An Adventure from Being a Notable to Viziership: Turunçzâde Süleyman Aga who was a Notable of Karahisar-ı Sahib and His İnheritance

Yıl 2023, Sayı: 16, 118 - 144, 30.03.2023

Mehmet Güneş

https://doi.org/10.21021/osmed.1212158

Öz

The Turunçzâdes, who were one of the local noble families having the duties of being notables and lieutenant governor in Karahisar-ı Sahib, had a say in the local government for many years. Turunçzâde Süleyman Aga, who was one of the members of this family, advanced to viziership in a short time despite his activities which were the subject of complaint and his rivals’ activities which were against him within the scope of their attempts to take over being notables during his duties of being a notable and lieutenant governor in his hometown Karahisar-ı Sahib.

This study aimed to inform about political and military activities and wealth of Turunçzâde Süleyman Aga who was appointed to the governor of Karahisar-ı Sahib sanjak and governorships of Rakka, Halep, Adana, and Karaman provinces by advancing to the rank of viziership after being a notable and lieutenant governor of Karahisar-ı Sahib and grain purchaser and lieutenant governor of Sivas in a period during which the conflicts for being notables peaked during the ends of the 18th century in the light of archive documents. In this sense, with reference to the sample of Turunçzâde Süleyman Aga, it was also tried to examine the conflicts between the notables in Karahisar-ı Sahib and their efforts towards increasing their power and sphere of influence in that period. 

Anahtar Kelimeler

Turunçzâde Süleyman, Karahisar-ı Sahib, Notable, Lieutenant Governor, Inheritance

Ayanlıktan Vezirliğe Uzanan Bir Serüven: Karahisar-ı Sahib Ayanı Turunçzâde Süleyman Ağa ve Muhallefâtı

Öz

Karahisar-ı Sahib’de ayanlık ve mütesellimlik gibi görevleri üzerinde bulunduran yerli hanedan ailelerinden birisi olan Turunçzâdeler, uzun yıllar yerel yönetimde söz sahibi olmuşlardır. Bu ailenin mensuplarından birisi olan Turunçzâde Süleyman Ağa, memleketi Karahisar-ı Sahib’deki nüfuzu sayesinde elde ettiği ayanlık ve mütesellimlik görevleri esnasında şikâyete konu olan icraatlarına ve rakiplerinin ayanlığı ele geçirme teşebbüsleri çerçevesinde aleyhine faaliyette bulunmalarına rağmen kısa sürede temayüz ederek vezirliğe kadar yükselmiştir.

Bu çalışmada ayanlık tegallübünün zirveye ulaştığı bir dönemde, 18. yüzyılın sonlarında, Karahisar-ı Sahib ayan ve mütesellimliliği, Sivas zahire mübayaacılığı ve mütesellimliği yaptıktan sonra vezirlik rütbesine terfi ederek Rakka, Halep, Adana, Karaman eyaleti valiliklerine ve Karahisar-ı Sahib sancağı mutasarrıflığına getirilen Turunçzâde Süleyman Ağa’nın siyasi, askeri faaliyetleri ve muhallefâtı hakkında arşiv belgeleri ışığında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda ayrıca Turunçzâde Süleyman Ağa örneğinden hareketle ilgili dönemde Karahisar-ı Sahib’de ayanların birbirleriyle mücadeleleri ile nüfuz ve etki alanlarını genişletme yönündeki gayretleri irdelenmeye çalışılmıştır.   

Anahtar Kelimeler

Turunçzâde Süleyman, Karahisar-ı Sahib, Ayan, Mütesellim, Muhallefât

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Ali Emiri Abdülhamid I (AE.SABH.I.): 67/4666; 67/4667.
• Ali Emiri Selim III (AE.SSLM.III.): 7/312; 12/692; 28/1631; 73/4411; 123/7484; 123/7485; 137/8268; 138/8346; 138/8349; 181/10835; 286/16642; 325/18868; 400/23051.
• Cevdet Adliye (C.ADL.): 77/4657.
• Cevdet Askeriye (C.AS.): 94/4319; 120/5374; 346/14348; 1059/46579.
• Cevdet Dahiliye (C.DH.): 29/1420; 40/1991; 50/2459; 70/3481; 275/13722; 306/15269; 315/15721; 330/16466.
• Cevdet Maliye (C.ML.): 50/2305; 108/4770; 274/11297; 303/12339; 362/14839; 411/16817; 634/26056.
• Cevdet Zabtiye (C.ZB.): 11/541; 36/1770.
• Hatt-ı Hümayun (HAT.): 40/2053; 195/9746; 196/9803; 212/11559; 256/14704; 262/15108; 273/16010; 273/16025; 1387/55132; 1394/55755; 1412/57525; 1414/57727; 1472/45.
• Şer’iyye Sicilleri
• Afyonkarahisar Şer’iyye Sicilleri (AŞS):
• AŞS, 552/147; 552/164; 552/183; 552/192; 552/216; 552/248; 552/276; 552/318; 552/341; 552/343.
• AŞS, 553/44; 553/69; 553/115; 553/232; 553/252; 553/254; 553/285; 553/317.
• AŞS, 555/16; 555/38; 555/42; 555/43; 555/50; 555/81; 555/87; 555/88; 555/96.
• AŞS, 557/120; 557/127; 557/128; 557/129; 557/151; 557/152.
• AŞS, 584/40; 584/46; 584/93; 584/94; 584/95; 584/96; 584/152.
• Sivas Şer’iyye Sicilleri (SŞS):
• SŞS, 3/s. 13-14; 3/s. 38; 3/s.134; 3/s.179; 3/s. 215-216.
• SŞS, 5/24.
• Kaynak Eserler ve İncelemeler
• Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, VI-VII, Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye, 1309.
• Akdağ, Mustafa, “Osmanlı Tarihinde Ayanlık Düzeni Devri 1730-1839”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 8/14, (1963): 51-61.
• Atabek, Ömer Fevzi, Afyon (Vilayeti) Tarihçesi, haz., Turan Akkoyun, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları, 1997.
• Cezar, Yavuz, “Bir Âyanın Muhallefâtı Havza ve Köprü Kazaları Âyanı Kör İsmail Oğlu Hüseyin ”, Belleten, XLI/161 (1977): 41-78.
• Çetin, Cemal, “Kamu Düzeninde Alternatif bir Yöntem: Nezir”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/36 (2015): 287-310.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 1992.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Bürokrasisi Merkez ve Taşra Yöneticileri 1756-1792, İstanbul: 2019.
• Ekinci, Abdullah ve Murat Polat, “XVIII. Yüzyılda Şark Valilerinin İktidar Oyunları ve Bir Feodalin Güç Devşirmesi: Millilü Timur Paşa”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, S. 14 (2022): 95-118.
• Ergenç, Özer, “Osmanlı Klasik Dönemindeki “Eşraf ve A‘yan” Üzerine Bazı Bilgiler”, Osmanlı Araştırmaları, III (1982): 105-118.
• Gönçer, Süleyman, Afyon İli Tarihi, II, Afyon: İleri Ofset Matbaacılık, 1991.
• Günay, Vehbi, “Batı Anadolu’da Ayanlık Mücadeleleri ve Bergama Voyvodası Sağancılı Veli”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXI/2 (2006): 93-118.
• Güneş, Mehmet, “Karahisâr-ı Sâhib Ayânı Mollazâde Hacı Ahmed Ağa’ya Ait Bir Tereke Defteri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, VIII/2 (2006): 65-91.
• Güneş, Mehmet, “Karahisâr-ı Sâhib Ayânı Turunçzâde Dede Mustafa Bey ve Muhallefâtı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12/65 (2019): 204-218. Köksal, Osman, “Osmanlı Hukukunda Bir Ceza Olarak Sürgün ve İki Osmanlı Sultanının Sürgünle İlgili Hatt-ı Hümayunları”, Ankara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 19 (2006): 283-341.
• Köprülü, M. Fuad ve İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Âyân”, MEB İslam Ansiklopedisi, II (İstanbul 1993), ss. 40-42.
• Küpeli, Özer, “Osmanlılar Döneminde Afyonkarahisar”, Afyonkarahisar Kütüğü, I, (Afyon 2001), ss. 133-147.
• Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmânî Yahud Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye, 3, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1311.
• Mert, Özcan, “Âyan”, TDV İslam Ansiklopedisi, IV (İstanbul 1991), ss. 195-198.
• Özdemir, Rifat, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1986.
• Özkaya, Yücel, “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Yerli Ailelerin Âyânlıkları Ele Geçirişleri ve Büyük Hanedanlıkların Kuruluşu”, Belleten, XLII/168 (1978): 667-723.
• Özkaya, Yücel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1994.
• Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-II, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Sarıkaya, Hüseyin, “Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü'l-Âsâr ve Hakā’iku'l-Ahbâr’ı 1209-1219/1794-1805 (İnceleme ve Metin)”, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.
• Sönmez, Serpil, “Tanzimat’a Giden Yolda Bir Osmanlı Kenti: Sivas (1777-1839)”, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2015.
• Şafakçı, Hamit, “Bozkır’da Madencilik (1776-1839)”, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2013.
• Şemseddin Sâmi, Kâmûs-ı Türkî, Dersaadet: İkdam Matbaası, 1317.
• Telci, Cahit, “Osmanlı Devleti’nde 18. Yüzyılda Muhallefât ve Müsâdere Süreci”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXII/2 (2007): 145-166.
• Toprak, Seydi Vakkas, “Nuri Tarihi (Metin-İnceleme)”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2011.
• Uzun, Mustafa, “Câize”, TDV İslam Ansiklopedisi, VII (İstanbul 1993), ss. 28-29.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Yılmazçelik, İbrahim, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.