Türkiye'nin 1929 Dünya Ekonomik Krizine Karşı Aldığı Mali ve Ticari Tedbirler

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 43, 7055 - 7081, 07.11.2021

Nedim Sarıgüzel

https://doi.org/10.26466/opus.931422

Cited By: 3

Öz

1929 Dünya Ekonomik Krizi, başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere dönemin önemli güçlerini etkisi altına almıştır. Türkiye de bu krizden en az büyük devletler kadar etkilenmiştir. Ekonomi politikasını 1923-1930 döneminde özel sermayeyi destekleyerek kalkınmak üzerine inşa eden Türkiye, kriz ile birlikte devletin daha müdahaleci olduğu bir ekonomik modeli benimsemiştir. Atatürk döneminin denk bütçe, dengeli dış ödeme politikasına kriz döneminde de devam edilmiştir. Ancak bu dönemde genel ekonomik politika değişimine paralel olarak denk ve dengeli ekonomi hedefine ulaşma görevini devlet üstlenmiştir. Böylece devletin aldığı tedbirler vasıtasıyla krizle mücadele etmek adına Türk parasını korumak ve dış ödemeler dengesini sağlamak üzere çeşitli tedbirler alınmıştır. Hükümet kriz döneminde dış ticaret dengesini sağlamak için, ihraç ettiğin kadar ithal et anlayışı ile hareket etmiştir. Ticari ilişkiler olan ülkelerle, imkânlar dâhilinde karşılıklı ve eşit miktarlı alışveriş yapmayı sağlayacak anlaşmalar yapılmıştır. Böylece kriz döneminin dış ticaret politikasını çeşitli kontenjan, takas ve kliring anlaşmaları oluşturmuştur. Türkiye’nin, almış olduğu bu tedbirler dâhilinde para, bankacılık ve ticaret politikası ile vergi sistemi üzerinde önemli değişiklikler yapılmıştır. İkili ticari ilişkiler olan devletlerle yapılan anlaşmalar ile de bu değişiklikler hayata geçirilmiştir. Böylece krizle mücadele adına daha korumacı bir politika benimsenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dış Ticaret, Ekonomi, 1929 Dünya Ekonomik Krizi, Mali Tedbirler, Ticari Tedbirler

Financial and Commercial Measures Taken by Turkey Against the World Economıc Crisis of 1929

Öz

The world economic crisis of 1929 affected important forces of the period, especially the United States. Turkey has been affected by this crisis as much as the major states. Turkey, which built its economic policy on development by supporting private capital in the period 1923-1930, adopted an economic model in which the state was more interventionist with the crisis. The equivalent budget and balanced foreign payment policy of the Atatürk period continued during the crisis period. But in this period, in parallel with the general change in economic policy, the state undertook the task of achieving the goal of an equal and balanced economy. In this way, various measures have been taken to protect Turkish money and ensure the balance of external payments in order to combat the crisis through the measures taken by the state. The government has acted with the understanding of imported meat as much as exported to ensure the balance of foreign trade during the crisis. Agreements have been made with countries with commercial relations that will allow mutual and equal exchange within the scope of opportunities. Thus, various quota, clearing and clearing agreements formed the foreign trade policy of the crisis period. Within the framework of these measures taken by Turkey, significant changes have been made to monetary, banking and trade policy and tax system. These changes have also been imple-mented through agreements with states that have bilateral trade relations. Thus, a more protectionist policy was adopted in the name of combating the crisis.

Anahtar Kelimeler

World Economic Crisis Of 1929, Turkey’s Economy, Financial Measures, Commercial Measures

Kaynakça

• 11940 Sayılı Kararname (1931, 16 Kasım). T.C. Resmi Gazete (Sayı 1951). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1951.pdf
• Arazi ve bina iratlarından alınacak vergi miktarı tenzil edilecek. (1931, 11 Haziran). Milliyet, S. 1914, s. 1.
• Aysan, M. A. (1980). Atatürk’ün ekonomi politikası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayını.
• Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü. (1939). Mevduat İstatistikleri: Tasarruf Mevduatı, Ticari Mahiyetteki Mevduat 1933-1938. Ankara.
• Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü. (1940). Mali İstatistikler: Devlet Maliyesi 1932-1939. Ankara: Mehmet İhsan Matbaası.
• Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü. (1941). Fiat İstatistikleri Başlıca Ecnebi Paralarının Çek ve Efektif Fiatları 1926-1940. İstanbul: Hüsnütabıat Basımevi.
• Belediye Bankası Teşkiline Dair Kanun Çıktı. (1933, 12 Haziran). Milliyet, S. 2534, s.1-4.
• Belediyeler Bankası Kanunu (1933, 24 Haziran) T.C. Resmi Gazete (Sayı: 2435). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2435.pdf
• Bina İratları Kanunu Tebliğ Edildi. (1931, 29 Temmuz). Milliyet, S. 1962, s. 3.
• Bina Vergileri. (1932, 20 Eylül). Akşam, S. 5010, s.3.
• Boratav, K. (1987). Türkiye iktisat tarihi 1908-1985. İstanbul: Pandora.
• Buhran Vergisi Herkese Teşmil Edilmeyecek. (1933, 15 Şubat). Vakit, S. 5425, s.2.
• Buhran vergisi serbest meslek erbabından da teşmil ediliyor. (1932, 29 Haziran). Cumhuriyet, S. 2925, s.1.
• Dişçiler yeni vergiyi fazla buluyorlar. (1934, 15 Nisan). Haber, S. 703, s.1-7.
• Doktorlar ve avukatların kazanç vergisi. (1934, 21 Mart). Milliyet, S. 2914, s.1-7.
• Dünya Buhranı ve Türkiye. (1932, 27 Mart). Cumhuriyet, S. 2834, s.4.
• Esnaf ve işçi. (1934, 10 Ekim). Haber, S. 881, s.8.
• Etibank Kanunu (1935, 22 Haziran) T.C. Resmi Gazete (Sayı: 3035). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/3035.pdf
• Fındıkoğlu, Z. F. (1967). Kooperasyon sosyolojisi (Nazari Ve Tatbiki Kooperatifçilik Denemesi). İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Genel İthalat Rejimi Kararı (1937, 13 Temmuz). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 3655). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/3655.pdf
• Glasneck, J. (1976). Kemal Atatürk ve Çağdaş Türkiye. Çev. Arif Gelen, Ankara: Onur Yayınları.
• Gümrük Muhafaza Memurlarının Askerî Teşkilâta Göre Tensiki Hakkında Kanun (1931, 27 Temmuz) T.C. Resmi Gazete (Sayı: 1858). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1858.pdf
• Gümrük Muhafaza Umum Kumandanlığı Kanunu (1932a, 12 Ocak). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 2000). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2000.pdf
• Gümrük Tarifesi Kanunu (1929, 1 Temmuz) T.C. Resmi Gazete (Sayı: 1230). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1230.pdf
• Gümrük ve İnhisarlar Vekâleti Kanunu (1931, 30 Aralık). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 1989). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1989.pdf
• Halk Bankası ve Halk Sandıkları Kanunu (1933, 18 Haziran). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 2430). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2430.pdf
• Hava Kuvvetlerine Yardım Vergisi Kanunu (1936, 2 Ocak) T.C. Resmi Gazete (Sayı: 3195). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/3195.pdf
• Kaçakçılığın Men ve Takibine Dair Kanun (1932b, 12 Ocak). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 2000). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2000.pdf
• Kaya, Ş. (1940). Türkiye harici ticaret: resmi istatistiklere nazaran tahlil ve mukayese raporu 1930-1938. İstanbul: Güneş Matbaası.
• Kazanç Vergisi itirazlar çabuk tetkik edilecek. (1934, 11 Ekim). Akşam, S. 5750, s.3.
• Kazanç Vergisi Kanunu (1934, 25 Mart). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 2662). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2662.pdf
• Kazanç Vergisi. (1934, 20 Mart). Akşam, S. 5548, s.2.
• Kazgan, G. (2004). Tanzimat'tan 21. Yüzyıla Türkiye ekonomisi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kepenek, Y. ve Yentürk, N. (1994). Türkiye ekonomisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Keyder, Ç. (1993). Dünya Ekonomisi içinde Türkiye (1923-1929). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kocabaşoğlu, U. vd. (2001). Türkiye İş Bankası Tarihi. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Köklü, A. (1947). Türkiye'de para meseleleri (1914-1946 Devresinde Para Siyasetimiz ve Paramızın Kıymeti). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsaları Kanunu (1929, 30 Mayıs). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 1203). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1203.pdf.
• Merkez Bankası Kanunu (1930, 30 Haziran). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 1533). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1533.pdf
• Merkez Bankası Kanunu. (1930, 12 Haziran). Cumhuriyet, S. 2189, s.1-2.
• Muamele Vergisi Kanunu (1931, 2Ağustos). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 1862). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1862.pdf
• Nadi, Y. (1930, 13 Haziran). Devlet Bankası. Cumhuriyet, S. 2190, s.1.
• Nadi, Y. (1932, 6 Nisan). Asrın Ticareti: “Standard” Usulü. Cumhuriyet, S. 27, s.1.
• Nizameddin Ali. (1933, 22 Haziran). Sümerbank. Milliyet, S. 2644, s.1.
• Paramızın Hali ve Atisi Emindir. (1930, 21 Şubat). Milliyet, S. 1448, s.1.
• Sadrettin, M. (1934, 12 Mart). Buğdayı korumaya devam için. Milliyet, S. 2905, s.1.
• Sadrettin, M. (1934, 16 Mart). Kazanç Vergisi. Milliyet, S. 2909, s.1.
• Saraçoğlu, F. (2009). 1930-1939 döneminde vergi politikası. Maliye Dergisi, 157, 131-149.
• Semiz, Y. (1996). Atatürk Döneminin iktisat politikası milli iktisat ve tasarruf cemiyeti. Konya: Saray Kitabevi.
• Serbest Meslek Erbabı da Buhran Vergisi Verecek. (1932, 29 Haziran). Akşam, S. 4927, s.1.
• Siirt Mebusu Mahmut. (1931, 8 Ekim). Cumhuriyet Merkez Bankası. Milliyet, S. 2033, s.1.
• Sümerbank Kanunu (1933, 11 Haziran). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 2424). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2424.pdf
• Şükrü, A. (1934, 30 Mayıs). Buğdayı Korumak. Milliyet, S. 2981, s.1.
• Takas Komisyonu Teşkili Hakkında Kanun (1932, 31 Mayıs). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 2112). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2112.pdf
• Tefecilere karşı şiddetli tedbirler alındı. (1933, 9 Haziran). Milliyet, S. 2631, s.1-6.
• Tefecilik yapanlar ağır cezaya çarptırılacak. (1933, 30 Mayıs). Milliyet, S. 2621, s.1-6.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (1982). Uygulamaya geçerken Türkiyede Devletçiliğin oluşumu. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (1997). Para ve Kredi Sisteminin Oluşumunda Bir Aşama Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası. Ankara: T.C. Merkez Bankası Yayınları.
• Ticaret Mukavelesi ve Modus Vivendi Akdetmeyen Devletler Ülkesinden Türkiye’ye Yapılacak İthalata Memnuiyetler veya Tahdit veyahut Takyitler Tatbikine Dair Kanun (1931, 1 Ağustos). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 1861). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1861.pdf.
• Ticarette Tağşişin Men'i ve İhracatın Murakabesi ve Korunması Hakkında Kanun (1930, 19 Haziran). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 1524). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1524.pdf.
• Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun (1930, 25 Şubat). T.C. Resmi Gazete (Sayı: 1433). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1433.pdf.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2009). İstatistik göstergeler 1923-2008. Ankara: TUİK Yayınları.
• Vural, İ. Y. (2008). Atatürk Dönemi maliye politikaları: liberal iktisattan karma ekonomiye. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 77-144.
• Yeni bir kanunla tefecilik ortadan kaldırılmıştır. ( 1933, 9 Haziran). Vakit, S. 5536, s.1-10.
• Yerasimos, S. (1989). Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye Dünya Savaşından 19971’e. Çev: Babür Kuzucu, İstanbul: Belge Yayınları.
• Zarakolu, A. (1982), 1929/30 Dünya ekonomik krizi karşısında Türk Ekonomisi ve alınan krizle mücadele tedbirleri. Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye'nin Ekonomik Gelişmesi içinde. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Yayınları, 89-104.