Rus Sömürüsüne Karşı 1916 Türkistan’da İsyan: Semerkant Örneği

Yıl 2021, Sayı: 12, 70 - 87, 15.04.2021

Ömer Karataş

https://doi.org/10.21021/osmed.893600

Cited By: 1

Öz

Rusya Türkistan’ı 19. asrın ikinci yarısından sonra işgal ve ilhak etti. Ardından bölgeyi kendi emperyal menfaatleri doğrultusunda sömürmek için bölgede idari, sosyal ve ekonomik düzenlemeler yaptı. Yapılan düzenlemeler neticesinde yaklaşık elli yıl bölgenin yer altı ve yer üstü kaynakları Ruslar tarafından sömürüldü. Daha sonraki siyasi gelişmeler neticesinde, özellikle I. Dünya Savaşı sırasında çarlık yeni insan kaynağına ihtiyaç duydu. Bu ihtiyacı karşılamak için 5 Haziran 1916’da bu tarihten önce askerlikten muaf olan yerli halkı orduya almak amacıyla bir ferman yayınlandı. Söz konusu fermanla Türkistan’ın gayr-ı Rus bölge ahalisini orduda istihkâm işlerinde çalıştırmak isteyen Çarlık Rusya’sı ekonomik sömürüsüne insan kaynağını da ilave etti. Bu son gelişme önce Semerkant’ta başlayan daha sonra tüm bölgeye yayılan isyana sebep oldu. Çalışmamızda 1916 Türkistan isyanında ilk kan döküldüğü yer olan Semerkant vilayetindeki isyan sırasında meydana gelen gelişmeleri Rus arşiv belgeleri ve ilgili literatüre dayalı olarak ele alacağız.

Anahtar Kelimeler

Türkistan, Rosya, İsyan, Türk, Semerkant

Teşekkür

Çalışmalarınızda kolaylıklar diliyorum.

Revolt in Turkistan in 1916 against the Russian Explosion: The Sample of the Samarcant

Öz

Russia occupied and annexed Turkestan after the second half of the 19th century. Then it made administrative, social and economic arrangements to exploit the region for his own imperial interests. As a result of the regulations made, the underground and aboveground resources of the region were exploited by the Russians for about fifty years. As a result of later political developments, especially during World War I, the tsarism needed new human resources. In order to meet this need, the tsarism issued an edict on June 25, 1916 to recruit those who were exempted from military service before this date. With the decree in question, Tsarist Russia, which wanted to employ the non-Russian inhabitants of Turkestan in fortification works in the army, enabled the exploitation to be directed towards human resources. This latest development led to the rebellion that first started in Samarkand and then spread to the whole region. In our study, we will consider the developments that took place during the revolt in Samarkand province, where the first blood was shed in the 1916 Turkistan uprising, based on Russian archive documents and related literature.

Anahtar Kelimeler

Turkistan, Russia, Revolt, Turkish, Semercand

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• KAYNAKÇA
• Rus Arşiv Belgeleri ve Kanunları
• Rus Arşiv Belgeleri ve Kanunları
• Rus Kanunları
• Rus Kanunları
• Polnoye Sobraniye Zakonov Rossiyskoy İmperii (PSZRİ) T. 6 (1886) No: 3814. “1886 g. iyunya 12. Polojeniyeobupravlenii Turkestanskogokraya”.
• Polnoye Sobraniye Zakonov Rossiyskoy İmperii (PSZRİ) T. 6 (1886) No: 3814. “1886 g. iyunya 12. Polojeniyeobupravlenii Turkestanskogokraya”.
• Rossiyskiy Gosudarstvennıy Voenno-İstoriçeskiyArhiv (RGVİA) / Rusya Devlet Askerî Tarih Arşivi (RGVIA):
• Rossiyskiy Gosudarstvennıy Voenno-İstoriçeskiyArhiv (RGVİA) / Rusya Devlet Askerî Tarih Arşivi (RGVIA):
• 22 fevralya 1917 g. Kopiya. RGVİA.F.400.op.1.D.4548.
• 22 fevralya 1917 g. Kopiya. RGVİA.F.400.op.1.D.4548.
• 21 Mart 1917 g. RGVİA. F. 400. Op. 1. D. 4548.
• 21 Mart 1917 g. RGVİA. F. 400. Op. 1. D. 4548.
• 23 avgusta 1916. Kopiya. RGVİA.F.165.OP.1.D.1553.
• 23 avgusta 1916. Kopiya. RGVİA.F.165.OP.1.D.1553.
• 23 oktyabrya 1916. Kopiya. ; RGVİA. F. 400. Op. 1. D. 4546.
• 23 oktyabrya 1916. Kopiya. ; RGVİA. F. 400. Op. 1. D. 4546.
• 31 oktyabrya 1916. Kopiya. RGVİA. F. 400. Op. 1. D. 4546.
• 31 oktyabrya 1916. Kopiya. RGVİA. F. 400. Op. 1. D. 4546.
• 25 avgusta 1916. Kopiya. RGVİA. F. 165. Op. 1. D. 1554.
• 25 avgusta 1916. Kopiya. RGVİA. F. 165. Op. 1. D. 1554.
• 17 Aprelya 1917 g. RGVİA. F. 400. Op. 1. D. 4548.
• 17 Aprelya 1917 g. RGVİA. F. 400. Op. 1. D. 4548.
• 17 Aprelya 1917 g. RGVİA. F. 400. Op. 1. D. 4548.
• 17 Aprelya 1917 g. RGVİA. F. 400. Op. 1. D. 4548.
• Rusya Devlet Tarih Arşivi (RGIA):
• Rusya Devlet Tarih Arşivi (RGIA):
• 23 yanvarya 1917 g. RGİA.F.1289.Op.12.D.1265.
• 23 yanvarya 1917 g. RGİA.F.1289.Op.12.D.1265.
• Rusya Federasyonu Devlet Arşivi (GARF):
• Rusya Federasyonu Devlet Arşivi (GARF):
• 19 noyabrya 1916. Kopiya. GARF. F. 1807. Op. 1. D. 296.
• 19 noyabrya 1916. Kopiya. GARF. F. 1807. Op. 1. D. 296.
• Rusya İmparatorluğu Dış Politika Arşivi (AVPRİ):
• Rusya İmparatorluğu Dış Politika Arşivi (AVPRİ):
• 21 Senyabrya 1915. AVPRİ. F. Sredneaziatskiystol. Op. 486. D.360 b.
• 21 Senyabrya 1915. AVPRİ. F. Sredneaziatskiystol. Op. 486. D.360 b.
• 10 Yanvarya 1916. AVPRİ. F. Sredneaziatskiystol. Op. 486. D.340 b.
• 10 Yanvarya 1916. AVPRİ. F. Sredneaziatskiystol. Op. 486. D.340 b.
• 25 iyunya 1916. Sobranieuzakoneniy i rasporyajeniypravitelstva , №182 ot 6 iyulya 1916.
• 25 iyunya 1916. Sobranieuzakoneniy i rasporyajeniypravitelstva , №182 ot 6 iyulya 1916.
• Dergiler Kızıl Arşiv (Красныйархив)
• Dergiler Kızıl Arşiv (Красныйархив)
• TsentralnıyArhiv RSFSR KrasnıyArhiv, İstoriçeskiy Jurnal, TomTretiy(TridsatÇetvertıy) Gosudarstvennoye İzdatelstvo, Moskva, Leningrad, T.34, 1929.
• TsentralnıyArhiv RSFSR KrasnıyArhiv, İstoriçeskiy Jurnal, TomTretiy(TridsatÇetvertıy) Gosudarstvennoye İzdatelstvo, Moskva, Leningrad, T.34, 1929.
• Araştırma Eserler
• Araştırma Eserler
• Hayit, Baymirza, Türkistan Rusya ile Çin Arasında, Ankara 1975.
• Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, TTK Ankara 2014.
• Piyade Binbaşı Nazmi Bey, Kafkasya ve Türkistan (Kafkasya, Asyâ-yıVustâ ve Türkistan Vilâyetleri Buhâra ve Hîve Hanlıkları Coğrafî, Siyasî, Tarihî ve İstâtistikî Mücmel Malûmât), İstanbul Matbaa-i Askeriye 1918.
• Russkiy Turkestansbornik, izdannıypopovodupolitemniceskoyvıstavki, VI ruskpervıy, geografia i statistika, podredakciyu N.A. Maeva, Moskva v universitetskoytipograsiikatkov i k, 1872.
• Russkiy Turkestansbornik, izdannıypopovodupolitemniceskoyvıstavki, VI ruskpervıy, geografia i statistika, podredakciyu N.A. Maeva, Moskva v universitetskoytipograsiikatkov i k, 1872.
• Vosstaniye 1916 goda v Turkestane: DokumentalnıeSvidetelstvaObsheyTragedii (Sbornikdocumentov i materialov),Moskovskiy Gosudarstvennyy Universitetimeni M.V. Lomonosova Institut Vseobshchey Istoriiran, Moskova,2016.
• Vosstaniye 1916 goda v Turkestane: DokumentalnıeSvidetelstvaObsheyTragedii (Sbornikdocumentov i materialov),Moskovskiy Gosudarstvennyy Universitetimeni M.V. Lomonosova Institut Vseobshchey Istoriiran, Moskova,2016.
• Vyatkin, M.,OçerkipoistoriiKazahskoy SSR: Top pervıy s drevneyşıhvremenpo 1870, Ogiz: Gospolitizdat 1941.
• Vyatkin, M.,OçerkipoistoriiKazahskoy SSR: Top pervıy s drevneyşıhvremenpo 1870, Ogiz: Gospolitizdat 1941.
• Makaleler
• Makaleler
• Şen, Muhammet-Ferdi Çiftçioğlu, “Türkistan Genel Valisi AlekseyNikolayeviçKuropatkin’in Türkistan İzlenimleri(1916)” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 2018 5(17), s.181-209.
• Şen, Muhammet-Ferdi Çiftçioğlu, “Türkistan Genel Valisi AlekseyNikolayeviçKuropatkin’in Türkistan İzlenimleri(1916)” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 2018 5(17), s.181-209.
• Yazıcı, Serkan -M. Bilal Çelik, “Türk Tarihinde Bir Rus General: AlekseyNikolayeviçKuropatkin(1848–1925)”,Sakarya Üniversitesi, Fen Edebiyat Dergisi (2008-1), s.233-245.
• Yazıcı, Serkan -M. Bilal Çelik, “Türk Tarihinde Bir Rus General: AlekseyNikolayeviçKuropatkin(1848–1925)”,Sakarya Üniversitesi, Fen Edebiyat Dergisi (2008-1), s.233-245.
• Tezler
• Tezler
• Kerimov, Hatice,“Türkistan Genel Valiliği’nde İdari Sistemin Oluşumu ve Gelişim Süreci (1865-1897”); İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Genel Türk Tarihi Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Danışmanı: Prof. Dr. İlyas Topsakal, İstanbul 2019.
• Kerimov, Hatice,“Türkistan Genel Valiliği’nde İdari Sistemin Oluşumu ve Gelişim Süreci (1865-1897”); İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Genel Türk Tarihi Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Danışmanı: Prof. Dr. İlyas Topsakal, İstanbul 2019.
• Polat, Dilek, Çarlık Devrinde Türkistan’daki Millî Ayaklanmalar, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamaış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: yrd. Doç. Dr. Füsun kara Elazığ 2009.
• Şuşkova, M. Y., “Organizatsiyaupravleniye Turkestanom v naçale XX veka”, Dissertatsiyanaso iskaniyeuçenoystepenikandidataistoriçeskiynauk, Rossiyskiygosudarstvennıygumaniternıyuniversitet, Moskva 2015.
• Şuşkova, M. Y., “Organizatsiyaupravleniye Turkestanom v naçale XX veka”, Dissertatsiyanaso iskaniyeuçenoystepenikandidataistoriçeskiynauk, Rossiyskiygosudarstvennıygumaniternıyuniversitet, Moskva 2015.