi’ul-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf - Isâm Fâris el-Harastânî. 7 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. el-Câmi'ul-Kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Yaray, Muhammed Müfid. Kur’ân Nesline Kur’ân İlimleri. İstanbul: Dua Yayıncılık, 2012.
• Yıldız, Sâkıb. “Türk Müfessiri İsma’il Hakkı Burûsevi’nin Hayatı”. Atatürk Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi 1 (1975), 103-126.
• Zertürk, Hidayet. Ulûmu’l Kur’ân ve Tefsir Usûlü. İstanbul: Ravza Yayınları, 2012.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1995.