Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Eytâm Malları Üzerinde Yapılan Usulsüzlükler ve Bu Usulsüzlüklere Karşı Alınan Tedbirler

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 11, 232 - 243, 15.10.2020

Necla Kızıldağ

https://doi.org/10.21021/osmed.788905

Cited By: 2

Öz

Tarih boyunca toplumların devletlerin temel hedeflerinden biri, ekonomik ve sosyal bakımdan farklı mensuplarının adil ve insanca yaşamalarını sağlamaktır. Bu ortamın sağlanması, mümkün olduğunca tüm fertlerin ihtiyaçlarının karşılanmasına bağlıdır. Toplum içinde mutlak anlamda desteğe ve korumaya ihtiyacı olan gurupların başında yetim çocuklar gelmektedir. Keza Kur’an-ı Kerîm’in vahyi öncesinde cahiliye toplumunda görülen adaletsizliklerin başında yetimlere haklarının verilmemesi mevcuttur. Kur’ân-ı Kerîm’de, toplumdaki yetim algısını, yetim-toplum, yetim-vasî münasebetini yeniden düzenlemiştir. Aynı zamanda, yetimlerin haklarının gözetilmesi gerektiğini ifade eden birçok hadis-i şerifler mevcuttur.
Çalışmada ele alınacak olan Eytâm Sandıkları, XIX. Asırda yürürlüğe girmiş sosyal hizmet kurumlarından birisidir. yetimler için tesis edilmiş bu müessese, zamanla kötü niyetli idarecilerin eline geçerek bozulmaya başlamıştır. Çalışmanın amacı İslam dininde yetim hakkının önemini zikretmek, bu önemi Osmanlı Devleti’nin kurumuyla somutlaştırmak ve görevini kötüye kullanan idarecileri gün ışığına çıkarmaktır. Ayrıca yetim malları ile ilgili meydana çıkan olumsuzlukları ortadan kaldırmak adına devletin yayımladığı nizamnameler zikredilmiştir. Devlet, farklı zamanlarda yayımladığı nizamnameler ile mallar üzerindeki her türlü olumsuzluğa karşı tedbir almaya çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

kur'an, osmanlı devleti, eytâm, yetim, sandık

Irregularities Made Against Artifacts and Measures Taken Against These Irregularities in the Last Period of the Ottoman Empire

Öz

Throughout history, one of the main goals of states and societies is to ensure that members of different economically and socially different lives live fairly and humanely. Providing this environment depends on meeting the needs of all individuals as much as possible. Orphan children are among the groups that absolutely need support and protection in society. Likewise, before the revelation of the Quran, orphans are not given their rights at the beginning of the injustices seen in the ignorant society. In the Quran, the perception of orphans in the society, orphans-society, orphans-guardian relations are rearranged. At the same time, there are many hadiths stating that the rights of orphans should be observed.
Eytâm Chests to be dealt with in the study, XIX. It is one of the social service institutions that came into force in the century. This institution, which was established for orphans, fell into the hands of malicious administrators and started to deteriorate. The aim of the study is to mention the importance of the right of orphans in the religion of Islam, to concretize this importance with the institution of the Ottoman State and to bring to light the rulers who abused their duties. In addition, regulations issued by the state were mentioned in order to eliminate the negativities regarding orphan properties. The state tried to take measures against all kinds of negativity on the goods with the regulations published at different times.

Anahtar Kelimeler

Qur'an, Ottoman State, Orphans, orphan, fund

Kaynakça

• BOA, BEO, 1533-114951, BOA, BEO, 83-6216, BOA, DH, EUM, AYŞ, 28-11, BOA, DH, MKT, 1823-117, BOA, DH, MKT, 1848-46, BOA, DH, MKT, 1961-68, BOA, DH, MKT, 868-69, BOA, EUM, THR, 17-9, BOA, MŞH, ŞSC.d.., 7940, BOA, TFR.I., MN, 126-12547.
• Düstur, Tertip 1. “Eytâm Nizamnâmesidir” ss. 270-275.
• Düstur, Tertip 1. “İnfâk-ı Muhtâcin-î Eytâm ve Erâmil-î İlmîye Nizamnâmesidir”, ss. 552-554.
• Düstur, Tertip 1. “Memâlik-i Mahruse-i Şahânede Küşâd Olunacak Eytâm Sandıklarının Sûret-î İdâre ve Muhafazâsı Hakkında Nizamnâme ” ss. 276-281.
• Düstur, Tertip 1. “Telgraf ve Posta Memurîn ve Ketebe Hademesinden Tekâüde Şâyeste Bulunanların Derece-i İstihkâklarına ve Bunların Eytâm ve Erâmilinin Mertebe-i İhtiyâclarına Göre Tahsis Kılınacak Maaşlar ve Buna Karşılık Tutulacak Mebâliğin İdâre-i Mahsûsasına ve Bu Bâbda Lâzım Gelen Muâmelâta Dair Nizamnâmedir ”, III, ss. 554-561. Düstur, Tertip 1. “Umum-u Emvâl-i Eytâmın Suret-i İdaresi Hakkında Tadilen Kaleme Alınan Nizamnamedir”, VIII, ss. 515-548.
• Düstur, Tetip 1. “Bâ İrâde-i Seniyye Teşkil İden Meclis-i İdâre-i Emvâl-i Eytâmın Sûret-i Teşkîlini ve Vezâifini Mübeyyin Nizâmnâmedir ”,III, ss. 551.
• Ahmet Eryüksel, ‘‘Osmanlı Devleti’nde Dul ve Yetimler’’, Şarkiyat Mecmuası, VIII, (1998): ss. 331-344.
• Akyüz, Vecdi. “Kur’an ve Sünnette Ebeveyn ve Çocuk Hakları”, Kur’ân ve Sünnete Göre Temel İnsan Hakları, İsmail Kurt ve Seyid Ali Tüz. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Arı, Abdüsselam. “Yetim”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XLIII (İstanbul 2013), ss. 501-503.
• Ayral, Mehmet Şirin. “Kur’an’ın Yetimlere Bakış Açısı”, Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, 2007.
• Bardakoğlu, Ali. “Hidâne”, Diyanet Vakfı İslam AnsiklopedisNi, XVII (İstanbul1998), ss. 467-471.
• Buhârî, Sahîh. Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh,.Çev., Abdullah Feyzi Kocaer, İstanbul: Turkuaz, 2013.
• Coşar, Asiye Mevhibe. “Türk Söz Varlığında “Öksüz” ve “Yetim” Kavramları”, Savaş Çocukları, Öksüzler ve Yetimler, İstanbul: Kişisel Yayınevi, 2003.
• Çanlı, Mehmet. “Eytâm İdaresi ve Sandıkları ve Osmanlı Devleti’nde Yetimlerin Ekonomik Haklarının Korunması”, Savaş Çocukları: Öksüzler ve Yetimler, bs., Emine Gürsoy-Naskali, Aylin Koç, İstanbul: Kişisel Yayınları, 2003.
• Çanlı, Mehmet. “Eytâm İdaresi ve Sandıkları”, Türkler 14, (2002): ss. 57-74.
• Çiftçi, Cafer. “Osmanlı Döneminde Bursa’da Eytâm Keseleri”, Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 4/VI, (2003): ss. 81-96.
• Demirci, Muhsin. “Açılış Konuşmaları”, Kur’ân ve Sünnete Göre Temel İnsan Hakları, İsmail Kurt ve Seyit Ali Tüz. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat 26, Ankara: Aydın Kitapevi Yayınları, 2010.
• Hızal, İsmail. “İlk Sosyal Güvenlik Birimlerinden Eytâm Sandıkları”, IV. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 29-30 Eylül 1995.
• İnanç, Veli. “Eytâm İdaresi-Sandıkları ve Marmaris Örneği (1885-1911)” Yüksek lisans tezi, Muğla Üniversitesi, 2002.
• Kızıldağ, Necla. “Eytâm İdaresi ve 50 Nolu Eskişehir-Sivrihisar İdanat Sandığı Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi.” Yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, 2019.
• Köse, Saffet. “Rüşd”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXIV (İstanbul 2008), ss. 298-300.
• Kutup, Seyyid. Fi Zilal’il-Kur’ân 14, çev., Mehmet Emin Saraç, İsmail Hakkı Şengüler ve Bekir Karlıağa, İstanbul: Hikmet Yayınları, 1979.
• Ortaylı, İlber. Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Yönetim Geleneği, İstanbul: Hil Yayın, 1985.
• Özcan, Tahsin. “Osmanlı Toplumunda Yetimlerin Himayesi ve Eytâm Sandıkları”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14, (2006): ss. 103-121.
• Özcan, Tahsin. “Osmanlı Yetiminin Hamisi”, Yoksulluk 3, İstanbul: Deniz Feneri Yayınları 2003.
• Özcan, Tahsin. Osmanlı Para Vakıfları: Kanûnî Dönemi Üsküdar Örneği, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.
• Özsoy, Ömer. Güler, İlhami. Konularına Göre Kur’an (Sistematik Kur’an Fihristi), Ankara: Fecr, 2017.
• Şahin, Furkan. “Eytâm Sandıklarının Kuruluşu ve Konuyla İlgili Yapılan Yasal Düzenlemeler.” Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, 2017.
• Ünal, İrfan. “167 Nolu Çanakkale Eytâm Sandığına Mahsus Teminatlı İdâne Defteri’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi (1920-1926)” Yüksek lisans tezi, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, 2010.
• Yazıcı, Nesimi. “Osmanlılarda Yetimlerin Korunması Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48/I (2007): ss. 1-46.
• Yıldız, Abdullah Taha. “Kâtip Seyyid Mehmet Nuri Efendi’nin Eytâm Sicillerine Göre Osmanlılarda Yetim Mallarının İdaresi”, Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2017.