Malatya, the City of Disasters: The Fires of 1889-1890 and Disaster Management

Yıl 2021, Sayı: 13, 101 - 128, 15.10.2021

Selahattin Satılmış

https://doi.org/10.21021/osmed.978876

Cited By: 1

Öz

The city of Malatya experienced many disasters in the last quarter of the 19th century. Malatya, which suffered great damage and loss of life in the earthquake of March 3, 1893, lost hundreds of its population in the same year due to the cholera epidemic. Several years before these disasters, he was exposed to two major fire disasters and suffered a great amount of material and moral damage. The first fire broke out at the end of 1889 and turned the Malatya Bazaar to ashes. The same bazaar suffered a second and bigger fire disaster less than a year later. In addition to the shops in the bazaar, some other buildings were also damaged in the fires. As in the aftermath of the earthquake, efforts were made to heal the wounds of the victims after fires. In this regard, the injuries of the fire victims were tried to be healed with the efforts of both the administrators of the Malatya liva and the Ma‘mûretü’l-‘Azîz province to which it was affiliated, and the representatives of the Ottoman government who ruled the state from the capital Istanbul. In addition to financial aid, some conveniences were provided to the people of Malatya. In this study, the damages caused by the aforementioned fires in and around the bazaar, what happened after the disasters, the studies and measures taken to heal the wounds of the disaster victims were discussed in the light of archival documents and newspapers of the period, and the material and moral difficulties of the people of Malatya and the regional administrators at that time were given.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Satate, Malatya, Fire, Misfortune, Disaster Menagement

Osmanlı Devleti’nde Afet Yönetimine Bir Örnek: 1889 ve 1890 Malatya Yangınları

Öz

Malatya kenti, 19. yüzyılın son çeyreğinde birçok felaket yaşadı. 3 Mart 1893 depreminde çok büyük tahribat ve can kaybı yaşayan Malatya, aynı yıl kolera salgını nedeniyle yüzlerce nüfusunu kaybetti. Bu afetlerin birkaç yıl öncesinde ise iki büyük yangın felaketine maruz kalarak, büyük miktarda maddi ve manevi zarara uğradı. İlk yangın 1889 yılı sonlarında çıktı ve Malatya Çarşısı’nı küle çevirdi. Aynı çarşı, daha üzerinden bir yıl geçmeden ikinci ve daha büyük bir yangın felaketi yaşadı. Yangınlarda çarşıdaki dükkânların yanı sıra diğer bazı binalar da büyük zarar gördü. Deprem sonrasında olduğu gibi yangınlar sonrasında da afetzedelerin yaraları sarılmaya çalışıldı. Bu hususta hem Malatya livası (sancağı) ve buranın bağlı olduğu Ma‘mûretü’l-‘Azîz vilâyetinin yöneticileri hem de başkent İstanbul’dan devleti yöneten Osmanlı hükümetinin temsilcilerinin gayretleri ile yangınzedelerin yaraları sarılmaya çalışıldı. Maddi yardımlar yapıldığı gibi Malatya halkına bazı kolaylıklar da sağlandı. Bu çalışmada, bahsi geçen yangınların çarşı ve etrafında yol açtığı zararlar, afetler sonrası yaşananlar, afetzedelerin yaralarının sarılması amacıyla yapılan çalışmalar ve alınan tedbirler arşiv belgeleri ve dönemin gazeteleri ışığında ele alınarak, o dönemde Malatya halkının ve bölge idarecilerinin çektiği maddi ve manevi sıkıntılara yer verildi.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Malatya, Yangın, Felaket, Afet Yönetimi

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri (BOA)
• Bâbıâli Evrâk Odası Evrâkı (BEO.) 24/1733, 27 ZA 1309; 493/36924, 11 R 1312.
• Dâhilîye Nezâreti Mektûbî Kalemi Evrâkı (DH.MKT.) 26/8, 14 L 1310; 274/64, 21 S 1312; 1682/112, 24 R 1307; 1684/122, 2 CA 1307; 1684/143, 2 CA 1307; 1688/81, 17 CA 1307; 1711/34, 4 Ş 1307; 1779/83, 26 L 308; 1780/15, 28 RA 1308; 1783/111, 10 R 1308; 1800/142, 8 Ş 1308; 1814/121, 22 R 1308; 1866/80, 5 S 1309; 2055/77, 8 Ş 1310; 2319/51, 14 ZA 1317.
• İrâde Dâhilîye (İ.DH.) 1181/92331, 14 L 1307; 1202/94125, 12 R 1308; 1302/5, 25 R 1310.
• İrâde Meclis-i Mahsûs (İ.MMS.) 117/5017, 14 R 1308.
• İrâde Şûrâ-yı Devlet (İ.ŞD.) 103/6124, 23 RA 1308.
• Meclis-i Vükelâ (MV.) 59/41, 10 R 1308.
• Maârif Nezâreti Tedrîsât-ı İbtidâiyye Kalemi Evrâkı (MF.İBT.) 25/123 tarih yok ; 27/60, 24 Ş 1308.
• Maârif Nezâreti Mektûbî Kalemi Evrâkı (MF.MKT.) 120/23, 10 M 1308; 130/64, 22 M 1309.
• Sadâret Mektûbî Mühimme Kalemi Evrâkı (A.MKT.MHM.) 501/39, 14 R 1308.
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD.) 327/48, 14 RA 1308; 1466/1, 5 R 1310; 1471/6, 29 RA 1313; 1471/34, 21 ZA 1314.
• Yıldız Mütenevvi Maruzât Evrâkı (Y.MTV) 41/40, 29 RA 1307; 46/76, 5 R 1308.
• Yıldız Perâkende Evrâkı Askerî Ma’rûzât (Y.PRK.ASK.) 52/25, 25 RA 1306; 66/55, 23 RA 1308.
• Yıldız Perâkende Evrâkı Dâhilîye Nezâreti Ma’rûzâtı (Y.PRK.DH.) 3/58, 26 RA 1307.
• Yıldız Perâkende Evrâkı Şûrâ-yı Devlet Ma’rûzâtı (Y.PRK.ŞD.)2/12, 8 L 1312.
• Süreli Yayınlar
• Görüş, Celâl Yalvaç, “Malatya Tarihinden Notlar: Çınarlı Câmi”, 26 Haziran 1984.
• Mamûretü’l-‘Azîz, S. 19, 20 R 1301.
• Sabâh, S. 254, 22 N 1307.
• Salnâme-i Vilâyet-i Ma'mureti'l-Azîz, H. 1310 (M. 1892).
• Tercümân-ı Hakîkat, S. 3714, 12 R 1308.
• The Levant Herald, Vol. IX, S. 46, 25 Kasım 1889; Vol. X, S. 46, 17 Kasım 1890; S. 48, 1 Aralık 1890; S. 51, 22 Aralık 1890; Vol. XI, S. 5, 2 Şubat 1891; S. 6, 9 Şubat 1891; Vol. XIII, S.13, 27 Mart 1893.
• Telif Eserler
• Aytaç, İsmail. "Malatya", Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), 27, (İstanbul 2003), ss. 474-477.
• Aytaç, İsmail. “Malatya ve Yöresinde Türk-İslam Dönemi Yapıları”, (doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, 1998).
• Çeçen, Mehmet Korkut. Malatyalı Necatî Divanı, Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, haz. Aydın Sami Güneyçal, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 1998.
• Göğebakan, Göknur. "Malatya", DİA., 27, (İstanbul 2003), ss. 468-473.
• Işık, Adnan. Malatya (1890-1919), İstanbul: YY., 1998.
• Karakaş, Okan. “Kentsel Mekân Olarak Meydanların Mekânsal Kalitesinin Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma: Malatya Yeni Câmi Meydanı”, (yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, 2019).
• Kazancıoğlu, Habibe. “Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Malatya”, (yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2001).
• Kuruçaylı, Burak. “Kollektif Bir Hafıza Mekanının İyileştirilme Süreci: Yeni Câmi ve Çevresi (Malatya) İçin Peyzaj Tasarım Önerisi”, (yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi, 2020).
• Quataert, Donald. Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım (1876-1908), Çev. Nilay Ö.Gündoğan-Azat Z. Gündoğan, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2008.
• Satılmış, Selahattin. “1893 Malatya Depremi ve Afet Yönetimi”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 39 (2016): 137-178.
• Satılmış, Selahattin. Osmanlı Devleti’nde Afet Yönetimi ve Depremlerin Sosyo-Ekonomik Etkileri, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2017.
• Tekdal, Danyal. “Osmanlı Modernleşme Döneminde Bir Taşra Okulu: Malatya Erkek Rüşdiyesi (1870-1899), Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 12/3, (2020): 369-409.
• Ürkmez, Naim. “Osmanlı Devleti’nde Bir Toplumsal Dayanışma Örneği: 1893 Malatya Depremi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/43 (2016): 970-986.
• Ürkmez, Naim. “Malatya’da Üç Yangın: 1889, 1890 ve 1919 Yangınları”, Geçmişten Günümüze Malatya Uluslararası Sempozyumu (14-16 Nisan 2016) Bildiriler Kitabı, C. I, Yay. haz. Selcan Koçaslan, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2017, s. 755-767.
• İnternet Kaynakları
• https://malatyagunlugu.wordpress.com/tag/malatya-yeni-câmi-tarihcesi/ (Erişim Tar. 02.08.2021).
• https://www.ttk.gov.tr/tarih-cevirme-kilavuzu/ (Erişim Tar. 07.09.2021).