Play Culture And “Gergi” Ritual in Gagauzes

Yıl 2020, Cilt: 15 Sayı: 22, 1408 - 1434, 29.02.2020

Hüseyin Nihat Güneş

https://doi.org/10.26466/opus.618127

Öz

Today, the play, which is associated with child activity, is considered as a temporary childhood when the subject is adults. However, it seems more functional to consider the phenomenon of play within the cultural context created by the adult world. Because, throughout history; the play, it points to a different dimension of cultural acts of utmost seriousness, such as worship, ritual, and ritual of adults. There is a structural interrelation between play and ritualistic acts, which are a strong supporter of community bonding, solidarity and integration, as well as helping to grasp reality differently. Particularly in traditional societies, it is very difficult to separate these intertwined processes. Gagauzes are a community that preserves its traditional identity significantly and has a fresh relationship with ritual. This structure of the community transforms the play into a common practice in everyday life. In this study, play culture in Gagauzes will be embodied by the Gergi tradition, a playful ritual that will be discussed within the framework of its relationship with ritual. Although the study is a compilation article, the records of interviews with 7 women [K1; P.Y. (Employee), K2; S.K. (Employee), K3; S.M. (Employee), K4; M.D. (Employee), K5; P.N. (Employee), K6; L.M. (Curator), K7; M.K. (Museum Officer)] living in Gagauz Autonomous Region were used.

Gagauzlar’da Oyun Kültürü ve “Gergi” Ritüeli

Öz

Günümüzde daha çok çocuk eylemliliği ile ilişkilendirilen oyun, öznesi yetişkinler olduğunda yine bu duruma atıfla geçici bir çocuksuluk durumu olarak değerlendirilir. Oysa oyun olgusunu yetişkinler dünyasının yarattığı kültürel bağlam içinde ele almak daha işlevsel gözükmektedir. Çünkü oyun, tarih boyunca yetişkinlerin; ibadet, ayin, ritüel gibi son derece ciddiyet içeren kültürel edimlerinin farklı bir boyutuna işaret eder. Gerçekliğin olduğundan daha farklı muhtemelen daha kolay ve daha olumlu kavranışına yardımcı olduğu gibi topluluk bağının, dayanışmanın ve bütünleşmenin güçlü bir destekçisi olan ritüelistik edimler ile oyun arasında yapısal olarak bir geçişkenlik ilişkisi vardır. Özellikle gele-nekçi toplumlarda iç içe geçmiş olan bu süreçleri ayrıştırmak oldukça zordur. Gagauzlar, geleneksel kimliğini önemli ölçüde koruyan ve ritüelle ilişkisi oldukça taze olan bir topluluktur. Topluluğun bu yapısı oyunu, gündelik yaşam içerisinde çerçevesi oldukça geniş bir pratiğe dönüştürmektedir. Bu çalışmada, Gagauzlar’da oyun kültürü, ritüelle ilişkisi çerçevesinde ele alınacak, oyunsu bir ritüel örneği olan Gergi geleneği ile somutlaştırılacaktır. Çalışma, bir derleme makalesi olmakla birlikte Gagauz Özerk Yeri’nde yaşayan 7 kadınla [K1; P.Y. (İşçi), K2; S.K. (İşçi), K3; S.M. (İşçi), K4; M.D. (İşçi), K5; P.N. (İşçi), K6; L.M. (Müze Müdürü), K7; M.K. (Müzeograf)] yüz yüze yapılan görüşmelerden elde edilen bilgiler ile desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gagauzlar, Oyun, Ritüel, Gergi

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1963). Türkiye’de yağmur duası ve psiko–sosyal metodla incelenmesi – I. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Dergisi, 21 (1-2), 1-39.
• Alptekin, A.B. (2000), Hatay / Erzin’de anlatılmakta olan Yağmur Dede Efsanesi ve Türk Dünyasındaki benzerlikleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 9, 25-37.
• And, M. (2012). Oyun ve bügün Türk kültüründe oyun kavramı, (5.bs), İstanbul: YKY.
• Araz, R. (1995). Harput’ta eski Türk inançları ve halk hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Başaran, H. (1993). 50 Yıl öncesinin elazığ çocuk oyunları. Ankara: Yorum Matbaacılık.
• Boratav, P.N. (2015). 100 soruda Türk Folkloru. (2.bs), Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Durkheim, E. (2005). Dini Hayatın İlkel Biçimleri. (Çev. F. Aydın), İstanbul: Ataç Yayınları.
• Eliade, M. (2009). Dinler Tarihine giriş. (2. Bs), (Çev. L. Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Harari, Y. N. (2015). Hayvanlardan tanrılara – sapiens. (Çev. E. Genç), İstanbul: Kolektif Yayınları.
• Huizinga, J. (2017) Homo Ludens. (6.bs), (Çev. M. A. Kılıçbay), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İpek, N. (2017). Arkaik ve klasik dönem Roma ailesinde çocuk ve yeni doğan bebeğin terk edilmesi meselesi. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 23(2), 295-360.
• İusiumbeli, İ. (2008). Gagauz yerinde kadın. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaman, K. (2010). Ritüellerin toplumsal etkileri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 227-236.
• Kösemihal, Ş.Z. (1971). Durkheim Sosyolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kutlu, İ. (2013). Rasyonalite ve Ritüeller. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Lane, C. (1981). The rites of rulers, ritual in ındustrial society: The Soviet case,.Cambridge: Cambridge University Press.
• Manof, A. I. (1940). Gagauzlar. (Çev:T. Acaroğlu), Ankara: Varlık Neşriyatı.
• Murtezaoğlu, S. (2012). Kültürel belleğin ritüel yoluyla kuruluşu, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Balkan Özel Sayısı-II, 344-350.
• Oymak, İ. (2010). Anadolu’da su kültünün izleri. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(1), 35-55.
• Özdemir, N. (2006). Türk çocuk oyunları. 2 cilt, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Perçemli, V. (2011). Gagauz Türklerinde doğum evlenme ölüm adetleri.Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sakallıoğlu,B., Erol,V. ve Akgün, B.T. (2014). Oyun nedir ve oyun türlerinin tanımlanmasında sosyal oyunların yeri. Akademik Bilişim’14 - XVI. Akademik Bilişim Konferansı, Mersin, 5 - 7 Şubat 2014.
• Sezgin, B. (2014). Estetik Deneyim ve öğrenme olanağı açısından oyun-drama-tiyatro ilişkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi , Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Schiller. (1990). İnsanın estetik eğitimi üzerine bir dizi mektup. (Çev. M. Özgü), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Türk, H. (2002). Yağmur duası ritüelleri motif bakımından karşılaştırmalı bir inceleme. Folklor Edebiyat, 8(31), 67-91.
• Yeşil, Y. (2014). Türk Dünyası’nda geçiş dönemi ritüelleri üzerine tespitler. 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum Eğitim Bilimleri Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(9), 117-136.