A Serdengeçti Case on A Scaffold: Hagia Sophia Within the Context of Civilization and Place

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 39, 856 - 894, 01.07.2021

Hatice Budak

https://doi.org/10.26466/opus.850459

Öz

Place is one of the factors that effects the structure of the societies, characteristics of their members and the understandings of civilization, which represent the accumulation within the historical process. The view of civilization of a society has been effective on the generation of the places and obtaining unique meanings of places beyond their initial function. The situation that the place harbors civilizational relationships and struggles causes some of the historical places to be open to interventions by power cyclically. The most obvious one among these places is Hagia Sophia. In this study, Osman Yüksel Serdengeçti, who is one of the most important figures among Turkish world of thought and literature, and his article titled “Hagia Sophia” have been discussed in terms of the relationship between civilization and place. The purpose of the study is to show within the relationship between civilization and place that Hagia Sophia keeps religious, historical and cultural meanings and becomes a field of struggle for both civilizations due to these meanings in line with the analysis of O. Y. Serdengeçti’s article titled “Hagia Sophia”. The method of the study is based on the model developed by Dey (1993) and identified as “qualitative analysis”. According to findings of the study, we can assert that Serdengeçti deals with Hagia Sophia in his article on the basis of relationship between place-human and civilization, due to opening Hagia Sophia as a mosque after being structured as a Byzantine museum, traces and meanings belong and applied to Byzantine/Western Christian civilization have been reversed, so the place was given the identity of Islamic-Turkish civilization, and Hagia Sophia is evaluated as a resurrection place of a civilization and society.

Anahtar Kelimeler

Civilization, place, civilization-place relationship, Hagia Sophia, Osman Yüksel Serdengeçti

Darağacında Bir Serdengeçti Davası: Medeniyet ve Mekân Bağlamında Ayasofya

Öz

Mekân, toplumların yapısına, üyelerinin karakterlerine ve tarihsel süreçte edinilen birikimlerini temsil eden medeniyet anlayışlarına etki eden faktörlerden biridir. Bir toplumun medeniyet anlayışı da mekânların oluşmasında, mekânların birincil fonksiyonlarının öte-sinde müstesna anlamlar kazanmasında etkilidir. Mekânın doğasında medeniyet ilişkilerini ve mücadelelerini barındırması özellikle bazı tarihi mekânların dönemsel olarak iktidar müdahalelerine açık olmasına neden olmuştur. Bu mekânlardan en bariz olanı Ayasofya’dır. Bu çalışmada Türk düşün ve edebiyat dünyasının önemli isimlerinden biri olan Osman Yüksel Serdengeçti ve onun Ayasofya başlıklı yazısı, medeniyet ve mekân ilişkisi açısından ele alınmıştır. Bu çalışmanın amacı O. Y. Serdengeçti’nin “Ayasofya” adlı yazısının analizi doğrultusunda Ayasofya’nın her iki medeniyet içinde dini, siyasi, tarihsel, kültürel anlamlara sahip ve bu anlamlar sebebiyle mücadele alanı olduğunu medeniyet ve mekân ilişkisi içinde göstermektir. Çalışmanın yöntemi, Dey tarafından geliştirilen ve “nitel analiz” olarak adlandırılan modele dayanmaktadır. Çalışma sonuçlarına göre Serdengeçti’nin yazısında Ayasofya’yı mekân-insan ve medeniyet ilişkisi noktasında ele aldığını, Ayasofya’nın bir Bizans müzesi olacak şekilde yapılandırılmasının ardından cami olarak açılması ile mekânda tezahür eden Bizans/Batı Hristiyan medeniyetine ait izleri ve anlamları ters düz ederek mekâna İslam- Türk medeniyeti kimliğini yeniden kazandırmak istediğini, Ayasofya’yı bir medeniyetin ve toplumun diriliş mekânı olarak değerlendirdiğini ifade edebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Medeniyet, mekân, medeniyet-mekân ilişkisi, Ayasofya, Osman Yüksel Serdengeçti

Kaynakça

• Akan, E. (2008). Cumhuriyet döneminde Ayasofya. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
• Akçay, İ. (1967). Harbi Umumi’de Ayasofya. Hakses Mecmuası, 4(43), 5-6.
• Akçay, İ. (1999). Ayasofya camii. Ankara: Hakses Yayınları.
• Akgündüz, A., Öztürk, S., ve Baş, Y. (1994). Kiliseden müzeye Ayasofya camii. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay.
• Akgündüz, A., Öztürk, S., ve Baş, Y. (2005). Üç devirde bir mabed Ayasofya. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay.
• Akyel, S. (2020). Mehmet Şevket Eygi ve Ayasofya mücadelesi. Ayasofya Dergisi, Şükür Sayısı, 138-143.
• Akyüz, M. E. (1959). Ayasofya davası Ayasofya’nın hakiki ve hukukî durumu. İstanbul: Derin Tarih Kültür Yayınları.
• Andı, M. F. (2020a). Ayasofya müşahedeleri. Üsküdar Kültür, Sanat ve Medeniyet Dergisi, 10, 8-11.
• Andı, M. F.(2020b). “Biraz daha rahmet yağsın”: Sel, yaratıcı yıkım ve Ayasofya. Üsküdar Kültür, Sanat ve Medeniyet Dergisi, 10, 18-25.
• Andı, M. F. (2020c). Dokuz Ayasofya’nın en büyüğü. Ayasofya Dergisi, Şükür Sayısı, 98-101.
• Aslan, F. (2009). Ayasofya efsaneleri. Yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Aydeniz, Y. B. (2020). Anlam tasavvuru ve toplumsal inşâ arasında Ayasofya. Ayasofya Dergisi, Şükür Sayısı, 90-91.
• Balcıoğlu, A. (1991). Osman Yüksel Serdengeçti. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Bardakçı, İ. (2006). İmparatorluğun yağması. İstanbul: Türk Edebiyat Vakfı Yay.
• Başaran, A. E. (2020). Hasretten vuslata bir Ayasofya rüyası. Ayasofya Dergisi, Şükür Sayısı, 48-49.
• Böcü, S. (1997). Osman Yüksel Serdengeçti, hayatı, edebi şahsiyeti, fikirleri, eserleri.Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Braudel, F. (2017). Uygarlıkların grameri (M. A. Kılıçbay, Çev.). Ankara: İmge Kitapevi Yayıncılık.
• Cansever, T. (2010). İslâm’da şehir ve mimari.İstanbul: Timaş Yayınları.
• Çebi, H. Y. (2006). Judasofya/ Aya Sofya ve Patrikhane üzerinde oynanan gizli oyunlar.İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Dukas, M. (1956).Bizans tarihi (V. Mirmiroğlu, Çev.). İstanbul: İstanbul’un Fethi Derneği.
• Dursun, A. H. (2020). Bir ulu mabetten şehri okumak. Üsküdar Kültür, Sanat ve Medeniyet Dergisi, 10, 43-47.
• Enser, R. (2018). Sezai Karakoç’un şiirlerinde geleneğin tezahür odakları olarak insan, zaman ve mekân.Yayınlanmamış doktora tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul.
• Eyice, S. (1984). Ayasofya 1. İstanbul: Yapı Kredi Bankası Kültür Yay.
• Eyice, S. (1986). Ayasofya 3. İstanbul: Yapı Kredi Bankası Kültür Yay.
• Eyice, S. (1991a). Ayasofya. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi içinde. (Cilt. 4, s. 206-210). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eyice, S. (1991b). Ayasofya medresesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi içinde. (Cilt. 4, s.214-215). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eyice, S. (1993). Ayasofya. Osmanlı ansiklopedisi içinde.(Cilt. II, s.44-49). İstanbul: Ağaç Yayıncılık.
• Görmez, M. (2020). İslam medeniyetinde mabet hukuku ve Ayasofya. Ayasofya Dergisi, Şükür Sayısı, 23-29.
• Güney, E. (2020). İstanbul kent imgesi olarak Ayasofya. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• İkinci, A. (2014). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ayasofya.Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• İşler, A. (2018). Osman Yüksel Serdengeçti’nin muhalefet anlayışı. Tarih ve Gelecek Dergisi, 4(3), 162-180.
• Jaeschke, G. (1991). Kurtuluş savaşı ile ilgili İngiliz belgeleri (C. Köprülü, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kalın, İ. (2010). Dünya görüşü, varlık tasavvuru ve düzen fikri: Medeniyet kavramına giriş. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 29, 1-61.
• Kandemir, İ. (2005). Ulu mabed Ayasofya. İstanbul: Ekip Matbaası.
• Karaçam, F. (2009). Serdengeçti, Osman Yüksel. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde.(C.36, s.555-556). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karakoç, S. (1989). Günlük yazılar II sütun. İstanbul: Diriliş Yayınları.
• Karakoç, S. (1990). Kaderimizin Ayasofya’sı, Ayasofya’mızın kaderi. Diriliş Dergisi, 7(78), 2-13-14.
• Karakoç, S. (2005). Düşünceler I-Kavramlar.İstanbul: Diriliş Yayınları.
• Karakoç, S. (2012). Çıkış Yolu II medeniyetimizin dirilişi. İstanbul: Diriliş Yayınları.
• Kazıcı, Z. (2009). İslam medeniyeti ve müesseseleri tarihi. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Kısakürek, N. F. (2016). Hitabeler.İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• Kleinbauer,W. E.,A.Whitte, A., veMatthews, H. (2004). Ayasofya (H. Cingi, Çev.). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Mansel, A. M. (1979). Ayasofya. Milli Eğitim Bakanlığı İslam ansiklopedisi içinde.(Cilt II, s.47-55). İstanbul: İstanbul Maarif Matbaası.
• Meriç, C. (2004). Jurnal cilt 2. İstanbul: İletişim Yay.
• Müftüoğlu, M. (1988). Cumhuriyet devrinde mühim olaylar. İstanbul: Seha Neşriyat.
• Mülayim, S. (2002). Kubbe. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisiiçinde. (Cilt. 26, s. 300-303). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Niyazi, M. (20007). Türk devlet felsefesi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Oktay, C. (2012). Siyaset bilimi incelemeleri. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Özcan, A. (2018). Tek kişilik kültür ve medeniyet ordusu: Serdengeçti dergisi. L. Sunar (Ed.).İslam’ı uyandırmak çok partili yaşama geçilirken İslamcı düşünce ve dergiler içinde (s. 289-318), İstanbul: İLEM.
• Özdemir, M. (2010). Nitel veri analizi: Sosyal bilimlerde yöntembilim sorunsalı üzerine bir çalışma. Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 323-343.
• Özkul, O. (2004). Şemseddin Sami'ye göre Batı medeniyeti ve İslam medeniyeti. Sosyoloji Konferansları, 29,163-174.
• Öztoprak, N. (2020). Ayasofya’nın hatırlattığı gelenek: Fetih ve hutbe. Üsküdar Kültür, Sanat ve Medeniyet Dergisi, 10,27-31.
• Öztürk, N. (1995). Türk yenileşme tarihi çerçevesinde vakıf müessesesi.Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öztürk, S. (2003). İstanbul’un fethinden sonra Ayasofya kilisesinin camiye çevrilişi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 14, 133-142.
• Safa, P. (1990). Din, inkılâp, irtica. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Salman, C. (2015), Didem Madak şiirinde zaman ve mekân. S. Zelyut (Haz.).Didem Madak‟ı okumak içinde(s.217-250). İstanbul: Metis Yayınları.
• Serdengeçti, Osman Yüksel (1948). Nereye Gidiyoruz. Serdengeçti Dergisi, 1(4), 3-5.
• Serdengeçti, Osman Yüksel (1952a). Ayasofya. Serdengeçti Dergisi, 6(17), 3.
• Serdengeçti Dergisi (1952b). Fatih Sultan Mehmet Han’ın hitabı. 6(15-16), 3-4.
• Serdengeçti, Osman Yüksel (1956). Ayasofya. Serdengeçti Dergisi, 10(22), 5-7.
• Serdengeçti, Osman Yüksel (1958). İş başına: Davet. Serdengeçti Dergisi, 11(27), 3-4.
• Serdengeçti, Osman Yüksel (1959). Fatih uyanıyor Fatih Sultan Mehmet’in hitabı. Serdengeçti Dergisi, 11(30), 2-4.
• Serdengeçti, Osman Yüksel (2013). Mabetsiz şehir-bu millet neden ağlar. İstanbul: Türk Edebiyat Vakfı Yayınları.
• Şemşek, V. (2020). İslam medeniyetinin temelleri ve tarihi gelişim süreçleri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 1(45), 280-290. doi: 10.17498/kdeniz.674435
• Thorns, D. C. (2004). Kentlerin dönüşümü kent teorisi ve kentsel yaşam (E. Nal, Çev.). İstanbul: Soyak Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2009). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yakın Tarih Ansiklopedisi (1989). Cilt. VII. İstanbul: Yeni Nesil Yay.
• 17.11.2020 tarihinde https://www.memurlar.net/haber/915648/danistay-in-ayasofya-karari-gerekcesi-aciklandi.htmladresinden erişildi.
• 17.11.2020 tarihinde https://www.akparti.org.tr/media/324424/agustos_2020.pdfadresinden erişildi.
• 17.11.2020 tarihinde http://www.agos.com.tr/tr/yazi/2769/dostoyevski-hayallerinde-ayasofyayi-yeniden-haclandirmisadresinden erişildi.
• 17.11.2020 tarihinde https://pace.coe.int/en/files/9628 adresinden erişildi.
• 17.11.2020 tarihinde https://www.dunya.com/gundem/ayasofya-ile-ilgili-dunyadan-ilk-tepkiler-haberi-474885adresinden erişildi.
• 17.11.2020 tarihinde https://haberglobal.com.tr/dunya/ayasofya-kararina-dunyada-kimler-destek-verdi-57659adresinden erişildi.