Sovyetler Birliği’nin Afganistan Müdahalesi: Türkiye'de Ulusaşırı Dayanışma ve Savaş Gönüllülüğü

Yıl 2021, Cilt: 13 Sayı: 3, 363 - 394, 12.11.2021

Ahmet Yusuf Özdemir , Fuat Aksu

https://doi.org/10.47932/ortetut.947734

Öz

Sovyetler Birliği’nin Afganistan’a yönelik müdahalesi Soğuk Savaş döneminin bölgesel ve küresel politik etkileri açısından en önemli krizlerinden birisidir. On yıl süre ile devam eden çatışma yalnızca savaşın tarafları üzerinde değil daha geniş anlamda ulusaşırı dayanışma ağının oluşmasına etki ederken toplumsal bir hafızanın zeminini de hazırlamıştır. Bu durum kendisini gerek yazılı basında gelişmelerin takibi ve edebi metinlerin üretimi gerekse de fiziki olarak bireylerin savaşa gönüllü olarak katılmaları şeklinde göstermiştir. Bu süre zarfında coğrafyaya seyahat eden ve savaşın bitimini takip eden süreçte bölgeyi kendi faaliyetleri için merkez edinen terör örgütlerinin ortaya çıkması bu dönemde gerçekleşen katılımların önemli ölçüde güvenlik perspektifinden incelenmesi sonucunu doğurmuştur. Mevcut literatürün Arapça konuşan ülkelerden gerçekleşen seferberliğe odaklanmasına karşın Sovyetler Birliği’nin Afganistan’a müdahalesinin farklı ülkelerde nasıl yankı uyandırdığı üzerine yapılacak bir inceleme olgunun bütüncül bir şekilde anlaşılmasına da imkân sağlayacaktır. Bu bilgiler ışığında bu çalışmada Türkiye’de krizin meydana getirdiği etkilerden hareketle özellikle dönemin İslamcı dergi ve gazetelerinde oluşan ulusaşırı dayanışma olgusu ve bunun bir uzantısı olarak savaş gönüllülüğü analiz edilecektir. Gönüllülerin savaşa dair kaleme aldıkları eserlerin de incelenmeye dâhil edilmesi kurgulanan ideal ile karşılaşılan gerçeklik arasında ortaya çıkan karşıtlığa dikkat çekmesi açısından önemli bir husustur.

Anahtar Kelimeler

: Sovyetler Birliği, Yabancı Savaşçılar, Ulusaşırı Savaş Gönüllülüğü, Ulusaşırı Dayanışma, Afganistan

احتلال الاتحاد السوفيتي لأفغانستان : التضامن عبر الوطني والعمل التطوعي الحربي في تركيا

Öz

يعتبر تدخل الاتحاد السوفيتي في أفغانستان من أهم أزمات فترة الحرب الباردة من حيث آثارها السياسية الإقليمية والعالمية. لم يؤثر الصراع الذي استمر لمدة عشر سنوات على أطراف الحرب فحسب ، بل أدى أيضًا إلى إنشاء شبكة تضامن عابرة للحدود ، ووضع الأساس لذاكرة اجتماعية. تجلى هذا الوضع في متابعة التطورات في الإعلام المطبوع وإنتاج النصوص الأدبية ، وكذلك المشاركة الجسدية الطوعية للأفراد في الحرب. خلال هذه الفترة ، أدى ظهور التنظيمات الإرهابية التي سافرت إلى المنطقة واتخذت الساحة كمركز لأنشطتها في الفترة التي أعقبت انتهاء الحرب ، إلى فحص المشاركة التي حدثت في هذه الفترة من منظور أمني. الى حد كبير. على الرغم من أن الأدبيات الحالية تركز على التعبئة من البلدان الناطقة باللغة العربية ، فإن دراسة كيفية تأثير تدخل الاتحاد السوفيتي في أفغانستان على صدى في بلدان مختلفة سيسمح أيضًا بفهم شامل للظاهرة. في ضوء ذلك ، ستحلل هذه الدراسة ظاهرة التضامن العابر للقوميات التي ظهرت بشكل خاص في المجلات والصحف الإسلامية في تلك الفترة ، والتطوع الحربي كامتداد لها ، بناءً على آثار الأزمة في تركيا. يعتبر تضمين الأعمال التي كتبها المتطوعون عن الحرب في التحليل مسألة مهمة من حيث لفت الانتباه إلى التناقض بين المثالية الخيالية والواقع الذي نواجهه.

Anahtar Kelimeler

الاتحاد السوفيتي, أفغانستان, المقاتلون الأجانب, "التطوع في الحرب عبر الوطنية", "التضامن عبر الوطني"

Soviet Union's Intervention in Afghanistan: Transnational Solidarity and War Volunteering in Turkey

Öz

The Soviet Union's intervention in Afghanistan is one of the most significant crisis of the Cold War period in terms of its regional and global political effects. The conflict that lasted for ten years not only affected the parties to the war, but also created a broader transnational solidarity network, and laid the groundwork for a social memory. This situation manifested itself in the form of following the developments in the print media and the production of literary texts, as well as the physically voluntary participation of individuals in the war physically. During this period, the emergence of terrorist organizations that travelled to the region and took the arena as a centre for their activities in the period following the end of the war resulted in the examination of the participation that took place in this period from a security perspective to a great extent. Although the current literature focuses on the mobilization from Arabic speaking countries, an examination of how the Soviet Union's intervention in Afghanistan resonated in different countries will also allow a holistic understanding of the phenomenon. In the light of this, this study will analyse the transnational solidarity phenomenon that emerged especially in the Islamic magazines and newspapers of the period, and war volunteering as an extension of it, based on the effects of the crisis in Turkey. Including the works written by the volunteers on war in the analysis is an important issue in terms of drawing attention to the contrast between the fictionalized ideal and the reality encountered.

Anahtar Kelimeler

Soviet Union, Afghanistan, Foreign Fighters, Transnational War Volunteering, Transnational Solidarity

Kaynakça

• Ahmed, Faiz. Afghanistan Rising: Islamic Law and Statecraft Between the Ottoman and British Empires. Cambridge Massachusetts: Harvard University Press, 2017.
• Bubalo, Anthony, Sarah Phillips and Samina Yasmeen. Talib or Taliban? : Indonesian Students in Pakistan and Yemen. The Lowy Institute for International Policy, 2011. https://www.files.ethz.ch/isn/134400/32.pdf
• Aslan, Yakup. “Bir Rüyanın Ardından Gerçekleşen Sessiz Devrimcilik (6) - Yakup Aslan”, Son Erişim: 21 Nisan 2021, https://www.haksozhaber.net/bir-ruyanin-ardindan-gerceklesen-sessiz-devrimcilik-6-16961yy.htm.
• ——— . “Bir Rüyanın Ardından Gerçekleşen Sessiz Devrimcilik (8) - Yakup Aslan”, Son Erişim: 21 Nisan 2021, https://www.haksozhaber.net/bir-ruyanin-ardindan-gerceklesen-sessiz-devrimcilik-8-17336yy.htm
• ——— . “Bir Rüyanın Ardından Gerçekleşen Sessiz Devrimcilik (7) - Yakup Aslan”, Son Erişim: 21 Nisan 2021, https://www.haksozhaber.net/bir-ruyanin-ardindan-gerceklesen-sessiz-devrimcilik-7-17199yy.htm
• Bacon, Tricia. Why Terrorist Groups Form İnternational Alliances. 1st edition. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2018.
• Bayazıt, Erdem. İpek Yolundan Afganistan'a. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2018.
• Bulaç, Ali. “Bu Mücadele Durmaz. Çünkü Meş'alesini Şehidler Taşıyor!” Hicret, no. 16: 13.
• Bulut, Faik. Filistin Rüyası İsrail Zindanlarında 7 Yıl. İstanbul: Berfin Yayınları, 1998.
• Chernov-Hwang, Julie. Why Terrorists Quit: The Disengagement of Indonesian Jihadists. Ithaca: Cornell University Press, 2018.
• Conduit, Dara. The Muslim Brotherhood in Syria. Cambridge University Press, 2019.
• Dorronsoro, Gilles. Revolution Unending: Afghanistan, 1979 to the Present. New York: Columbia University Press 2005.
• Duman, Oktay. Devrimcilerin Filistin Günlüğü (1968-1975). İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2015.
• ——— . Devrimcilerin Filistin Günlüğü 2 (1976-1985). İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2017.
• Engin, Emine. Afganistan Devrimi. İşçinin Sesi Yayınları, 1982.
• Erman, Kubilayhan. “Afganistan'da Sovyet Nüfuzu ve İşgali (Etkiler ve Sonuçları)”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2013.
• Esra Özsüer. “19. Yüzyıl Avrupa Romantiklerinin 1821 Mora İsyanı Üzerindeki Siyasi ve Kültürel Etkileri”. Türkiyat 26, no. 2 (2016): 325–344.
• Farrall, Leah. “Revisiting Al-Qaida’s Foundation and Early History”. Perspectives on Terrorism 11, no. 6 (2017). 17-37.
• Feyzioğlu, Turhan. Denizler ve Filistin. İstanbul: Alfa, 2011.
• Grau, Lester W. “The Soviet–Afghan War: A Superpower Mired in the Mountains”. The Journal of Slavic Military Studies 17, no. 1 (2004): 129–151.
• Hegghammer, Thomas. The Caravan: Abdallah Azzam and the Rise of Global Jihad. Cambridge: Cambridge University Press, 2020.
• Hikmetyar, Gülbeddin. “Müslümanlar Destekleyiniz”. Akıncı Güç 1 (10 Haziran 1979): 5.
• Hilali, A.Z. “China's Response to the Soviet İnvasion of Afghanistan”. Central Asian Survey 20, no. 3 (2001): 323–351.
• Kafkas, Cüneyt. Filistin Günlüğü. İstanbul: A Yayınları, 1990.
• Kaura, Vinay. “Turkey Sees Expanding Role in Afghanistan”. Son Erişim: 13 Mart, 2021, https://www.mei.edu/publications/turkey-sees-expanding-role-afghanistan
• Kepel, Gilles, ed. Al Qaeda in İts Own Words. Cambridge, Mass. [u.a.]: Belknap Press of Harvard University Press, 2009.
• Küpeli, Yaşar. Filistin'de İki Resim. Ankara: Nitelik Kitap, 2015.
• Li, Darryl. The Universal Enemy: Jihad, Empire, and the Challenge of Solidarity. Stanford, California: Stanford University Press, 2020.
• Malet, David. Foreign Fighters: Transnational İdentity in Civil Conflicts. Oxford: Oxford University Press, 2013.
• Mantıcı, Hasan. Filistin Güncesi. İstanbul: Ozan Yayıncılık, 2014.
• Markovitzky, Yaacov. Overseas Volunteer In Israel's War of Independence. Jerusalem, 2007 Son Erişim: 11 Mayıs, 2021. https://www.mahal-idf-volunteers.org/about/Machal.pdf
• Maruf, Meral. Hicret Günleri. İstanbul: Akabe, 1983.
• ——— . Dullar Kampı. İstanbul: Akabe, 1985.
• Mohamedou, Mohammad-Mahmoud. A Theory of ISIS: Political Violence and the Transformation of the Global Order. London: Pluto Press, 2017.
• Muhaciri, Abdülhamid. “Afganistan 20 Temmuz 1981”. Mavera, no. 62 (Ocak 1982).
• ——— . “Bir Mücahidin Cihad Günlüğü.” Mavera, no. 62 (Ocak 1982): 78-89.
• ——— . Cihad Günlüğü. İstanbul: Özgün Yayıncılık, 2010.
• Okay, Adil. 12 Eylül Ve Filistin Günlüğü. Ankara: Ütopya Yayınevi, 2009.
• Osmanoğlu, Mahmud. Afganistan Cihadın 10 Yılı. Ankara: Rehber Yayıncılık, 1990.
• Ömeroğlu, Yaşar. “Hicri 1400'de Adım Adım İslam Dünyası”. İslami Hareket 2, no. 21 (21 Kasım 1979): 16.
• Örnek, Cangül, and Çağdaş Üngör. Turkey in the Cold War: Ideology and Culture. London: Palgrave Macmillan UK, 2013.
• Özdemir, H. A. “Afganistan'da Değişen Dengeler.” İslam, 37 (Eylül 1986): 38–40.
• Öztürk, Emrullah. “Türk Asıllı Afgan Mültecilerinin 12 Eylül Dönemi'nde İskan ve İstihdamı”. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2014.
• Pécout, Gilles. “Philhellenism in Italy: Political Friendship and the Italian Volunteers in the Mediterranean in the Nineteenth Century”. Journal of Modern Italian Studies 9, no. 4 (2004): 405–427.
• ——— . “The İnternational Armed Volunteers: Pilgrims of a Transnational Risorgimento”. Journal of Modern Italian Studies 14, no. 4 (2009): 413–426.
• Roy, Olivier. Afganistan’da Direniş ve İslam. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1990.
• Saikal, Amin, A. G. Ravan Farhadi, and Kirill Nourzhanov. Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival. London: I.B. Tauris, 2004.
• Selamhan, Rıfat. “Afganistan İleri Teknolojinin İmana Yenildiği Ülke”. İslam, 4, (Aralık 1983).
• Sımsım, Selçuk. Başka Bir Vatanımız Yok. Abhazya'nın Özgürlük Savaşı (1992 - 1993). Istanbul: Apra Yayıncılık, 2018.
• Suleri, Z. A. “İran Devrimi Batı'nın Yüreğine Allah Korkusunu Yerleştirmiştir”. Sebil, no. 175 (11 Mayıs 1979): 16.
• Sürgit, Büşra. “Mavera Dergisinin Kuruluş Süreci.” Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 38, no. 2 (2015): 137–156.
• Şimşek, Ayşe. Ahdini Yerine Getiren Erler. Konya: Neda Yayınları, 2014. Tank, Bekir. Cihadı Kuşanan Topraklar. İstanbul: Şura Yayınları, 1990.
• Tekin, Mehmet A. Şehitlerimiz 1. Cilt. Istanbul: Selam Gazetesi, 1999.
• Thomas Hegghammer. Jihad in Saudi Arabia: Violence and Pan-Islamism Since 1979. New York: Cambridge University Press, 2010.
• ——— . “The Rise of Muslim Foreign Fighters Islam and the Globalization of Jihad”. International Security 35, no. 2 (2010-2011): 53–94.
• Yalçınkaya, Erol. “Muhammed Maruf'la Konuştuk: "Bunlar Anlatmakla Olmaz, Görmek Lazım"”. Mavera, no. 97 (1985): 2–6.
• Yaşargün, A. K. Filistin Fedaileri. İstanbul: Ozan Yayıncılık, 2010.
• Yıldız, Bahattin. “Belucistan”. Son Erişim: 21 Nisan, 2021, https://www.dunyabulteni.net/belucistan-makale,12811.html.
• Zarifoğlu, Cahit. “Okuyucularla.” Mavera, no. 54 (Mayıs 1981): 46-47.
• ——— . Ağaç Okul Çocuklara Afganistan Şiirleri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• ——— . Romanlar. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Zengin, Ertuğrul. “Bir Toplumsal Hareket Olarak Akıncılar: Türkiye’de İslamcı Öznenin Kurulumu ve Eylemi.”. Doktora Tezi, Galatasaray Üniversitesi, 2017.
• “… Ve Kızıl Kukla Taraki Devrildi”. Akıncılar, no. 4 (19 Eylül 1979): 7.
• “Afgan İşgaline Tepkiler Sürüyor”. İslami Hareket. 15 Mart, 1980.
• “Afganistan Ne Halde?”. İktibas 4, no. 80 (1984).
• “Afganistan Mücahidlerinin Temsilcileri Dergimizi Ziyaret Ettiler.” Mavera, no. 38 (Ocak 1980): 62.
• “Afganistan Rusya Değil!”. Hicret 1 (17 Eylül 1979): 2.
• “Ajans 1400”. Son Erişim: 20 Nisan 2021, http://www.kameraarkasi.org/belgesel/kuruluslar/ajans1400.html.
• “Allah Yolunda Can Vermek! Bu, En Büyük Zevk!”. Hicret 14 (24 Aralık 1979): 10.
• “Başbakan Turgut Özal'ın 13 Mayıs 1984 Tarihinde Tarbela Afgan Mülteci Kampında Yaptığı Konuşma.” Dışişleri Bakanlığı Belleteni, no. 5 (Mayıs 1984): 66.
• “Bilal Yaldızcı.” Genç Öncüler, 103 (Şubat 2016): 24-26.
• “'Bizi Duyunuz, Nusayri Kafirlerine Karşı Ölüm-Kalım Savaşı Veriyoruz!''”. Hicret 8 (11 Kasım 1979): 3.
• “Hicret'ten Okuyuculara: Afganistan'a Nasıl Gidelim?” Hicret, no. 18 (12 Mart 1980): 2.
• “İspanya İç Savaşı’nda Savaşan İkinci Türk: Tabii Ki Devrimci!” Birgün Gazetesi, Son Erişim: 7 Mart, 2021, https://www.birgun.net/haber/ispanya-ic-savasi-nda-savasan-ikinci-turk-tabii-ki-devrimci-182135.
• “Komün Barikatlarında Türk Fesleri”. soL Haber Portalı. Son Erişim: 9 Mart, 2021, https://haber.sol.org.tr/yazarlar/mehmet-bozkurt/komun-barikatlarinda-turk-fesleri-110369
• “Rabbani: Kesin Zafer Sonbahar'da.” Tevhid 29 (9 Temmuz 1979): 13–14.
• “Sovyet Sosyal-Emperyalistlerinin Afganistan'ı İşgali Protesto Edildi”. Devrimci Halkın Yolu. 20 Ocak 1980.
• “SSCB'nin Afganistan'a Müdahalesi Halkların Kurtuluş Mücadelelerine İndirilen Bir Darbedir”. Devrimci Yol. Ocak 1980. “Türkiye - Afganistan Siyasi İlişkileri”. Son Erişim: 13 Mart, 2021, http://www.mfa.gov.tr/turkiye-afganistan_siyasi-iliskileri.tr.mfa.
• “Türkiye Cumhuriyeti İle Afganistan Kırallığı Arasında Kültür Andlaşması”, Son Erişim: 7 Mart, 2021,https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc047/kanuntbmmc047/kanuntbmmc04700363.pdf
• “Tekiner Tayfur.” Genç Öncüler,103 (Şubat 2016): 27–28.
• luslararası Olaylar ve Sorunlar Afganistan”. Birikim Dergisi, 56/57 (Ekim-Kasım 1979): 7-11.
• “Ziya Ül Hak: "Pakistan Şeriat'la İdare Olunacak!"”. Şura, no. 27 (17 Temmuz 1978): 6.