İran ve Suudi Arabistan Dış Politikasında Enerjinin Etkisi

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 1, 109 - 140, 07.07.2022

Şevket Şeker

https://doi.org/10.47932/ortetut.1068785

Öz

Bu çalışma İran ve Suudi Arabistan’ın enerji politikalarını ve sahip oldukları hidrokarbür kaynaklarının iç ve dış politikalarına etkisiyle iki ülke ilişkilerinde enerjinin yerini tartışmaktadır. Bu doğrultuda çalışma, her iki ülkede hidrokarbür rezervlerinin keşfinden sonra enerjinin ilgili ülkeleri ne ölçüde şekillendirdiği ve gelişen süreçte iki ülkenin bölgesel rekabetinde enerjinin etkisini açıklamayı amaçlamaktadır. Suudi Arabistan dış politika yaklaşımında enerjiyi araçsallaştırmış ve gerek bölgesel gerekse uluslararası düzende sahip olduğu enerji rezervleriyle yer bulabilmiştir. Suudi Arabistan gelecek dönemde de yerini koruyabilmek için çeşitli stratejiler ortaya koymaktadır. 1979 yılından önce ABD’nin iki sütunlu bölgesel politikasının bir sütununu oluşturan İran, devrimden sonra bölgede ABD karşıtı bir tavır takınmış ve nükleer enerji geliştirme programlarıyla uluslararası sistemde tehdit unsuru olarak belirginleşmiştir. Tahran, uluslararası sistemde tehdit olarak ortaya çıkmasının bedelini uluslararası toplumdan izole edilmesi ve yalnızlaştırılmasıyla ödemiştir. Bu durumsa İran ekonomisinin çökmesine ve âtıl kapasiteye düşmesine yol açmıştır. Maruz kaldığı yaptırımlar nedeniyle İran enerji sektörü büyük hasar almıştır. Yeterince gelişememiş olan enerji sektörü gereken teknoloji transferini de yapamamıştır. Hâlihazırda İran, petrol üretimi devrim öncesi üretim miktarına devrimden yıllar sonra ulaşabilse de çok fazla arttıramamıştır. Bu nedenle bölgede kurgulamak istediği düzeni kısıtlı petrol ve doğalgaz gelirleriyle gerçekleştirmeye ve bölgesel güç yarışında var olmaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İran, Suudi Arabistan, Petrol, Doğalgaz, Bölgesel Rekabet

تأثير الطاقة على السياسة الخارجية لإيران والمملكة العربية السعودية

Öz

تناقش هذه الدراسة سياسات الطاقة في إيران والمملكة العربية السعودية ومكانة الطاقة في العلاقات بين البلدين ، وتأثير مواردهما الهيدروكربونية على سياساتهما الداخلية والخارجية. في هذا الاتجاه ، تهدف الدراسة إلى توضيح مدى تأثير الطاقة على الدول ذات الصلة بعد اكتشاف احتياطيات الهيدروكربونات في كلا البلدين وتأثير الطاقة على المنافسة الإقليمية بين البلدين في عملية التنمية. استخدمت المملكة العربية السعودية الطاقة كأداة في نهج سياستها الخارجية وتمكنت من إيجاد مكان في النظامين الإقليمي والدولي مع احتياطياتها من الطاقة. تقدم المملكة العربية السعودية استراتيجيات مختلفة من أجل الحفاظ على مكانتها في الفترة المقبلة. اتخذت إيران ، التي شكلت دعامة للسياسة الإقليمية ذات الركيزتين للولايات المتحدة قبل عام 1979 ، موقفًا مناهضًا للولايات المتحدة في المنطقة بعد الثورة وأصبحت تشكل تهديدًا في النظام الدولي ببرامجها لتطوير الطاقة النووية. ظهور طهران كتهديد في النظام الدولي دفع الثمن بعزلها وعزلها عن المجتمع الدولي. أدى هذا الوضع إلى انهيار الاقتصاد الإيراني وتعطل قدرته. تضرر قطاع الطاقة الإيراني بشدة بسبب العقوبات التي تعرض لها. قطاع الطاقة ، الذي لم يتطور بشكل كافٍ ، لم يتمكن من إجراء نقل التكنولوجيا اللازمة. لهذا السبب ، على الرغم من وصول إنتاج النفط الإيراني إلى حجم ما قبل الثورة بعد سنوات من الثورة ، إلا أنه لم يستطع زيادته كثيرًا. لهذا السبب ، تحاول تحقيق النظام الذي تريد ترسيخه في المنطقة بعائدات محدودة من النفط والغاز الطبيعي وتحاول التواجد في سباق القوى الإقليمي.

Anahtar Kelimeler

إيران, السعودية, النفط, الغاز الطبيعي, المنافسة الإقليمية

The Effect of Energy on the Foreign Policy of Iran and Saudi Arabia

Öz

This study discusses the energy policies of Iran and Saudi Arabia and the place of energy in the relations between the two countries, with the effect of their hydrocarbon resources on their domestic and foreign policies. In this direction, the study aims to explain the extent to which energy has shaped the related countries after the discovery of hydrocarbon reserves in both countries and the effect of energy on the regional competition of the two countries in the developing process. Saudi Arabia has instrumentalized energy in its foreign policy approach and has been able to find a place in both regional and international order with its energy reserves. Saudi Arabia presents various strategies in order to maintain its position in the coming period. Iran, which formed a pillar of the two-pillar regional policy of the USA before 1979, took an anti-US stance in the region after the revolution and became evident as a threat in the international system with its nuclear energy development programs. Tehran has paid the price of its emergence as a threat in the international system by isolating and isolating it from the international community. This situation led to the collapse of the Iranian economy and its idle capacity. Iran's energy sector has been severely damaged due to the sanctions it has been subjected to. The energy sector, which has not developed enough, has not been able to make the necessary technology transfer. Currently, although Iran's oil production reached the pre-revolutionary production amount years after the revolution, it could not increase it much. For this reason, it tries to realize the order it wants to establish in the region with limited oil and natural gas revenues and to exist in the regional power race.

Anahtar Kelimeler

Iran, Saudi Arabia, Oil, Natural Gas, Regional Competition

Kaynakça

• Asl, Nasır Kashef. İran İslam Cumhuriyeti Dış Politikasının Oluşumunu Etkileyen Etmenler: Bir İranlı Görüşü, Ortadoğu Siyasetinde İran içinde, yazan Mehmet Şahin ve Türel Yılmaz, 141-162. Ankara: Barış Kitap Yayın, 2011.
• Ataman, Muhittin, ve Nuh Uçgan. Suudi Arabistan’daki Stratejik Doğal Kaynakların Önemi ve Siyaset ile Ekonomi Üzerindeki Etkisi, Ortadoğu Yıllığı 2010 içinde, yazan Kemal İnat, Muhittin Ataman ve İsmail Numan Telci, 509-532. İstanbul: Açılım Kitap, 2011.
• Djalili, Mohammed-Reza, ve Thierry Kellner. İran’ın Son İki Yüzyıllık Tarihi. Çeviren Reşat Uzmen. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2011.
• Domazeti, Riad. Suudi Arabistan. İstanbul: İnsamer, 2021. Gürel, Şükrü S. Orta Doğu Petrolünün Uluslararası Politikadaki Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1979.
• Karadeniz, Yılmaz. İran Tarihi(1700-1925). İstanbul: Selenge Yayınları, 2012.
• Kınzer, Stephen. Şah'ın Bütün Adamları Bir Amerikan Darbesi ve Ortadoğu'da Terörün Kökenleri. Çeviren Selim Ônal. lstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Özev, Muharrem Hilmi. Milliyetçilik, Din ve Petrol Üçgeninde Körfez Ülkeleri. İstanbul: Tasam Yayınları, 2018.
• Akdoğan, İsmail. İran Devrimi’nden Arap Baharı’na Suudi Arabistan-İran İlişkileri, Ortadoğu 8, no. 73 (2016): 16-19.
• Arıkan, Pınar. Ulusal Çıkar Çatışması ve Mezhepsel Kutuplaşma Arasında İran-Suudi Arabistan Gerginliği. Orsam Bölgesel Gelişmeler Değerlendirmesi, 2016.
• Atlı, Altay. “Petrol savaşları ve koronavirüsün gölgesinde küresel ekonomi” Anadolu Ajansı. Son erişim tarihi: 27 Nisan 2021, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/petrol-savaslari-ve-koronavirusun-golgesinde-kuresel-ekonomi/1764599.
• Azimy, Ghorban. İran'ın Hazar Havzası Ve Basra Körfezi'ne Yönelik Hidrokarbür Kaynaklı Enerji Politikaları. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, 2017.
• Başkan, Birol. Körfez’in İran Sorunu: Güvenlik İkileminde Çoklu İlişkiler. Akademik Orta Doğu 7, no. 14 (2013): 39-62.
• Behravesh, Maysam. “Iran and Britain: The Politics of Oil and Coup D’état after the Fall of Reza Shah.” E-International Relations. Son erişim tarihi: 06 Nisan 2021, https://www.e-ir.info/2010/12/02/iran-and-britain-the-politics-of-oil-and-coup-d%e2%80%99etat-after-the-fall-of-reza-shah/.
• Behravesh, Maysam. “Iran and Britain: The Politics of Oil and Coup D’état before the Fall of Reza Shah”. E-International Relations. Son erişim tarihi: 06 Nisan 2021, https://www.e-ir.info/2010/11/09/iran-and-britain-the-politics-of-oil-and-coup-d%E2%80%99etat-before-the-fall-of-reza-shah/.
• Bolat, Gökhan. Anglo-Persian Oil Company’den British Petroleum’a (BP): İngiltere’nin İran’daki Petrol Macerası. History Studies 5, no. 2 (2013): 57-77.
• BP. Statistical Review of World Energy. 2020.
• Brew, Gregory. “The Oil of Iran: Past and Present in Perspective.” E-International Relations. Son erişim tarihi: 05 Nisan 2021, https://www.e-ir.info/2016/01/19/the-oil-of-iran-past-and-present-in-perspective/.
• Cohen, Ariel. “OPEC Is Dead, Long Live OPEC+,” Forbes. Son erişim tarihi: 26 Nisan 2021, https://www.forbes.com/sites/arielcohen/2018/06/29/opec-is-dead-long-live-opec/?sh=47e84d152217.
• “Petrol ve Doğalgaz,” Daka İran Masası. Son erişim tarihi: 11 Nisan 2021. https://www.dakairanmasasi.com/discover-iran/sektorler/enerji/petrol-ve-dogalgaz/.
• Demir, Ali. İran'ın Basra Körfezi’ni Bloke İhtimali ve Hürmüz Boğazı’ndan Geçişlerin Uluslararası Hukuk Açısından Analizi. Savunma Bilimleri Dergisi 13, no. 1 (2014): 107-140.
• Diriöz, Ali Oğuz. Suudi Arabistan Dış Politikası ve Bölge Ülkeleri ile İlişkileri. Ortadoğu Analiz 4, no. 39 (2012): 94-100.
• “Saudi Aramco'nun halka arzından beklenen rekor geldi.” Dünya Gazetesi. Son erişim tarihi: 28 Nisan 2021. https://www.dunya.com/finans/haberler/saudi-aramconun-halka-arzindan-beklenen-rekor-geldi-haberi-458231.
• Ebrahımı, Mansoureh, Ahmadali Gholamı, ve Kamaruzaman Yusoff. Politics of Oil and Natural Gas vis-à-vis the Foreign Policy of Iran. Asian Journal of Middle Eastern and Islamic Studies 11, no. 3 (2017): 65-79.
• el-Hafaci, Haydar. İran’la Suudi Arabistan Arasındaki Artan Şiddetli Rekabette Kaynakların ve Ekonominin Rolü. El-Beyan Araştırma ve Planlama Merkezi, 2018.
• “Iran Energy Information.” Enerdata Son erişim tarihi: 11 Nisan 2021, https://www.enerdata.net/estore/energy-market/iran/.
• Erkan, Süleyman. İran’a Yabancı Ülke Müdahaleleri (1907-1921). Akademik Orta Doğu 5, no. 1 (2010): 91-116.
• Ghaderi, Kabreya. In Defense of the Great Satan: The Role of Colonialism in Iranian and Saudi Arabian Oil Governance. Journal of Georgetown UniversityQatar Middle Eastern Studies Student Association 9 (2015): 1-11.
• Gürbüz, M. Vedat. Petrol, Petrol Politikaları Ve Orta Doğu: Global Politikaların Bölgesel Yansımaları Ve Irak Savaşı. Avrasya Dosyası 9, no. 1 (2003): 133-168.
• “Büyük petrol anlaşması sonrası petrol fiyatı yükseldi.” Habertürk, Son erişim tarihi: 27 Nisan 2021, https://www.haberturk.com/buyuk-petrol-anlasmasi-sonrasi-petrol-fiyati-yukseldi-haberler-2644237-ekonomi.
• Hangen, Welles. “Iran And Oil Group Initial Agreement To Resume Output.” New York Times. Son erişim tarihi: 07 Nisan 2021, https://archive.nytimes.com/www.nytimes.com/library/world/mideast/080654iran-output.html.
• “Regional Economic Outlook,” IMF. Son erişim tarihi: 28 Nisan 2021, https://www.imf.org/en/Publications/REO/MECA/Issues/2021/04/11/regional-economic-outlook-middle-east-central-asia.
• IMF. World Economıc Outlook Managing Divergent Recoveries. 2021b.
• “Petrol sanayinde 3 önemli proje daha faaliyete başlıyor,” IRNA. Son erişim tarihi: 12 Nisan 2021, https://tr.irna.ir/news/83833594/Petrol-sanayinde-3-%C3%B6nemli-proje-daha-faaliyete-ba%C5%9Fl%C4%B1yor.
• İstikbal, Deniz. “Suudi Arabistan ekonomisinde değişim, Vizyon 2030 ve Aramco.” Anadolu Ajansı. Son erişim tarihi: 28 Nisan 2021, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/suudi-arabistan-ekonomisinde-degisim-vizyon-2030-ve-aramco-/1652694.
• Kardel, Mahmoud Fard. Iran’s Oıl And Gas Legal Framework: From Exploratıon To Revolutıon. Asia Pacific Journal of Energy and Environment 6, no. 1 (2019): 15-22.
• Kazemi, F. “Anglo-Persıan Oıl Company.” Encyclopædia Iranica. Son erişim tarihi: 05 Nisan 2021, https://iranicaonline.org/articles/anglo-persian-oil-company.
• Koç, Engin. Rusya’nın Ortadoğu’da Taktiksel Hamleleri: Rusya ve Suudi Arabistan İlişkileri. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 9, no. 3 (2020): 1956-1969.
• Koyun, Özge. Suudi Arabistan’daki Petrol Gelirlerinin Sosyal Yapıya Olan Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Ortadoğu Sosyolojisi Ve Antropolojisi Anabilim Dalı , 2006.
• Kozhanov, Nikolay. “Iran threatened by Russia-Saudi oil pact.” Al-Monitor. Son erişim tarihi: 26.04.2021, https://www.al-monitor.com/originals/2019/02/russia-saudis-iran-oil-opec.html.
• Muğanlı, Samet. İran’da Enerji: Rezervler, Üretim, Tüketim Ve Kurumsal Aktörler. Ankara: İran Araştırmaları Merkezi, 2020.
• Nabizada, Ahmad Zubair. “İran Petrol Üretiminin Tarihî Düşüşü.” İram Center. Son erişim tarihi: 08 Nisan 2021, https://iramcenter.org/iran-petrol-uretiminin-tarihi-dususu-/.
• “Saudi Arabia facts and figures” OPEC. Son erişim tarihi: 28 Nisan 2021, https://www.opec.org/opec_web/en/about_us/169.htm.
• “OPEC Share of World Crude Oil Reserves.” OPEC. Son erişim tarihi: 26 Nisan 2021. https://www.opec.org/opec_web/en/data_graphs/330.htm.
• Özdemır, Büşra Zeynep. İran Yaptırımları Türkiye–İran Enerji İlişkilerine Etkileri. İstanbul: SETA, 2018.
• Özev, Muharrem Hilmi. “2018 Yılında Körfez Ülkeleri.” ORSAM. Son erişim tarihi: 05 Mayıs 2021, https://orsam.org.tr/tr/2018-yilinda-korfez-ulkeleri/.
• “Iran - Pakistan Gas Pipeline Victim of U.S. - Iran Confrontation.” Pipeline Technology Journal, Son erişim tarihi: 12 Nisan 2021. https://www.pipeline-journal.net/news/iran-pakistan-gas-pipeline-victim-us-iran-confrontation.
• Saudi Aramco. Energy to the World The Story of Saudi Aramco. Aramco Services Company, 2011.
• Shahri, Nima Nasrollahi. The Petroleum Legal Framework of Iran: History, Trends and the Way Forward. China and Eurasia Forum Quarterly 8, no. 1 (2010): 111-126.
• Soghom, Mardo. “Iran Faces A Natural Gas Crisis With High Consumption And Low Investments.” Iran International, Son erişim tarihi: 12 Nisan 2021. https://iranintl.com/en/world/iran-faces-natural-gas-crisis-high-consumption-and-low-investments.
• Ticaret Bakanlığı. İran Enerji Raporu. Tahran: Tahran Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, 2020b.
• “İran’ın Petrol Üretimi ve İhracatı Rakamları.” Ticaret Bakanlığı Son erişim tarihi: 08 Nisan 2021. https://ticaret.gov.tr/blog/ulkelerden-ticari-haberler/iran/iranin-petrol-uretimi-ve-ihracati-rakamlari.
• Tok, Melahat. “İran-Suudi Arabistan Petrol Rekabeti ve OPEC.” İnsamer, Son erişim tarihi: 05 Mayıs 2021. https://insamer.com/tr/iran-suudi-arabistan-petrol-rekabeti-ve-opec_1011.html#_ftn7.
• “İran.” Trading Economics. Son erişim tarihi: 06 Mayıs 2021. https://tradingeconomics.com/iran/exports-by-category.
• Uludağ İhracatçı Birlikleri. Suudi Arabistan Ülke Raporu. Uludağ İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği Arge Şubesi, 2018.
• Yücel, Baran Can, Volkan Aslanoğlu, ve Büşra Öztürk. “Suudi Arabistan’ın Rafinerileri ve Petrol Ürünleri Ticareti.” ORSAM. Son erişim tarihi: 28 Nisan 2021, https://orsam.org.tr/tr/suudi-arabistanin-rafinerileri-ve-petrol-urunleri-ticareti/.