1901 Erzurum Depremi ve Afet Yönetimi

Yıl 2023, Sayı: 17 - Haziran, 2023, 129 - 151, 30.06.2023

Zehra İrkin , Selahattin Satılmış

https://doi.org/10.21021/osmed.1260717

Öz

Doğu Anadolu ile Kuzey Anadolu Fay zonlarının etkisinde bulunan ve birçok fay hattını barındıran Erzurum, tarihte çok yıkıcı depremlere maruz kaldığı gibi, 8 Kasım 1901 tarihinde de büyük bir deprem yaşamıştır. Deprem, Erzurum’da çok büyük miktarda hasara, can kayıplarına ve binlerce insanın açıkta kalmasına yol açmıştır. Ana deprem sonrasında çok sık ve şiddetli derecede artçı sarsıntıların meydana gelmesi, halkın daha fazla endişe ve korku yaşamasına neden olmuştur. Depremzedeler, vilayet yönetimi tarafından çadırlara ve barakalara yerleştirilmiş ya da hasar almayan köylere gönderilmişlerdir. Bütün afetzedelerin beslenme, yakacak ve diğer ihtiyaçları da giderilmeye çalışılmıştır. Afetzedeler için büyük gayret gösterilmişse de baraka ve çadırlarda yaşayan depremzedeler Erzurum’un şiddetli soğuklarının tesiriyle büyük zorluklara maruz kalmış, hatta salgın hastalıklar baş göstermiştir. Deprem sonrasında hem İstanbul’da hem de Erzurum ve çevresindeki yerleşim birimlerinde yardım kampanyaları başlatılmış, toplanan büyük miktarlardaki paralarla afetzedelerin ihtiyaçları giderilmeye çalışılmıştır. Depremzedelere çeşitli kolaylıklar ve muafiyetler de sağlanarak bu büyük afetin açtığı yaralar sarılmak istenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Erzurum, Deprem, Afet Yönetimi

1901 Erzurum Earthquake and Disaster Menagement

Öz

Erzurum, which is under the influence of the East Anatolian and North Anatolian fault zones and hosts many fault lines, experienced a devastating earthquake on November 8, 1901, as it was exposed to very destructive earthquakes in history. The earthquake caused enormous damage, loss of life and make homless of thousands of people in Erzurum. The occurrence of very frequent and damaging aftershocks after the main earthquake has caused people to experience more anxiety and fear. Earthquake survivors were placed to tents, barracks and sent undamaged villages by the provincial administration. Efforts were made to provide food, fuel and other needs of all disaster victims. Although great efforts were made for the survivors, the earthquake survivors living in barracks and tents were exposed to great difficulties due to the severe cold of Erzurum and diseases occured. After the earthquake, aid campaigns were started both in Istanbul and Erzurum and in accommodation units, and the needs of the disaster victims were tried to be met with the money collected in large groups. It was aimed to heal the wounds caused by this great disaster by providing various facilities and exemptions to the earthquake victims.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Erzurum, Earthquake, Disaster Menagement, Solidarity

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâbıâli Evrâk Odası Evrâkı (BEO.) 1748/131058, 26 B 1319;1745/130829,01Ş 1319; 1745/130872, 1 Ş 1319; 1749/131173, 3 Ş 1319; 1749/131173, 8 Ş 1319; 1749/131173, 9 Ş 1319; 1749/131102, 10 Ş 1319; 1749/131173, 10 Ş 1319; 1749/131173, 11 Ş 1319; 1749/131173, 12 Ş 1319; 1749/131173, 14 Ş 1319; 1752/131382, 24 Ş 1319; 1819/136362, 20 Z 1319; 1819/136362, 15 Z 1319; 1825/136858, 27 Z 1319; 2022/151639, 10 M 1321; 2392/179377, 4 CA 1322; 2390/179227, 27 CA 1322; 2683/201158, 9 Ş 1323.
• Dâhilîye Nezâreti Mektûbî Kalemi Evrâkı (DH.MKT.) 2556/114, 5 Ş 1319; 2561/52, 13 Ş 1319; 2568/124, 29 Ş 1319; 2569/57, 5 N 1319; 2570/102, 12 N 1319; 2570/82, 12 N 1319; 2571/59, 15 N 1319; 2578/41, 6 L 1319; 2578/123, 12 L 1319; 2599/25, 3 Z 1319; 2594/35, 19 ZA 1319; 2594/99, 22 ZA 1319; 2596/73, 28 ZA 1319; 463/27, 21 Z 1319; 463/11, 28 Z 1319; 463/11, 12 M 1320; 624/22, 13 M 1320; 533/61, 25 RA 1320; 660/3, 17 R 1320; 656/53, 5 CA 1320; 463/11, 1 C 1320; 804/19, 10 L 1321.
• Dâhiliye Nezâreti Muamelât Evrâkı (DH.TMIK.M.) 113/51, 27 B 1319;114/8, 6 Ş 1319.
• Dâhiliye Nezâreti Islahat Evrâkı (DH.TMIK.S.) 39/1, 8 RA 1320.
• İrâde Hususi (İ.HUS.) 91/55, 2 Ş 1319; 91/61, 9 Ş 1319;92/41, 17 N 1319.
• İrâde Askeri (İ.AS.) 45/45, 15 RA 1321.
• İrâde Adliye ve Mezâhib (İ.AZN.) 47/36, 5 C 1320.
• İrâde Rüsûmat (İ.RSM.) 15/17, 11 N 1319.
• İrâde Dâhiliye (İ.DH.)255/15720, 11 L 1268; 378/24957, 26 N 1273;436/28841, 1 Z 1275; 536/37232, 15 Z 1281.
• İrâde Hâriciye (İ.HR.) 171/9241, 13 S 1276.
• İrâde Meclis-i Vâlâ (İ.MVL.) 446/19840, 3 N 1277.
• İrâde Meclis-i Mahsûs (İ.MMS.) 15/629, 15 ZA 1275.
• Maârif Nezâreti Mektûbî Kalemi Evrâkı (MF.MKT.) 591/15, 29 B 1319; 617/23, 14 L 1319; 624/22, 13 M 1320; 660/3, 17 R 1320.
• Meclis-i Vâlâ Evrâkı (MVL.)594/59, 7 B 1276; 608/5, 17 Ş 1277; 1052/16, 7 S 1283; 1052/75, 4 L 1283.
• Şûrâ-yı Devlet Evrâkı (ŞD.) 1522/11, 22 N 1319; 1525/1, 11 C 1322.
• Yıldız Mütenevvi Maruzât Evrâkı (Y.MTV.) 223/34, 9 Ş 1319; 254/113, 17 L 1321.
• Yıldız Perâkende Umûmî Evrâkı (Y.PRK.UM.) 56/130, 26 B 1319; 57/10, 8 Ş 1319.
• Yıldız Sadâret Husûsî Maruzât Evrâkı (Y.A.HUS.)305/25, 2 S 1312; 422/31, 10 N 1319.
• Yıldız Perâkende Evrâkı Posta Telgraf Nezâreti Marûzâtı(Y.PRK.PT.) 12/168, 18 Z 1314.
• Sadâret Mektûbi Kalemi Mühimme Evrâkı (A.MKT.MHM.) 161/54, 02 M 1276; 167/31, 9 RA 1276.
• Sadâret Mektûbi Kalemi Umûmî Evrâkı (A.MKT.UM.) 366/86, 21 S 1276;410/39, 24 Z 1274.
• Süreli Yayınlar / Gazete / Mecmua
• İkdâm, sayı 538, 6 Ş 1313; 1900, 13 C 1317; 2653, 29 B 1319; 2654, 1 Ş 1319; 2655, 2 Ş 1319; 2656, 3 Ş 1319; 2657, 4 Ş 1319; 2658, 5 Ş 1319; 2661, 8 Ş 1319; 2662, 9 Ş 1319; 2665, 12 Ş 1319; 2667, 13 Ş 1319; 2668, 14 Ş 1319; 2675, 21 Ş 1319; 2680, 26 Ş 1319; 2684, 29 Ş 1319; 2685, 1 N 1319; 2690, 6 N 1319; 2707, 23 N 1319; 2710, 27 N 1319; 2730, 16 L 1319; 2777, 4 Z 1319; 2852, 20 S 1320; 2875, 14 RA 1320; 2978, 28 C 1320; 3016, 7 Ş 1320.
• Tercümân-ı Ahvâl, sayı 9, 3 C 1277; 23, 20 N 1277; 589, 10 Ş 1281; 589, 10 Ş 1281.
• Tercümân-ı Hakîkat, sayı 3086, 25 M 1306; 7381, 28 B 1319; 7388, 6 Ş 1319; 7397, 15 Ş 1319; 7429, 17 N 1319; 7762, 1 N 1320.
• Sabâh, sayı 4315, 29 B 1319; 4316, 1 Ş 1319; 4331, 15 Ş 1319.
• Cerîde-i Havâdis, sayı 102, 10 N 1277; 154, 18 L 1259; 206, 28 ZA 1260; 588, 19 L 1268.
• The Levant Herald, II/33, 10 Eylül 1873; X/48, 1 Aralık 1890; XIII/33, 14 Ağustos 1893; XIV/27, 9 Temmuz 1894; XV/18, 10 Haziran 1895; XV/21, 1 Temmuz 1895.
• Rûznâme-i Cerîde-i Havâdis, sayı 859, 17 ZA 1284.
• Basîret, sayı 1491, 29 S 1292; 1492, 1 RA 1292; 1514, 26 RA 1292; 1651, 6 L 1292.
• Telif Eserler: Kitap, Makale ve Tezler
• Ambraseys, Nicholas ve Caroline Finkel. Türkiye’de ve Komşu Bölgelerde Sismik Etkinlikler 1500-1800. Çev. M. Koçak, Ankara, TÜBİTAK Yayınları, 2006.
• Ambraseys, Nicholas. Earthquakes in the Mediterranean and Middle East A Multidisciplinary Study of Seismicity up to 1900.London: Imperial College, 2009.
• Curzon, Robert. Armenia: A Year at Erzeroom, and on the Frontiers of Russia, Turkey, and Persia. New York, 1854.
• Dalyell, Robert A.O. “Memorandum-Earthquake of Erzerum, June 1859”, Proceedings of the Royal Geographical Society of London”. (1861-1862): 62-64.
• Kuşçu, İmren, İbrahim Kopar ve İlhan Bakırtaş. 1907-2018 Yılları Arasında Kaydedilen M ≥ 3.0 Depremlerin Mekânsal Analizi”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.23/4 (2019): 1607-1624.
• Kuşçu, İmren. “Erzurum İlinin Depremselliği ve İl Merkezindeki Orta Öğretim Öğrencilerinin Depreme Duyarlılığı”. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2019.
• Lynch, Harry Finnis Blosse. Armenia Travels and Studies. I, London, 1901.
• Ortak, Şaban. “1924 Erzurum Depremi ve Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal’in İkinci Erzurum Gezisi”. Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Dergisi.(2002): 191-203.
• Satılmış, Selahattin. Osmanlı Devleti'nde Afet Yönetimi ve Depremlerin Sosyo-Ekonomik Etkileri. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2019.
• Taşkesenlioğlu, Yasin ve Muhammed Taşkesenligil. “1859 Yılında Şamahı ve Erzurum Depremleri Hakkında Rusya Bilimler Akademisi Üyesi Hermann von Abich’in Raporu”.Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.20 (2020): 569-591.
• Tozlu, Selahattin. "Erzurum Tarihinde Depremler".Tarih Boyunca Anadolu'da Doğal Afetler ve Deprem Semineri 22-23 Mayıs 2000. İstanbul: 2000, 93-118.
• Vogt, Jean. “Osmanlı Topraklarında Tarih Boyunca Depremsellik: Batılı Kaynaklardan ve Tanıkların İfadelerinden Örnekler”.Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler.Ed. Elizabeth Zachariadou,İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2001: 13-58.
• Yapıcı, Hakkı. “Tarih Boyunca Erzurum’da Meydana Gelen Zelzeleler”, Mavi Atlas 5 (2015): 14-20.
• İnternet Kaynakları / Wep Adresleri
• https://www.srcatasehir.com/Yayinlar/harita-okuma-bilgisi-3758(erişim tar:24.04.2023)