İşletmelerin Finansal Performansının Veri Zarflama Analizi Yöntemiyle Tespit Edilmesi: Borsa İstanbul’da İşlem Gören Enerji İşletmelerine Yönelik Bir Uygulama

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 29 Ekim Özel Sayısı, 3756 - 3772, 31.10.2020

Alirıza Ağ , Eşref Kuloğlu

https://doi.org/10.26466/opus.746452

Cited By: 4

Öz

Ekonomik ve sosyal kalkınmanın gerçekleştirilmesinde önemli faktörlerden birisi enerjidir. Özellikle son yıllarda hızlı nüfus artışı ve sanayileşmeye bağlı olarak enerjiye olan ihtiyaç giderek artmıştır. Bununla birlikte küreselleşmeye bağlı olarak işletmeler arasındaki rekabet gittikçe acımasız bir hal almıştır. Küresel rekabet ortamında işletmelerin hayatta kalabilmeleri ve tatmin edici bir kâr marjı elde edebilmeleri için kaynakları etkin bir biçimde kullanmaları, minimum girdi ile maksimum çıktı elde etmeleri ve maliyetleri minimum seviyeye çekerek etkin bir biçimde kontrol etmeleri gerekmektedir. Bu doğrultuda işletmelerde yapılacak olan etkinlik analizi küresel rekabet ortamında gerek işletmelerin performanslarının değerlendirilmesinde gerekse konumlarının belirlenmesinde önem arz etmektedir.
Bu doğrultuda yapılan çalışmanın amacı, Veri Zarflama Analizi (VZA) yöntemi ile 2019 yılında Borsa İstanbul (BİST)’da işlem gören enerji işletmelerinin finansal performanslarını ve başka bir ifadeyle etkinliklerini ölçmektir. Bu amaç doğrultusunda, VZA yönteminin çıktı odaklı Charnes-Cooper-Rhodes (CCR) modeli ile 8 işletmenin etkinliği finansal tablolarından elde edilen 2 girdi ve 4 çıktı faktörü kullanılarak ölçülmüştür. Çalışma sonucunda enerji piyasasında faaliyet gösteren 5 işletme etkin bulunmuştur. Son olarak, etkin olmayan işletmelerin etkinlik düzeylerini artırabilmeleri için referans almaları gereken işletmeler belirlenmiş olup girdi ve çıktı değişkenleri ile ilgili gerekli potansiyel iyileştirme oranları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Enerji İşletmeleri, Finansal Performans, Etkinlik, Veri Zarflama Analizi

Determination of Financial Performance of Businesses By Data Envelopment Analysis: An Application for Energy Businesses Traded on Borsa Istanbul

Öz

One of the important factors in the realization of economic and social development is energy. Especially in recent years due to rapid population growth and industrialization, the need for energy has gradually increased. However, due to globalization, competition between enterprises has become increasingly brutal. In order to survive and achieve a satisfactory profit margin in a globally competitive environment, businesses need to use resources effectively, achieve maximum output with minimum input, and effectively control costs by minimizing costs. In this respect, efficiency analysis to be conducted in enterprises is important both in evaluating the performance of enterprises and determining their position in the global competition environment.
The purpose of this study is to measure financial performance and efficiency of energy businesses listed on Borsa Istanbul (BIST) in 2019 by using Data Envelopment Analysis (DEA). For this purpose, the efficiency of 8 businesses with the output-oriented Charnes-Cooper-Rhodes (CCR) model of DEA method was measured by using 2 input and 4 output factors obtained from financial statements. As a result of the study, 5 businesses operating in the energy market were found to be effective. Finally, the businesses that should be referenced in order to increase the efficiency levels of ineffective businesses were identified and the necessary potential improvement rates related to input and output variables were determined.

Anahtar Kelimeler

Energy Businesses, Financial Performance, Efficiency, Data Envelopment Analysis

Kaynakça

• Adibfar, B. (2019). Productive efficiency of Turkish wind farms: a two-stage data envelopment analysis. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Ankara.
• Aydın Yenioğlu, Z., ve Ateş, V. (2019). Yenilenebilir enerji kullanımındaki göreceli etkinliklerin veri zarflama analizi ile değerlendirilmesi: Türkiye ve bazı Avrupa ülkeleri örneği. Politeknik Dergisi, 22(4), 863-869.
• Boussofiane, A., Dyson, R. ve Thanassoulis, E. (1991). Applied data envolopment analysis. European Journal of Operational Research, 52(1), 1-15.
• Çelik, M. K. (2016). Turizm sektöründeki işletmelerinin etkinliklerinin veri zarflama analizi ile ölçülmesi. International Journal of Economic & Administrative Studies, 17.
• Deliktaş, E., ve Gürel Günal, G. (2017). Measurement of energy use efficiency in lower-middle, upper-middle and high ıncome countries: A data envelopment analysis. Yönetim ve Ekonomi, 24(2), 407.
• Düzgün, M. (2011). Veri zarflama analiziyle elektrik dağıtım şirketlerinin etkinlik ve verimlilik analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Emre, T. (2014). Türkiye'deki rüzgar enerji santrallerinin (RES) göreli etkinliklerinin veri zarflama analizi (VZA) ile ölçümü. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Eroğlu, Y., ve Seçkiner, S. U. (2017). Rüzgâr çiftliklerinde veri zarflama analizi ve Malmquist endeksi yaklaşımları ile performans analizi. Pamukkale University Journal of Engineering Sciences, 23(1).
• Kamuyu Aydınlatma Platformu [KAP]. (t.y). Ansayfa. 10.01.2020 tarihinde https://www.kap.org.tr/tr/Sektorler adresinden erişildi.
• Kula, V. ve Özdemir, L. (2007). Çimento sektöründe göreceli etkinsizlik alanlarının veri zarflama analizi yöntemi ile tespiti. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(1), 55-70.
• Martin, R. (1997). Do we practise quality principles in the performance measurement of critical success factors?. Total Quality Management, 8(6), 429-444.
• Nemoto, J. ve Goto, M. (2003). Measurement of dynamic efficiency in production: An application of data envelopment analysis to japanese electric utilities. Journal Of Productivity Analysis, 19(2-3), 191-210.
• Özçelik, F., Avcı Öztürk B. (2019). Girdi olarak maliyetlere yönelik veri zarflama analizi modelleri ile göreli etkinlik analizi, İşletme Araştırmaları Dergisi, 11(2), 1011-1028.
• Özdemir, M.H. (2016). Veri zarflama analizi ile rüzgâr enerji santrallerinin etkinliklerinin karşılaştırılması. Yayımlanmamış doktora tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Özden, Ü. (2008). Veri zarflama analizi (VZA) ile Türkiye'deki vakıf üniversitelerinin etkinliğinin ölçülmesi. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 37(2), 167-185.
• Özyiğit, T., Serarslan, M. N. ve Karsak, E. E. (2011). Türkiye'de elektrik üretimi için enerji kaynaklarının etkinliğinin değerlendirilmesi. İTÜ Dergisi, 7(5).
• Sueyoshi, T. ve Goto, M. (2012). Efficiency-based rank assessment for electric power industry: a combined use of data envelopment analysis (DEA) and DEA-discriminant analysis (DA). Energy Economics, 34(3), 634-644.
• Taşköprü, V. (2014). Klasik veri zarflama analizi ile kategorik veri zarflama analizi modellerinin enerji verimliliği üzerinde karşılaştırmalı incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul.
• Ulucan, A. ve Atıcı, K. B. (2010). Enerji ve çevre konularında parametrik olmayan etkinlik analizi ve Türkiye elektrik sanayii uygulaması. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28(1), 173-203.
• Savaş, F. (2018). Veri zarflama analizi. B.F. Yıldırım ve E. Önder (Der.) İşletmeciler, Mühendisler ve Yöneticiler için Operasyonel, Yönetsel ve Stratejik Problemlerin Çözümünde Çok Kriterli Karar Verme Teknikleri içinde (s. 201-227). Bursa: Dora Yayınevi.