Düzensiz Göç, Güvenlik ve Politika: İran ve Türkiye Örnekleri

Yıl 2020, Cilt: 12 Sayı: 1, 206 - 237, 30.06.2020

Bilgehan Alagöz , Yasin Demirkıran

Öz

Göç sorunu, iki kutuplu dünya düzeni ve öncesinde ikincil siyaset (low politics) konularından biri olarak değerlendirilmekteyken, iki kutuplu sistemin sona ermesiyle güvenlik kapsamında ele alınan bir birincil siyaset (high politics) sorunsalına dönüşmüştür. 1979-2019 yılları arasında Afganistan’daki SSCB, ABD işgalleri ve süregelen iç savaş dönemleri boyunca İran’ın maruz kaldığı Afgan göç akınları ile Arap Baharı sonrası 2011’den günümüze Suriye’deki iç savaş sebebiyle Türkiye’ye yönelen göç dalgaları bağlamında İran ve Türkiye’nin sergilediği göç ve güvenlik politikaları, benzeşen ve ayrışan kimi karakteristiklere sahiptir. Nitekim İran’daki Afgan ve Türkiye’deki Suriyeli göçmenler, her iki ülkede dönem dönem 3,5-4 milyon gibi yüksek sayılara ulaşmıştır. Söz konusu kitlesel göçler hem İran hem de Türkiye’de iç-dış politik, sosyodemografik, etnik, dini/mezhebi sorunlar ile terör, yabancı terörist savaşçılar, aşırı milliyetçilik ve yabancı düşmanlığı gibi çeşitli güvenlik sorunları yaratmıştır. Bu makalede, İran ve Türkiye’nin anılan göç dalgaları karşısındaki göç ve güvenlik politikalarının karşılaştırmalı analizi yapılmakta; her iki ülkenin iki ayrı örnek için geliştirdikleri benzeşen ve ayrışan siyasetler ele alınarak bu deneyimler bağlamında tespitlerde bulunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Göç ve güvenlik politikaları, İran, Türkiye, Afganistan, Suriye

Irregular Migration, Security, and Politics: Cases From Iran and Turkey

Öz

Although immigration has traditionally been accepted as a subject for low politics during the Cold War era, it became a primary focus of the high politics as it relates to the security. Iran has been subject to a mass immigration from Afghanistan between 1979 and 2019 due to the Afghanistan Civil war and the US occupation whereas Turkey has been subject to a mass immigration from Syria since 2011 due to Arab Spring and Syrian Civil War. To this end, Iran and Turkey often show similar experiences with immigration, however, there are also cases where their policies differ from each other. Both Iran and Turkey received a large number of immigrants, often reaching to 3.5-4 million. Such massive immigration has led to problems in various areas including domestic and foreign politics, sociodemographics, ethnic, religion/sectarian composition as well as security issues in terrorism, foreign terrorists, ultranationalism, and anti-immigration. In this article, we conduct a comparative analysis of immigration and policies related to immigration of Turkey and Iran. In particular, we describe how their policies resemble and differ from each other towards immigration and provide remarks based on our analysis of their immigration experiences.

Anahtar Kelimeler

Migration and Security Policies, Iran, Turkey, Afghanistan, Syria

Kaynakça

• Adem Esen ve Mehmet Duman (ed.), Türkiye’de Geçici Koruma Altındaki Suriyeliler: Tespitler ve Öneriler, (İstanbul: WALD Dünya Yerel Yönetim ve Demokrasi Akademisi Vakfı, 2016).
• Ahmet İçduygu, Sema Erder, Ö.Faruk Gençkaya, Türkiye’nin Uluslararası Göç Politikaları, 1923-2023: Ulus-Devlet Oluşumundan Ulus-Ötesi Dönüşümlere, (İstanbul: Koç Üniversitesi Göç Araştırmaları Merkezi-MiReKoc, 2014).
• Alejandro Portes, Harmut Esser vd. (der.), Rethinking Migration: New Theoretical and Empirical Perspectives, (New York: Berghahn Books, 2007).
• Ann Bernstein ve Myron Weiner, Migration and Refugee Policies, (New York: Continuum Publications, 1999).
• Anna Kicinger, International Migration as a Non-Traditional Security Threat and the EU Response to This Phenomenon, (Varşova: Central European Forum for Migration Research, 2004).
• Ayhan Kaya, M. Murat Erdoğan (der.), Türkiye’nin Göç Tarihi: 14. Yüzyıldan 21.Yüzyıla Türkiye’ye Göçler, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2015).
• BAFIA, Wetenem Efganistan, (Yezd: İran İ.C. Devlet Bakanlığı Yabancı ve Göçmen İşlemleri Genel Müdürlüğü Uluslararası İlişkiler Departmanı, 2016).
• Bayram Sinkaya, “Devrimden Günümüze İran Dış Politikasının Dönüşümü”, Mülkiyeliler Birliği Dergisi, Vol. 247, No. 5-6, Nisan-Mayıs 2005.
• Bilgehan Alagöz, Ekber Kandemir, “11 Eylül Sonrası Dönemde Bölgesel Güvenlik ve İran’ın Afganistan Siyaseti”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi - Turkish Journal of Middle Eastern Studies, Vol. 2, No.2, 2015.
• BMMYK, Sığınma ve Mülteci Konularındaki Uluslararası Belgeler ve Hukuki Metinler, (Ankara: Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği Türkiye Temsilciliği, 1998).
• BMMYK - UN High Commissioner for Refugees (UNHCR), Global Trends 2010, (Geneva: UNHCR, 2011).
• BMMYK, Solution Strategy for Afghan Refugees (SSAR), Portfolio of Projects 2015-2016, Islamic Republic of Iran, (Geneva: UNHCR, 2016).
• Elisabeth Yarbakhsh, “Reading Derrida in Tehran: Between an Open Door and an Empty Sofreh”, Humanities, Vol.7, No.21, 2018.
• Fatımah Sadeghi, “Devlet-i İran ve Muhacirin-i Efgan: Teğyir-i Siyaset ve Tehevvol-i Hoviyyet”, Goftegu Dergisi, No.50, Tahran, 2008.
• GİGM, Türkiye Göç Raporu: 2014, (Ankara: T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü Yayınları, Yayın No: 34, 2016).
• GİGM-TODAİE, Türkiye’ye Yönelik Kitlesel Akınlar: Türkiye’nin Örnek Uygulamaları ve Liderliği, Uygulanan Politikalar… (Ankara: TC İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü-TODAİE, 2015).
• GİGM-Göç Politika ve Projeleri Dairesi Başkanlığı, 2016 Türkiye Göç Raporu, (Ankara: GİGM Yayınları, Yayın No: 40, 2017).
• GİGM, Türkiye Düzensiz Göç Strateji Belgesi ve Ulusal Eylem Planı, (Ankara: GİGM Yayınları, 2015).
• GİGM, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK), (Ankara: T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü Yayınları, Yayın No: 20, 2017).
• Habibullah Refi’, Tarih-i Foşorde-i Afganistan, (Peşaver: Sayyar Arik Yayınları, 1999).
• Katie Kuschminder ve Manoj Dora, Migration in Afghanistan: History, Current Trends and Future Prospects, (Maastricht: Maastricht University Graduate School of Governance- MGSoG, 2009).
• KONDA, Suriyeli Sığınmacılara Bakış: Şubat 2016, (İstanbul: Konda Araştırma ve Danışmanlık A.Ş, 2016).
• Mehdi Mozaffari, Islamist Policy: Iranian Ideological Foreign Policy, (Danimarka: Centre for Studies in Islamism and Radicalisation-CIR, 2009).
• Mehmet Koç, Türkiye’de Düzensiz Afgan Göçü ve İran’ın Göç Politikaları, (Ankara: İRAM İran Araştırmaları Merkezi, 2018).
• M. Murat Erdoğan, Türkiye’deki Suriyeliler, Toplumsal Kabul ve Uyum, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2015).
• Mohammad Jalal Abbasi-Shavazi vd., Return to Afghanistan? A Study of Afghans Living in Tehran, (Tahran: Tahran Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi-AREU, 2005).
• Mohammad Jalal Abbasi-Shavazi vd., Second-generation Afghans in Iran: Integration, Identity and Return, (Tahran: Tahran Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi, AREU, 2008).
• M. Ruhat Yaşar, Kilis’te Sığınmacı Algısı: Toplumsal Otizm ve Ötekileştirme Sürecinin İlk Görünümleri, (Kilis: 7 Aralık Üniversitesi, 2014).
• M. Samers, Migration. (Londra: Routledge, 2010).
• Myron Weiner, The Global Migration Crisis: Challenge to States and to Human Rights, (New York: HarperCollins College, 1995).
• Nûreddîn Ni’metî, “Conbiş-i Mukavemet ve Tehacüm-ı Şorevî be Afğanistan der Sâlhâ-yı 1979-1989”, Faslnâme-i Siyaset, Siyaset Bilimi ve Hukuk Üniver¬sitesi Dergisi, Vol.43, No.2,Tahran, 2013.
• Rezâ Soleimânî, Siyaset-i Harici-i Dovlet-i Khatemi, Diplomasi-i Teneşzodai ve Goftegu-yi Temeddonha, (Tahran: Kevir Yayınları, 2010).
• Seyit Ali Musevî, Tarih-i Tahlili-i Afganistan Ez Zahir Şah Ta Karzai, (Belh: Belh Matbaası, 2009).
• Seyyid Celâl Dihkânî Fîruzâbâdî, Siyaset-i Harici-i Cumhuri-yi İslami-yi İran, (Tahran: İnsani Bilimler Araştırmaları Merkezi, 2010).
• S. Muhammed Bakır Misbahzade, Tarih-i Siyasi-yi Muhtasar-ı Efganistan, (Kabil: Aftab Araştırmalar Merkezi, 2008).
• Sergei Metelev, “Migration as a Threat to National Security”, Indian Journal of Science and Technology, Vol. 9, No.14, 2016.
• Stephen Castles ve Mark J. Miller, çev. Bülent Uğur Bal – İbrahim Akbulut, Göçler Çağı, Modern Dünyada Uluslararası Göç Hareketleri, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008).
• Stephen M. Walt, “The Renaissance of Security Studies”, International Studies Quarterly, International Studies Association, Vol.35, No.2, Chicago, 1991
• Thierry Kellner ve Mohammad-Reza Djalili, Arap Baharı Karşısında İran ve Türkiye, (İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2013).
• Thomas Faist, Devletaşırı Alan: Almanya ve Türkiye Arasında Siyaset, Ticaret ve Kültür, Çev: Selin Dingiloğlu, (Ankara: Bağlam Yayınları, 2003).
• Thomas Faist, International Migration and Transnational Social Spaces: Their Evolution, Significance and Future Prospects, (Bremen: Bremen Üniversitesi, Uluslararası ve Kültürlerarası Araştırmalar Enstitüsü, 1998).
• Thomas Faist, The Transnational Social Spaces of Migration, (Bielefeld: Center on Migration, Citizenship and Development COMCAD, 2006).
• UNDP (United Nations Development Programme), Human Development Report (HDR) 1994, (New York: Oxford University Press, 1994).
• Zehra Taşkesenlioğlu ve Sedat Murat, Avrupa Birliği Düzeyinde Göç, Entegrasyon ve Yerel Yönetimler, (İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2009).
• Zuzanna Olszewska, “Afghanistan XIV. Afghan Refugees in Iran,” Encyclopaedia Iranica, Online Edition.
• ELEKTRONİK KAYNAKLAR:
• https://www.aa.com.tr/fa/769493 [Erişim Tarihi:25.08.2019]. https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری/نتایج-تفصیلی-سرشماری-1395-استان [Erişim Tarihi: 12.02.2020]. https://www.amar.org.ir/خانه/آرشیو-تازههای-نشر/agentType/View/PropertyID/9009 [Erişim Tarihi: 20.03.2020] https://aris.morr.gov.af/dr/Home/Index [Erişim Tarihi: 24.03.2020] https:// www.bafia-gov.kr.ir/ [Erişim Tarihi:23.01.2020] http://www.bbc.com/persian/afghanistan-41257893 [Erişim Tarihi: 10.03.2020] https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-45292533 [Erişim Tarihi: 10.03.2020] http://www.bbc.com/persian/iran/2013/09/130915_l01_afghan_refugees_ahmadimoghadam_police [Erişim Tarihi:21.03.2020]. https://www.dadgaran.com/Legal-content/قوانین-مربوط-به-اقامت-اتباع-خارجی-در-ایران [Erişim Tarihi:21.03.2020] . https://data2.unhcr.org/en/documents/download/46184 [Erişim Tarihi: 30.08.2018] https:// www.data2.unhcr.org/en/situations/syria [Erişim Tarihi: 23.03.2020]. https:// www.data2.unhcr.org/en/situations/syria_durable_solutions [Erişim Tarihi: 25.03.2020]. https://www.dw.com/fa-af/اعطای-تابعیت-ایران-به-مهاجران-افغان-به-بهای-شهید-شدن/a-19239312[Erişim Tarihi: 25.03.2020]. https://financialtribune.com/articles/people/49051/majlis-revising-citizenship-laws-in-favor-of-afghans [Erişim Tarihi: 26.03.2020]. http://fis-iran.org/fa/irannameh/volxxii/afghanistan-contemporary-literature [Erişim Tarihi: 15.02.2020] http://www.goc.gov.tr [Erişim Tarihi: 11.07.2019]. https://www.goc.gov.tr/gecici-koruma5638 [Erişim Tarihi: 25.03.2020]. http://www.goc.gov.tr/icerik3/gecici-koruma_363_378_4713 [Erişim Tarihi: 15.01.2019]. http://www.goc.gov.tr/icerik6/goc-politikalari-kurulu-ikinci-kez-toplandi_350_361_10621_icerik [Erişim Tarihi: 20.09.2019]. https://www.haberler.com/cumhurbaskani-recep-tayyip-erdogan-11213769-haberi/[Erişim Tarihi: 11.09.2019] https://www.haberturk.com/icisleri-bakani-suleyman-soylu-turkiyedeki-suriyelilerin-cogu-misak-i-milli-sinirlari-icinden-2283766# [Erişim Tarihi: 10.10.2019]. https://www.humanitarianresponse.info/sites/www.humanitarianresponse.info/files/documents/files/refugee_and_returnee_chapter_response_strategy_-_12_mar_2017.pdf [Erişim Tarihi: 25.03.2020]. https://www.independentpersian.com/node/44091/ویروس-کرونا؛-دشمن-تازه-آرامش-مهاجران-افغان-در-ایران [Erişim Tarihi: 26.03.2020] https://www.infomigrants.net/prs/post/16824/کریم-پاکزاد-ایران-با-تهدید-اخراج-مهاجران-افغان-می-خواهد-امریکا-را-در-افغانستان-تحت-فشار-قرار-دهد [Erişim Tarihi: 19.03.2020]. https://iranhr.net/fa/articles/2716/ [Erişim Tarihi:10.02.2020]. http://www.iranicaonline.org/articles/afghanistan-xiv-afghan-refugees-in-iran-2 [Erişim Tarihi: 25.03.2020] http://www.jahannews.com/news/507328 [Erişim Tarihi: 08.03.2020]. http://www.karar.com/gundem-haberleri/binali-yildirim-dostlarini-artiran-dusmanlarini-azaltan-bir-dis-politika-160763 [Erişim Tarihi: 22.11.2019] https://www.mashreghnews.ir/news/871935/واقعیت-تهدید-وزیر-کشور-در-مورد-انتقال-مهاجران-افغان-به-اروپا [Erişim Tarihi: 21.03.2020]. https://www.mashreghnews.ir/news/698776/تعلل-در-اعطای-تابعیت-ایرانی-به-خانواده-شهدای-مدافع-حرم [Erişim Tarihi: 21.03.2020]. https://www.mcls.gov.ir/icm_content/media/image/2016/08/98952_orig.pdf [Erişim Tarihi: 25.03.2020]. https://www.mehrnews.com/news/2334782/ دستورات-ویژه-دولت-درباره-اشتغال-اتباع-بیگانه-جهانگیری-اشتغال[Erişim Tarihi:23.03.2020] https://www.mei.edu/publications/more-10000-afghans-sent-iran-syria-reported-killed-and-injured [Erişim Tarihi:11.03.2020] https://www.mgk.gov.tr/index.php/milli-guvenlik-kurulu/genel-bilgi [Erişim Tarihi: 11.07.2019]. https://www.mgk.gov.tr/index.php/milli-guvenlik-kurulu/mgk-toplantisi-basin-aciklamalari/basin-aciklamalari-arsivi [Erişim Tarihi: 25.03.2020]. https://www.middleeastmonitor.com/20190610-iran-deports-100000-afghan-refugees-due-to-sanctions/[Erişim Tarihi: 17.03.2020]. https://www.milliyet.com.tr/siyaset/bakan-cavusoglundan-suriye-cikisi-isler-boyle-yurumez-2754306 [Erişim Tarihi:23.12.2019] http://www.mizanonline.com/fa/news/75745/آثار-و-آسیبهای-مهاجرت-غیر-قانونی-افغانی-ها-به-ایران [Erişim Tarihi: 15.03.2020]. https://www.ntv.com.tr/turkiye/davutoglu-esada-omur-bicti,Nsez_e7zmEO7uz5O9Pv6hw [Erişim Tarihi: 28.11.2019] https://moi.ir/portal/home/?29392/ [Erişim Tarihi:23.03.2020] http://morr.gov.af/fa/page/2204 [Erişim Tarihi:24.08.2019]. https://morr.gov.af/index.php/dr/احصاییه-عودت-کنندگان-و-بی-جاشدگان [Erişim Tarihi: 20.03.2020]. http://www.namehaber.com/haber/turkiye/485291-abdullah-gulun-katildigi-son-mgk-toplantisinda-irak-suriye-ve-gazze-gorusuldu [Erişim Tarihi: 15.10.2019]. https://pictes.meb.gov.tr/izleme/Haberler [Erişim Tarihi: 19.03.2020]. http://rc.majlis.ir/fa/law/show/133640 [Erişim Tarihi:15.03.2020]. https://www.sabah.com.tr/egitim/2018/09/28/600-bin-suriyeli-okullu-oldu[Erişim Tarihi: 29.08.2019] https://www.sabah.com.tr/gundem/2012/07/15/katliamlar-eli-kanli-rejimin-gidisinin-ayak-sesleridir [Erişim Tarihi: 24.04.2019]. https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/04/21/410032/6-سوءتفاهم-بزرگ-درباره-مهاجرین-افغان [Erişim Tarihi: 25.03.2020] https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/02/27/741883/یک-دستور-از-رهبر-انقلاب-هیچ-دانش-آموز-افغانستانی-از-تحصیل-بازنماند-حتی-غیرقانونی [Erişim Tarihi: 15.03.2020]. http://www.tehranatba.ir/ [Erişim Tarihi:25.03.2020] http://www.unhcr.org/afghan-solutions-strategy.html?query=afghan%20refugees [Erişim Tarihi: 01.07.2019] http://www.unhcr.org/figures-at-a-glance.html [Erişim Tarihi: 24.03.2020]