Tavas Boy’s Secondary School [1874-1912]

Yıl 2023, Sayı: 18 - Eylül, 2023, 229 - 255, 15.09.2023

Kevser Değirmenci

https://doi.org/10.21021/osmed.1317781

Öz

Education in Ottoman society had a religious and traditional character until the Tanzimat period. The first step taken to change the Ottoman education system and modernize education was the establishment of the Mekâtib-i Rüşdiye Nezareti in 1838. During the reign of Mahmut II, the first secondary schools were opened in 1838 to train civil servants for state positions. In 1845, the Muvakkat Maârif Meclisi recognized that secondary schools were secondary schools that trained students for the Darülfünûn above the sıbyan schools. In 1846, with the establishment of Mekâtib-i Umûmiye Nezareti, the secondary schools, whose status was clarified, began to be opened. The biggest and last step taken in the reform of Ottoman education was undoubtedly the Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesi published in 1869. The Nizamnâme, which constituted an important turning point in the modernization of Ottoman education, determined the place of secondary schools in the education system in detail. After 1869, there was a considerable increase in the number of scondary schools across the country. While there were 87 secondary schools in the country when the regulation was published, according to the official statistics of 1875, there were 351 boys' secondary schools.

In this study, Tavas Boys' Secondary School, which was opened in 1874 in Tavas District of Denizli Sanjak of Aydın Province, will be discussed. In the light of archival documents and education salnâmes, information will be given about the education staff of Tavas Boys' Secondary School between 1874-1912, its curriculum, the number of teachers and students according to the hülasa tables, and the success of the students in the exams according to the exam tables.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Denizli, Tavas, Rüşdiye, School

Tavas Erkek Rüşdiye Mektebi [1874-1912]

Öz

Osmanlı toplumunda eğitim, Tanzimat dönemine kadar dinî ve geleneksel bir nitelik taşımıştır. Osmanlı eğitim-öğretim sisteminin değişmesi ve eğitimin modernleşmesi hususunda atılan ilk adımı 1838 yılında Mekâtib-i Rüşdiye Nezareti’nin kurulması teşkil etmiştir. II. Mahmut devrinde devlet kademelerine memur yetiştirmek için 1838 yılında ilk rüşdiye mektepleri açılmıştır. 1845 yılında toplanan Muvakkat Maârif Meclisi tarafından rüşdiyelerin, sıbyan mektepleri üstünde Darülfünûn’a talebe yetiştiren orta dereceli okullar olduğu kabul edilmiştir. Durumları netleşen rüşdiyeler esasen, 1846 yılında Mekâtib-i Umûmiye Nezareti’nin kurulmasıyla açılmaya başlanmıştır. Osmanlı eğitim reformuna dair atılmış en büyük ve son adım şüphesiz 1869 yılında yayınlanan Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesi’dir. Osmanlı eğitiminin modernleşmesi anlamında önemli bir dönüm noktası teşkil eden nizamnâme ile rüşdiyelerin eğitim sistemindeki yeri ayrıntılı bir şekilde belirlenmiştir. 1869 nizamnâmesi sonrası ülke çapında rüşdiye mekteplerinin sayısında bir hayli artış olmuştur. Nizamnâme yayınlandığında ülkede 87 rüşdiye bulunurken, 1875 yılı resmî istatistiklerine göre 351 erkek rüşdiyesinin mevcut olduğu bilinmektedir.

Çalışmada Aydın Vilâyeti Denizli Sancağı’na bağlı Tavas Kazası’nda 1874 yılında açılan Tavas Erkek Rüşdiye Mektebi ele alınacaktır. Arşiv belgeleri ve maârif salnâmeleri ışığında 1874-1912 yılları arasında Tavas Erkek Rüşdiye Mektebi’nin eğitim kadrosu, müfredatı, hülasa cetvellerine göre muallim ve talebelerin mevcudu, sınav cetvellerine göre öğrencilerin sınavlardaki başarı durumları hakkında malûmat verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Denizli, Tavas, Rüşdiye, Mektep

Kaynakça

• 1. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Maârif Nezareti Mektubî Kalemi Belgeleri (MF. MKT.): 17/129, 31/168, 43/74, 64/1, 64/50, 71/85, 98/8, 107/90, 130/7, 130/43, 143/75, 374/18, 458/42, 731/49, 772/18, 856/59.
• Maârif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi Belgeleri (MF. İBT.): 7/102, 9/43, 11/26, 106/17, 111/2, 117/24, 130/28, 130/50, 138/118, 145/74, 146/83, 147/100, 160/38, 162/62, 213/80, 231/99, 278/1, 313/54, 384/40.
• Maârif Nezareti Meclis-i Kebir-i Maârif Belgeleri (MF. MKB.): 15/97, 35/111, 85/63, 87/100, 113/31.
• 2. Maârif Salnameleri/Yıllıklar:
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, H.1316/M.1898, Def’a 1, Matbaa-i Âmire, İstanbul.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, H.1317/M.1899, Def’a 2, Matbaa-i Âmire, İstanbul.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, H.1318/M.1900, Def’a 3, Matbaa-i Âmire, İstanbul.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, H.1319/M.1901, Def’a 4, Matbaa-i Âmire, İstanbul.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye, H.1321/ M.1903, Def’a 6, Asır Matbaası, İstanbul.
• 3. Araştırma ve İnceleme Eserler:
• Açık, Kerim. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadar Olan Dönemde Rüşdiye, İdadi ve Sultani Mekteplerindeki Arapça Derslerinin Yabancı Dil Öğretimi Açısından Değerlendirilmesi”. EKEV Akademi Dergisi. 20/65 (2016): 313-342.
• Akyıldız, Ali. “Maârif-i Umumiyye Nezareti”. TDV İslam Ansiklopedisi. 27. (Ankara 2003): 273-274.
• Akyıldız, Ali. “Tanzimat Döneminde Kurulan Merkezi Eğitim Kurumları (1836-1856).” Prof. Dr. Yahya Akyüz’e Armağan Türk Eğitim Tarihi Araştırmaları, Eğitim ve Kültür Yazıları. Ed. Cemil Öztürk-İlhami Fındıkçı. (Ankara: Pegem Akademi, 2011): 167- 183.
• Akyüz, Yahya. “Tanzimat Döneminde Eğitim Biliminde ve Öğretim Yöntemlerinde Gelişmeler”. Tanzimat’ın 150 Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu. Ankara: TTK, 1994, 501-513.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1999’a). İstanbul: Alfa Yayınları, 1999.
• Akyüz, Yahya. “Osmanlı Döneminden Cumhuriyete Geçilirken Eğitim-Öğretim Alanında Yaşanan Dönüşümler.” Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi. 2 (2011): 9-22.
• Altınova, Ayşegül. “Osmanlı Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri”. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara, 2010.
• Aydın, Mithat. “Denizli’de Eğitim”. Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiriler I, ed. Prof. Dr. Ayfer Özçelik vd., Denizli: Fakülte Kitabevi, 2007: 456-472.
• Aydın, Mithat. “Denizli’de Rüşdiyelerin Kuruluşu ve Gelişimi”. Belleten. 75/274 (2011): 815-844.
• Aydın, Mithat. “Kale Tavas’ın Nahiye Merkezi Haline Gelişi (1895)”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 16 (2013): 59-77.
• Bilim, Cahit Yalçın. Türkiye’de Çağdaş Eğitim Tarihi (1734-1876). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1998. Bozkurt, Nurgül. “Maârif Salnâmelerine Göre Kütahya Sancağı’nda Eğitim-Öğretim (H.1316-1321/M.1898-1904).” History Studies. 2/3 (2010): 61-84.
• Bozkurt, Nurgül. “Musul Vilâyeti’nde Modern Türk Mektepleri (1898-1904 Maârif Salnâmelerine Göre)”. 9. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi Tebliğleri. 2. (İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 2011): 296-309.
• Bozkurt, Nurgül. “Bağdat Vilâyeti’nde Osmanlı Dönemine Ait Modern Askerî Okullar”. Tarih Okulu Dergisi (TOD). 10/XXXI (2017): 83-111.
• Çakmak, Biray-Yerlikaya, Feyzullah. “Gebze Erkek Rüştiye Mektebi”, Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi, Sempozyumu Bildirileri, ed. Haluk Selvi-Bilal Çelik, (Kocaeli 2015): 1193-1209.
• Çakmak, Biray. “Gediz Kazası Erkek Rüşdiye Mektebi (1873-1907) ve Mehmet Emin Efendi’nin Muallim-i Sânî Tayini”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 14/1 (2017): 223-251.
• Çelebi, Ercan. “Taşra Rüşdiye Mekteplerinde Öğrenci İşlerine Dair Bazı Muamelât”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 7/2 (2020): 976-1009.
• Demirel, Muammer. “Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri”. Türkler. 15. (2002): 64-93 Doğanay, Fatma Kaya. “Tanzimât’tan Cumhuriyet’e Rüşdiye Mektepleri”. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2011.
• Ergin, Osman. Türkiye Maârif Tarihi. 1-2. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Girgin, İsmail. “Kütahya Rüşdiye ve Mekteb-i İdadisi (Kuruluşu, Gelişimi ve Sosyo-Kültürel Hizmetleri)”. Yüksek Lisans Tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, 2019.
• Gönüllü, Ali Rıza. “Alanya Rüştiye Mektebi (1861-1913)”. Erdem Dergisi. 73. (2017): 65-88.
• Gümüşer, Özlem. “1869’dan 1913’e Kadar Rüştiye Mekteplerinde Okutulan Tarih Ders Kitaplarının Şekil ve İçerik Açısından İncelenmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2017.
• Hayta, Necdet-Ünal, Uğur. “Maârif Salnamelerine Göre Denizli’de Eğitim-Öğretim (1898-1903)”. Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiriler I, ed. Prof. Dr. Ayfer Özçelik vd., Denizli: Fakülte Kitabevi, 2007, 449-455.
• Issa, Fatma. “Tanzimat Döneminde Osmanlı Bosnası’nda Rüşdiye Mektepleri (1851-1878)”. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, 2021.
• Koçer, Hasan Ali. Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi. İstanbul: MEB Yayınları, 1991. Kodaman, Bayram. Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: TTK, 1999.
• Kütükoğlu, Mübahat S. XVI. Asırda Tavas Kazasının Sosyal ve İktisadi Yapısı. İstanbul: Tavas Köy ve Belediyelere Hizmet Götürme Birliği Yayını nr. 1, 2002.
• Kütükoğlu, Mübahat S. XIX. Asır Ortalarında Tavas Kazası. İstanbul: Milenyum Yayınları, 2007.
• Mahmut Cevad İbnü’ş- Şeyh Nâfi, Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilât ve İcrââtı. haz. Mustafa Ergün vd. Ankara: MEB Yayınları, 2002.
• Örenç, Ali Fuat. “Silvan Rüşdiye Mektebi ve Tedrisatı”, Sultanlar Şehri Silvan, Eğitim-Kültür-Medeniyet, ed. Oktay Bozan vd., (Ankara: Sonçağ Akademi, 2021), 1-34.
• Öztürk, Cemil. “Dârülmuallimîn”. TDV İslam Ansiklopedisi. VIII. (İstanbul 1993), 551-552.
• Öztürk, Cemil. “Rüşdiye”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXV, (İstanbul 2008), 300-303.
• Pakalın, Mehmet Zeki. “Rüşdiye”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. III. (İstanbul: MEB Yayınları, 1983), 65-68.
• Sakaoğlu, Necdet. Osmanlı Eğitim Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• Sakaoğlu, Necdet. Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2003.
• Sarıköse, Selma Turhan. “Bartın Rüştiye Mektebi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. 9/5 (2020), 3126-3147.
• Sezen, Tahir. Osmanlı Yer Adları, Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2017.
• Somel, Selçuk Akşin. Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908) İslâmlaşma, Otokrasi ve Disiplin. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Somel, Selçuk Akşin. “Tanzimat Döneminde Eğitim Reformunun Dönüm Noktası: 1869 Tarihli Maârif-i Umumiye Nizamnamesi, Esbab-ı Mucibe Layihası ve İdeolojik Temeller”, Sultan Abdülmecid ve Dönemi (1823-1861), ed. Kahraman, Kemal ve Baytar, İlona (İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları 2015), 136-167 Taşkın, Ünal. “Ayıntap Rüşdiyesi”, Gaziantep Üniversitesi Ayıntâb Araştırmaları Dergisi. 3/2, (2020), 53-63.
• Tekeli, İlhan-İlkin, Selim. Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü. Ankara: TTK, 1993.
• Unat, Faik Reşit. Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış. Ankara: MEB Yayınları, 1964.
• Ünal, Uğur. II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüştiyeleri (1897-1907). Ankara: TTK, 2015.