Sahih Kırâatlerin Tespit Kriterlerinde Gelişme ve Genişleme

Yıl 2023, Sayı: 54, 261 - 282, 30.06.2023

Yakup Uzun

https://doi.org/10.17120/omuifd.1275256

Cited By: 1

Öz

Kur’ân-ı Kerîm, edebiyatın ve belâgatın zirve olduğu bir dönemde inmiştir. O günlere tanık olan insanlar, Kur’ân’ın sûre ve âyetlerinin eşsiz nazmı ve güzelliği karşısında aciz kalmışlar, edipler ve muallaka şairleri bile hayranlıklarını dile getirmekten kendilerini alamamışlardır. Bu eşsiz eser, Hz. Peygamber (s.a.s.) vesilesiyle hem okunmuş hem okutulmuş hem de vahiy kâtipleri vasıtasıyla kayıt altına alınarak kuşaktan kuşağa aktarılmak suretiyle bizlere ulaşmıştır. Bu kuşakların en önemli halkalarını ashâb-ı kirâm, tâbiîn ve etbâu’t-tâbiîn dönemleri oluşturmuştur. Özellikle bu kuşaklardan sahâbe, Hz. Peygamber’den işittiği ve öğrendiği kırâatleri şifahi hem de yazılı olarak aktarmada ilk halkayı teşkil etmişlerdir. Öyle ki bunlar, bizzat Hz. Peygamberden öğrendikleri kırâatleri bu şekilde aktarmanın yanı sıra Kur’ân kırâatlerine göre imlâ ve istinsah etmiş, arza-i ahîreye uygun kırâatleri iki şahit şartı ile titizlikle kaydetmişlerdir. Bu uygulamadan sonra kırâatlerin tespit kriterleri temayüz etmeye başlamış, bu kriterlerden isnat ve Mushaf imlâsı konusunda Müslümanlar arasında pek ihtilaf oluşmamasına karşın; icma, tevatür şartı gibi kriterler üzerinde birtakım farklı görüş ve yorumlar zuhur etmiştir. Arap olmayanların İslâm’a girmesiyle birlikte dildeki lahnın (hatanın) yaygınlaşması bariz bir şekilde görülür olmuştur. Bu da Kur’ân’ın doğru okunabilmesi için Arapça gramerine uygunluk, harekeleme vb. birtakım çalışmaların yapılmasını gündeme getirmiştir. Söz konusu çalışmalar ise sonraki dönemlerde belirlenen kırâatlerin sıhhat kriterlerini çeşitlendirerek ziyadeleştirmiştir. Bu bağlamda söz konusu çalışmayla kırâat ilminin tanımı kısa bir şekilde verilmiş, ardından sahih kırâatlerin tespit kriterleri Hz. Peygamber döneminden başlatılmak suretiyle sahâbe, tâbiîn ve tedvîn dönemlerini kapsayacak şekilde araştırılmış, bu kriterlerde gelişme ve genişleme olup olmadığı ortaya konmuştur. Neticede Hz. Peygamber ile başlayan bu uygulama, sahâbe ve tâbiîn dönemlerinde merhale merhale gelişip genişleyerek tedvîn dönemine girildiği görülmüş, tedvîn döneminde ise tekâmül noktasına ulaştığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırâat, Sahih, Kriter, Sahâbe, Tâbiîn

Development and Expansion of the Criteria for the Detection of Authentic Verses

Öz

The Holy Qur’an was revealed at a time when literature and eloquence were at their peak. People who witnessed those days were incapacitated by the unique poetry and beauty of the sūrahs and verses of the Qur’an, and even the poets and muallaka poets could not help expressing their admiration. This unique work was both read and recited by the Prophet (s.a.s.) and recorded by the scribes of revelation and passed down from generation to generation. The most important rings of these generations were the periods of the Companions, the Tâbiîn and the Etbâu’t-tâbiîn. Especially among these generations, the Companions constituted the first circle in transmitting the qiraat that they heard and learnt from the Prophet both verbally and in writing. So much so that, in addition to transmitting the qiraats they learned from the Prophet in this way, they spelled and inscribed the Qur’an according to the Qur’anic qiraats, and meticulously recorded the qiraats in accordance with the arza-i ahîra with the condition of two witnesses. After this practice, the criteria for the determination of the Qur’anic fragments began to come into prominence, and although there was not much disagreement among Muslims on the issue of isnat and Mushaf orthography among these criteria, some different opinions and interpretations emerged on criteria such as ijma and the condition of tawaturat. With the entry of non-Arabs into Islam, the spread of lahna (error) in the language became evident. This, in turn, brought up the need to carry out some studies such as compliance with Arabic grammar, harekeleme, etc. in order to read the Qur’an correctly. These studies, on the other hand, diversified and enriched the criteria for the authenticity of the qiraats determined in the following periods. In this context, in this study, the definition of the science of qiraat is given briefly, and then the criteria for determining the authentic qiraat are investigated by starting from the Prophet’s period and covering the sahâba, tâbiîn and tedvîn periods, and it is revealed whether there is development and expansion in these criteria. As a result, it was seen that this practice, which started with the Prophet, developed and expanded gradually in the sahâba and tâbiîn periods and entered the tedvîn period, and it was understood that it reached the point of perfection in the tedvîn period.

Anahtar Kelimeler

Qiraat, Sahih, Criterion, Companions, Tâbiîn

Kaynakça

• Abduşşekûr, Samî Muhammed Said. “Tebrietu’l-İmami’t-Taberiyyi’l-Müfessiri mine’t-Ta’ni fi’l-Kırâât”. Mecelletu’l-Câmieti’l-İslâmiyyeti 43/152 (2010).
• Ahmed Efendi, Taşköprizâde. Miftâhu’s-saʿâde ve misbâhu’s-siyâde fî mevzûʿâti’l-ʿulûm. thk. Kâmil Bekrî - Abdülvehhâb Ebü’n-Nûr. Kahire, 1968.
• Alemdar, Yusuf. “Kıraatlerin Ortaya Çıkışı Meselelerine Yeni(den) Bir Bakış”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2004), 143-170.
• Askerî, Ebû Ahmed el-Hasen b. Abdillâh b. Saîd el-. Tashîfâtü’l-muhaddissîn. thk. Mahmud Ahmed Mîrah. Kahire: Matbaatu’l-Arabiyyeti’l-Hadîse, 1402/1982.
• Aydın, Ramazan. “Türkiye’deki Farklı Kırâat Anlayışlarıyla İlgili Değerlendirmeler”. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 3/6 (2016), 289-306.
• Bâlvâlî, Muhammed. el-İhtiyâru fi’l-kırââti ve’r-resmi ve’d-dabt. Tunus: Vizâratu’l-Evkâfi ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1418/1997.
• Bayraktutan, Osman. Kırâatlerde Tevâtür Olgusu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri, Doktora Tezi, 2015.
• Bennâ, Ahmed b. Muhammed b. Abdilganî ed-Dimyâtî. İthâfü fuzalâʾi’l-beşer fi (bi)’l-kırââti’l-erbaʿate ʿaşer. thk. Şa‘bân Muhammed İsmâil. Beyrut: Alemu’l-Kütüb, 1407/1987.
• Birışık, Abdulhamit. “Kıraat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/425-432. Ankara, 2022. Birışık, Abdulhamit. Kırâat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 2004.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’s-sahîh. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kırâat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İsam Yayınları, 2011.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. Câmiʿu’l-beyân fi’l-kırââti’s-sebʿ. thk. Muhammed Saddûk el-Cezâirîyyi. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmîyye, 1426/2005.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. Kitâbu’t-teysîr fi’l-kırââti’s-seb‘. thk. Halef b. Hammûd b. Sâlim es-Sağdalî. b.y.: Dâru’l-Endülüs, 1436/2015.
• Demir, Adem. İbn Âmir Kıraati ve Âsım Kıraatiyle Mukayesesi. Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Devâcî, Cemal Celûl. Eseru’l-Kırââti’l-Kur’âniyyeti fî İntâci Teaddudi’d-Delâlât. Cezayir: Câmiatu Ahmed b. Belleh Kismu’l-Lugati’l-Arabiyyeti ve Âdâbihâ, 2015.
• Dirâz, Muhammed b. Abdullah. Medhalu ile’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rifeti, 1404/1984.
• Dûsrî, İbrahim b. Said. el-Minhâc fi’l-hukmi ala’l-kırâat. Riyad: Dâru’l-Hadâreti li’n-Neşr ve’t-Tevzîi, 1424/2003.
• Ebû Şâme, Ebü’l-Kāsım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Makdisî. el-Mürşidü’l-vecîz ilâ ʿulûm teteʿalleku bi’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Ebû Şâme el-Makdisî, Ebü’l-Kāsım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm. İbrâzü’l-meʿânî min hırzi’l-emânî fi’l-kırââti’s-seb. thk. İbrâhim Atve İvaz. Kahire, 1402/1981.
• Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kāsım b. Muhammed. Îzâhu’l-vakfi ve’l-ibtidâ. thk. Muhyiddin Abdurrahman Ramazan. Dımaşk: Matbûatu Mecmai’l-Lugati’l-Arabiyye, 1391/1971.
• Fadlî, Abdulhâdî. el-Kırââtu’l-Kur’âniyyetu târîhun ve ta’rîfun. Lübnan: Merkezu’l-Ğadîr li’d-Dirâsâti ve’n-Neşri ve’t-Tevzîi, 1430/2009.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-. Kitâbü’l-ʿayn. thk. Abdu’l-Hamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Fermâvî, Abdulhay Huseyn. Resmu’l-Mushafi ve Nuktâ. Mekke: el-Mektebetu’l-Mekkîyyetu, 1425/200.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhît. thk. Muhammed Naîm. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1426/2005.
• Halis, Albayrak. “Kırâat Sorunu”. Dinî Araştırmalar Dergisi 4/11 (2001), 19-34.
• Halis., Albayrak. “Taberî’nin Kırâatleri Değerlendirme ve Tercih Yöntemi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42/1 (2001), 97-130.
• Hamidullah, Muhammed. Kur’ân-ı Kerim Tarihi. İstanbul: Beyan Yayınları, 2005.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinî el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi şevâzzi’l-kırâât ve’l-îzâh ʿanhâ. thk. Abdülfettâh İsmâil Şelebî. Kahire: Lecnetü İhyâi Kütübi’s-Sünneh, 1994.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs et-Temîmî. Kitâbü’s-sebʿa fi’l-kırâât. thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1119.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm. Mecmûu fetâvâ. Riyad: Mektebetu’l-Melik Fahd el-Vatanî, 1415/1995.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Ali Muhammed Debbâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Ġāyetü’n-nihâye fî ṭabakāti’l-kurrâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2006.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Müncidü’l-mukriʾîn ve mürşidü’t-tâlibîn. Kahire: y.y., 1968.
• Kaddûrî, Ğânim. Resmu’l-Mushaf dirâsetun legaviyyetun târîhiyyetun. Bağdat: el-Lecnetu’l-Vataniyyetu li’l-İhtifâli bi-Metlail-Karni’l-Hâmisi Aşere’l-Hicriyyi, 1982.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm’in Fazîletleri ve Okuma Kâideleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2008.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. Letâifü’l-işârât li fünûni’l-kırâât. thk. Âmir es-Seyyid Osmân - Abdussabûr Şâkir. Kahire: y.y., 1392/1972.
• Kefevî, Ebü’l-Bekā Eyyûb b. Mûsâ el-Hüseynî. el-Külliyât. thk. Adnân Dervîş - Muhammed el-Mısrî. Beyrut: y.y., 1413/1993.
• Kılıç, Servet. Kırâat İlminde Mekkî b. Ebî Tâlib. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri, Doktora Tezi, 2021.
• Mekkî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib. el-İbâne ʿan meʿâni’l-kırâât. thk. Abdülfettâh İsmâil Şelebî. Mısır: Dâru’n-Nehza, 1977.
• Mukrem, Abdul’âl Sâlim. Eseru’l-kırââti’l-Kur’ân’iyye fi’d-dirâsâti’n-nahvîyye. Kuveyt: Muessesetu Alî Cerrâh es-Sabâh, 1398/1978.
• Nebîl, Muhammed b. İbrahim Âli İsmail. İlmu’l-kırââti neş’etuhu etvâruhu eseruhu fî ulûmi’ş şer’iyye. Riyad: Mektebetu’t-Tevbeti, 1421/2000.
• Pâluvî, Abdu’l-Fettâh. Zübdetü’l-irfân. İstanbul: el-Mektebetü’l-Hanîfiyye, ts.
• Râfiî, Mustafâ Sâdık b. Abdirrezzâk b. Saîd b. Ahmed b. Abdilkādir. İ‘câzü’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1393/1973.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-. Müfredâtü elfâzi’l-Kurʾân. thk. Safvân ‘Adnân Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1430/2009.
• Sâgânî, Ebü’l-Fezâil Radıyyüddîn (Radî) Hasen b. Muhammed b. Hasen es-. et-Tekmile ve’z-zeyl ve’s-sıla li-kitâbi Tâci’l-Luga ve Sıhâhi’l-ʿArabiyye li’l-Cevherî. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. Kahire: Matbaatü Dâri’l-Kütüb, 1973.
• Said el-Efgānî, Muhammed Saîd b. Muhammed Cân b. Ahmed ed-Dımaşkī. “el-İhticâc li’l-Kırâât”. Mecelletu Mecmei’l-Lugati’l-Arabiyyeti 18/36 (1973).
• Sarı, Mehmet Ali. Kur’ân-ı Kerîm’i Güzel Okuma Tekniği ve Kuralları. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasen Alemüddîn Alî b. Muhammed b. Abdissamed. Cemâlü’l-kurrâʾ ve kemâlü’l-ikrâ. thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. Mekke: Mektebetu’t-Turâs, 1987.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasen Alemüddîn Alî b. Muhammed b. Abdissamed. Fethu’l-vasîd fî şerhi’l-kasîd. thk. Cemâl Şerîf-Mecdî es-Seyyîd. Tantâ: Dâru’s-Sehâbe, 1425/2004.
• Sicistânî, Ebû Bekr Abdullah b. Ebî Dâvûd Süleymân b. Eş‘as. Kitâbü’l-mesâhif. thk. Muhibbuddîn Abdu’s-Subhân. Beyrut: Dâru’l-Besâiri’l-İslâmiyye, 1423/2002.
• Subhî es-Sâlih, Subhî b. İbrâhîm. Mebâhis fî ʿulûmi’l-Kurʾân. Beyrut: Dâru’ı-‘İlmi el-Melâyîn, 1080.
• Süleyman, Haydar Muhammed. “el-Kırââtu’l-Kur’âniyyetu beyne itbâi’r-rivâyeti ve kiyâsi’l-luğa”. Mecelletu’l-Ulûmi ve’l-Buhûsi’l-İslâmiyye 8 (2011).
• Şâtıbî, Ebû Muhammed (Ebü’l-Kâsım) Kâsım b. Fîrruh b. Halef. Hırzü’l-emânî ve vechü’t-tehânî. Medine: Mektebetü Dâri’l-Hüdâ, 1431/2010.
• Şefîuddin, Muhammed. “el-Kırââtu fi’l-Kur’âni’l-Kerîmi ve Eseruhâ fi’l-Lugati’l-Arabiyye”. Dirâsâtu’l-Câmieti’l-İslâmiyyeti’l-Âlemiyye 3/12 (2006).
• Unezîyyi, Kamil b. Suûd b. Muteyrân el-Ca’ferîyyi. el-İhtiyârâtu’l-imami ebî Amr ed-Dânî fî ilmi’l-kırâât. Mekke: Câmiatu Ummi’l-Kurâ Kısmu’l-Kırâât, 2012.
• Ünal, Mehmet. “Kırâat Kriterleri Bağlamında Kırâatlerin Tevatürü Meselesi ve Şia’nın Buna Bakışı”. Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 8/3 (2011), 77-114.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin ez-. el-Vahy ve’l-Kurʾânü’l-Kerîm. Kahire: Mektebetü Vehbetün, 1406/1986.
• Zencânî, Ebû Abdullah. Târîhu’l-Kur’ân. Kahire: Matbaatu Lecneti’t-Te’vîli ve’t-Tercumeti ve’n-Neşr, 1354/1935.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: Mektebetu Dâri’t-Turâs, 1404/1984.
• Zürkânî, Muhammed Azîm. Menâhilü’l-ʿirfân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. Kahire: Matbaatü Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1362/1943.