The Possibility of Civil Society in the Context of Religion in Turkey: The Case of Non-Governmental Organizations in Şanlıurfa

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 1, 143 - 192, 30.06.2022

Deniz Yıldız , Esra Aslan Turan

https://doi.org/10.31834/ortadoguvegoc.1119791

Öz

The concept of civil society has been discussed since ancient times. The concept identified with the state and political power: It was used to express areas that were relatively independent from political organs such as the state and government until the Enlightenment period. The phenomenon of religion is a prominent concept associated with civil society. Debates in the West have focused on whether religion is a source of civil society or how compatible non-Christian religions will be with civil society. In the Middle East, Asia, and more specifically in Turkey -as the birthplace of the concept is West and Europe- researchers have been busy with whether there is a civil society in these geographies or their historical appearances (such as foundations, societies). To test these theoretical discussions on the relationship between civil society and religion, a series of interviews were held with NGOs in Şanlıurfa. In our study, qualitative research method and semi-structured interview technique were preferred in order to better reflect the perspective of institutions on the subject. Therefore, the data of our study is based on interviews with 24 NGOs in Şanlıurfa. After these interviews, the thoughts of NGOs on the relationship between civil society and religion were evaluated under three themes (Islamic-oriented NGOs, NGOs that oppose the Instrumentalization of Religion, and NGOs that do not want to be associated with a religious identity). As a result of our study, it has been determined that NGOs are open to religious ideas and missions, they are far from theoretical discussions on the subject, they do not show violence against beliefs and opinions different from their own, and they do not show violence against the ideas of others. NGOs that do not have direct religious goals do not turn into strict anti-religion.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Civil Society, Non – Govermental Organization, Religion, Orientalism, Şanlıurfa.

Türkiye’de Din Olgusu Bağlamında Sivil Toplumun İmkânı: Şanlıurfa’daki Sivil Toplum Kuruluşları Örneği

Öz

Sivil toplum kavramı, ilk çağdan günümüze kadar tartışma konusu olmuştur. Aydınlanma dönemine kadar devlet ve siyasi erk ile özdeşleştirilen kavram; bu dönemden itibaren devlet, hükümet gibi siyasî organlardan görece bağımsız olan alanları ifade etmek için kullanılmıştır. Kavramın ilişkilendirildiği alanların başında ise din olgusu gelmiştir. Batı’da yapılan tartışmalar; dinin sivil topluma kaynaklık etmesi veya Hıristiyanlık dışındaki dinlerin sivil toplumla ne kadar uyumlu olabileceği konusuna yoğunlaşmıştır. Ortadoğu, Asya ve daha özelde Türkiye’de ise araştırmacılar sivil toplumun var olup olmadığı ya da tarihsel görünümleri ile (vakıf, cemiyet gibi) meşgul olmuştur. Sivil toplum ve din münasebetine dair bu teorik tartışmaları sınamak amacıyla Şanlıurfa’daki STK’ler ile bir dizi görüşme yapılmıştır. Çalışmamızda, konuya dair kuruluşların bakış açısını daha iyi yansıtabilmek için nitel araştırma yöntemi ve yarı yapılandırılmış görüşme tekniği tercih edilmiştir. Dolayısıyla çalışmamızın verileri Şanlıurfa’daki 24 STK ile yapılan görüşmelere dayanmaktadır. Söz konusu görüşmeler sonrasında STK’lerin sivil toplum- din münasebetine dair düşünceleri üç tema altında (İslami Eğilimli STK’ler, Dinin Araçsallaştırılmasına Karşı Çıkan STK’ler, Dinî Bir Kimlikle Anılmak İstemeyen STK’ler) değerlendirilmiştir. Şanlıurfa özelinde STK’lerin konu hakkındaki teorik tartışmalardan uzak bir şekilde dinî fikir ve misyonlara açık olduğu, kendinden farklı inanç ve görüşlere yönelik şiddet eğiliminde bulunmadıkları, ayrıca doğrudan dinî gayeleri olmayan STK’lerin fikirlerinin katı bir din karşıtlığına dönüşmediği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Sivil Toplum, Sivil Toplum Kuruluşları, Oryantalizm, Şanlıurfa.

Kaynakça

• AKTAY, Y. (2015). Postmodern Kavşakta Sivil Toplum ve Din. İstanbul: Tezkire Yayıncılık.
• AY, E. (2009). Türkiye’de Sivil Toplum Düşüncesinin Gelişimi ve Din. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• BARIN, H. (2019). Türkiye’deki Suriyelilerin Entegrasyonunda Sivil Toplum Kuruluşlarının Rolü. (Yayınlanmış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Barry, Norman. (1998). Sivil Toplum, İslam ve Din. Liberal Düşünce Dergisi, (12). 84-93.
• Bauman, Z. (2019). Sosyolojik Düşünmek, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bourdieu, P. (2016). Sosyoloji Meseleleri, Ankara: Heretik Yayıncılık.
• BAYDUR, M. (1997). Demokrasi ve Modernleşme Sürecinde Devletin- Sivil Topluma Baskın Gelmesi ve Kemalizm. Yeni Türkiye Dergisi Sivil Toplum Özel Sayısı, (18). 195- 202.
• CİCİOĞLU, F. (2019). Türkiye’de Sivil Toplum. Ortadoğu’da Sivil Toplum İmkân ve Kısıtlılıklar içinde (ss. 29-61). Ankara: Kadim Yayınları.
• ÇAHA, Ö. (1994). Osmanlı’da Sivil Toplum. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (49/3). 79-99.
• ÇAHA, Ö. (2016). Sivil Toplum ve Devlet, Ankara: Orion Kitabevi.
• ÇAHA, Ö. (2017). Sivil Toplum Sivil Topluma Karşı, İstanbul: Mana Yayınları.
• Çekin, A. (2013). Batıda ve Türkiye’de Sivil Toplum ve Din. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, (13/2). 23- 43.
• DUMAN, D. ve Barut, Ilgın. (2015). İslam ve Sivil Toplum Üzerine Eleştirel Bir Bakış. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, (8/37), 871- 879.
• ERKAN, E. (2012). “Dernekleşme ve Din: Gaziantep Örneği”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), Kayseri 2012.
• GİDDENS, A. ve SUTTON, P. W. (2016). Sosyolojide Temel Kavramlar, İstanbul: Phoenix Yayınları.
• GLESNE, C. (2013). Nitel Araştırmaya Giriş. Ankara: Anı Yayıncılık.
• GÖLE, N. (1997). Otoriter Laisizm ve İslamcı Politikalar: Türkiye'de Durumu. Yeni Türkiye Dergisi Sivil Toplum Özel Sayısı, (18). 251-266.
• Habermas, J. (2019). Kamusal Alanda Din. Doğalcılık ve Din Arasında- Felsefi Denemeler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• KUKATHAS, C. (1999). İslam, Demokrasi ve Sivil Toplum. İslam, Sivil Toplum, Piyasa Ekonomisi içinde, (21-45). Ankara: Liberte Yayınları.
• Kümbetoğlu, B. (2017). Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma, İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Kasaba, R. (2017). Eski ile Yeni Arasında Kemalizm ve Modernleşme. Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik içinde. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Mardin, Ş. (2020). Türkiye’de Toplum ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Onbaşı, F. (2005). Sivil Toplum. İstanbul: Leyla ile Mecnun Yayıncılık.
• Said, E. (2017). Şarkiyatçılık Batı’nın Şark Anlayışları. İstanbul: Metis Yayınları.
• SARIBAY, A. Y. (1994). Postmodernite, Sivil Toplum ve İslam. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sariolghalam, M. (1999). Ortadoğu’da Sivil Toplum Umutları: Kültürel Engeller Üzerine Bir Çözümleme. Sivil Toplum, Demokrasi ve İslam Dünyası içinde (74- 82). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sunar, L. (2018). Türkiye’de İslami STK’lerin Kurumsal Yapı ve Faaliyetlerinin Değişimi, İstanbul: İlke Yayınları.
• Sunar, İ. (1999). Sivil Toplum ve İslamiyet. Sivil Toplum, Demokrasi ve İslam Dünyası içinde (11-22). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Tekeli, İ. (2012). Türkiye için STK’lar ve Katılımcı Demokrasi Yazıları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tosun, G. E. (2006). İzmir’de Sivil Toplum. İstanbul: Alfa Aktüel Yayınları.
• Tibi, B. (1999). İslam Uygarlığında Sivil Toplumun Kültürel Dayanağı: İslam ve Demokrasi – Uygarlıklar Arasındaki Köprüler. Sivil Toplum, Demokrasi ve İslam içinde (31-45). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Yaman, F. (2017). Avrupa’da İslam ve Sivil Toplum Almanya Örneği, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Yıldırım, A. ve Şimşek H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• http://www.urfastk-iyad.org/hakkimizda/ 12/ 04/ 2021 tarihinde erişildi.