Surveillance Society'nin Panopticon'dan Omniopticon'a Dönüşümü: Black Mirror Vakası Bölüm 'Nosedive'

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 53, 396 - 409, 30.05.2023

Meryem Serdar

https://doi.org/10.26466/opusjsr.1253893

Cited By: 1

Öz

Modern çağın disipline etme yöntemlerinden biri olarak görülen gözetim ilk olarak panoptikon hapishanesi metaforunda cisimleşmiştir. Foucault, Bentham’dan referansla kullandığı bu metaforla birlikte gözetleme eylemi üzerinden modern iktidarın disipline edici rolünü tartışmıştır. Bu dönemlerde eleştirilen elbette gözetilenin arzusu dışında gelişen, gözetleyen mekanizmanın otoritesi idi. İletişim araçlarının gelişmesiyle birlikte gözetim şekil değiştirerek; az kişinin çoğunluğu cebren izlediği panoptikondan çok kişinin az kişiyi -izlenenlerin rızasıyla- gözetlediği sinoptikona ve nihayet günümüzde herkesin birbirini iştiyakle izlediği omniptikona evrilmiştir. Yeni medya ortamları gözetle(n)menin dayanılmaz çekiciliğini kamçılamış, bu uğurda mahremiyet kavramı dönüşüme uğramış, özel alan-kamusal alan ayrımı ortadan kalkmış, en özel anlarıyla hayatların kamuya açılması adeta bir gereklilik halini almıştır. Bu çalışma, gözetim teknolojisinin geçirdiği dönüşümü toplumsal değişimle paralel olarak okumayı amaçlamaktadır. Aşırı teknolojinin yaşamlarımızdaki olası yan etkilerini işleyen Black Mirror dizisinin Nosedive bölümü yeni medya ortamlarında omniptikon tarzı gözetlemenin nasıl işlediğini ve ortaya çıkaracağı toplum tipini ele alması bakımından bu çalışmada örnek olay olarak seçilerek nitel içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Yapılan analiz sonucunda; günümüz toplumundaki gözetimin bireyleri adeta bir performans ve başarı öznesine dönüştürdüğü, hayatların artık bir vitrinden ibaret olmasına yol açtığı, bireylerin değerini belirleyen şeyin nicelik olmasına odaklandığı, olumsuzluğa yer olmayan bu sistemde bireylerin tüketerek mutlu görünmeye çalışırken dibe vuruş yaşadıkları bulguları elde edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Gözetim Toplumu, Panoptikon, Sinoptikon, Omniptikon, Black Mirror, Nosedive

Transformation of the Surveillance Society from Panopticon to Omnipticon: The Case of Black Mirror’s Episode ‘Nosedive’

Öz

Surveillance, which is seen as one of the modern disciplinary methods, is first depicted in the metaphor of the panopticon prison. Using this metaphor and referring to Jeremy Bentham, Michel Foucault discussed the disciplinary role of modern power through the act of surveillance. The authority of the surveillance mechanism that develops against the will of the monitored is criticized during these times. With the development of communication tools, surveillance has evolved from the panopticon, in which a few people forcibly monitor the majority, to the synopticon, in which the many monitor the few, with the consent of the monitored. At the present time it reaches to the omnipticon, in which everyone eagerly watches each other. The new media environments have heightened the irresistible charm of surveillance. The concept of privacy has been transformed for this purpose; the distinction between private and public space has vanished and it has almost become a necessity for lives to be made public with their most private moments. This study aims to read the transformation of surveillance technology in parallel with social change. The episode Nosedive of the Black Mirror series, which deals with the possible side effects of extreme technology in our lives, has been chosen as a case study in this work and examined by qualitative content analysis method in terms of how omnipticon-style surveillance works in new media environments and the type of society it will reveal.As a result of the analysis, it was concluded that surveillance in today's society transforms individuals into a subject of performance and success, causing lives to be nothing more than a showcase, focusing on the quantity that determines the value of individuals, and that in this system where there is no room for negativity, individuals actually experience rock bottom while trying to appear happy by consuming.

Anahtar Kelimeler

Surveillance Society, Panopticon, Synopticon, Omnipticon, Black Mirror, Nosedive

Kaynakça

• Adorno, T. W. (2002). The culture industry, selected essays on mass culture. Routledge.
• Agamben, G. (2013). Kutsal insan: egemen iktidar ve çıplak hayat. (trans. İsmail Türkmen). Ayrıntı.
• Akay, A. (1995). Michel Foucault: iktidar ve direnme odakları. Bağlam.
• Allal-Chérif, O. (2019). ‘Black Mirror’: the dark side of technology. The Conversation. (Accessed on: 08.09.2022) https://theconversation.com/black-mirror-the-dark-side-of-technology-118298.
• Bal, H. (2014). Sosyolojide yöntem ve araştırma teknikleri. Sentez.
• Baritci, F. & Fidan, Z. (2018). Sosyal ağlarda benlik sunumuna dair bir distopya: Black Mirror dizisi örneği. Connectist: Istanbul University Journal of Communication Sciences. 54, 37-63.
• Baş, T. & Akturan, U. (2013). Nitel araştırma yöntemleri- Nvivo ile nitel veri analizi, örnekleme, analiz ve yorum. Seçkin.
• Baudrillard, J. (2010). Tüketim toplumu. (trans. Hazal Deliceçaylı & Ferda Keskin). Ayrıntı.
• Baudrillard, J. (2005). Simulakr ve simulasyon. (trans. Oğuz Adanır). Doğu Batı.
• Bauman, Z. & Lyon, D. (2016). Akışkan gözetim. (trans. Elçin Yılmaz). Ayrıntı.
• Bauman, Z. (2015). Akışkan modern toplumda kültür. (trans. İhsan Çapcıoğlu & Fatih Ömek). Atıf.
• Bauman, Z. (2003). Yasa koyucular ile yorumcular. (trans. Kemal Atakay). Metis.
• Can, İ. (2018). Teşhir toplumu: kavramlar, kuramlar ve pratikler. Sosyoloji Divanı. Vol.11. pp. 9-26.
• Çağan, K. (2018). Postmodern toplumda mahremiyetin dönüşümü. Sosyoloji Divanı. Vol.11. pp. 27-57.
• Çelik, R.Y. & Özçınar, M. (2020). Geleceğin distopyası olarak black mirror dizisinin göstergebilimsel çözümlemesi. Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 7(1), 68-101.
• Debord, G. (1996). Gösteri toplumu. (trans. Ayşe Ekmekçi & Okşan Taşkent). Ayrıntı.
• Denzin, N. K. (1991). Images of postmodern society: social theory and contemporary cinema. Sage Publications.
• Ellul, J. (1998). Sözün düşüşü. (trans. Hüsamettin Arslan). Paradigma.
• Foucault, M. (2000). Büyük kapatılma. (trans. Işık Ergüden-Ferda Keskin). Ayrıntı.
• Game, A. (1998). Toplumsalın sökümü. (trans. Mehmet Küçük). Dost Kitabevi.
• Giddens, A. (2012). Sosyoloji. Kırmızı.
• Goffman, E. (1959). The Presentation of self in everyday life. Anchor Books. Doubleday.
• Güçlü, İ. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Nika.
• Gürbilek, N. (2009). Vitrinde yaşamak. Metis.
• Han, B. C. (2020a). Şeffaflık toplumu. (trans. Haluk Barışcan). Metis.
• Han, B.C. (2020b). Şiddetin topolojisi. (trans. Dilek Zaptçıoplu). Metis.
• Han, B.C. (2020c). Psikopolitika: neoliberalizm ve yeni iktidar teknikleri. (trans. Haluk Barışcan). Metis.
• Han, B. C. (2022). Palyatif toplum: günümüzde acı. (trans. Haluk Barışcan). Metis.
• İnam, A. (2002). Hayatımızdaki ince şeylere dair. Pan.
• Kellner, D. & Steven, B. (1998). Postmodern teori. (trans. Mehmet Küçük). Ayrıntı.
• Köse, H. (2011). Medya mahrem. (ed. Hüseyin Köse). Ayrıntı.
• Layder, D. (2006). Sosyal teoriye giriş. (trans. Ümit Tatlıcan). Küre.
• Lefebvre, H. (2013). Gündelik hayatın eleştirisi I. (trans. Işık Ergüden). Sel.
• Lyon, D. (2006). Gözetlenen toplum. (trans. Gözde Soykan). Kalkedon.
• McLuhan, M. (2005). Yaradanımız medya. (trans. Ünsal Oskay). Merkez Kitaplar.
• Nueman, W. L. (2010). Toplumsal araştırma yöntemleri: nitel ve nicel yaklaşımlar. (trans. Sedef Özge). Yayınodası.
• Niedzviecki, H. (2010). Dikizleme günlüğü. (trans. Gökçe Gündüç). Ayrıntı.
• Okmeydan, S. B. (2017). Postmodern kültürde gözetim toplumunun dönüşümü: ‘panoptikon’dan ‘sinoptikon’ ve ‘omniptikon’a. Online Academic Journal of Information Technology. Vol.8 No. 30. DOI: 10.5824/1309‐1581.2017.5.003.x. 45-69.
• Orwell, G. (2004). Bin dokuz yüz seksen dört. (trans. Nuran Akgören). Can.
• Öztürk, S. (2013). Filmlerle görünürlüğün dönüşümü: panoptikon, süperpanoptikon, sinoptikon. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi. Vol. 36. pp. 132-151.
• Sennett, R. (2013). Kamusal insanın çöküşü. (trans. Serpil Durak & Abdullah Yılmaz). Ayrıntı.
• Serdar, M. (2021). Sosyal etki(leşim). Sosyal Psikoloji. (eds. Ekmel Geçer & Meryem Serdar). Grafiker. pp. 101-130.
• Serdar, M. K. (2012). Postmodern kimliğin i̇nşasında televizyon reklamlarının etkisi. Kum Saati.
• Skinner, Q. (1991). Çağdaş temel kuramlar. (trans. Ahmet Demirhan). Vadi.
• StudyCorgi. (2022, May 22). Sociological analysis of Nosedive: “Black Mirror” by Brooker. Retrieved from https://studycorgi.com/sociological-analysis-of-nosedive-black-mirror-by-brooker/.
• Tekelioğlu, O. (1999), Michel Foucault ve sosyolojisi. Bağlam.
• Toprak, A., Yıldırım A., Aygül, E., Binark, M., Börekçi, S., Çomu, T. (2009). Toplumsal paylaşım ağı facebook: “görülüyorum öyleyse varım!”. Kalkedon.
• Waters, M. (2008). Modern sosyoloji kuramları. (ed. Zafer Cirhinlioğlu). Gündoğan.
• Wollaston, S. (2016). Black Mirror review-this nightmare sterile world is only five minutes away. The Guardian. (Accessed on: 5.10.2022) https://www.theguardian.com/tv-and-radio/2016/oct/21/black-mirror-review-charlie-brooker-nightmare-sterile-world-is-only-five-minutes-away.
• Yazdizadeh, A. (2019). In and out of the Black Mirror; an ideological investigation into ‘Nosedive’ . Limina. 25(1). 16-28.