Toplumsal Uyum ve Yabancılaşma Sarkacında Erken Dönem [15-17. Yüzyıl] Osmanlı-Sırp İlişkileri

Yıl 2024, Sayı: 20, 174 - 194, 15.03.2024

İsa Abidoğlu

https://doi.org/10.21021/osmed.1389919

Öz

Bu makale, Osmanlı döneminde Sırp kültürünü ve onun çeşitli yönlerini ele almakla birlikte özellikle Osmanlı Devleti’nin Hıristiyan tebaasına karşı belirli bir pragmatik tutum sergilediği erken dönemlerde, Sırpların yerel uygulamalarında ve sosyo-kültürel örüntülerinde ortaya çıkan dönüşüme odaklanmaktadır. Osmanlı Devleti, kendi yönetim kültürüyle çelişecek birtakım politikaları yürürlüğe sokmayı göze alarak Balkanlarda Sırplardan oluşan gayrimüslim tebaayı kendi feodal-idari ve sosyo-politik yapısına uyarlamayı başarmış ve bu sayede egemenlik nüfuzunu kalıcı kılabilmiştir. Osmanlı Devleti söz konusu yönetim refleksini her şeyden önce kendi siyasi, kültürel ve toplumsal sürekliliğini koruma amacıyla ortaya koymuştur. Makale aynı zamanda Sırp toplumunda Osmanlı tebaası olma süreciyle görülmeye başlayan kültürel ve dini senkretizm olgusuna odaklanmakta ve bu olguyu senkretizm karşıtı eğilimlerle ilişkili olgularla bağlantılı olarak analiz etmektedir. Öte yandan bu makalede temel amaç, Sırp kültürünün Osmanlı Rumeli’sinde gelişen çok etnikli, çok dinli ve çok dilli ortak bir kültür inşa etme süreci üzerindeki etkisini göstermektir. Bu amaç doğrultusunda elde edilen bulgularda Sırp toplumunun, yerel beylikler ve Osmanlı yöneticileri arasında süregelen ilişkilerde denge unsuru haline geldikleri ve bu hal ile birlikte Osmanlı ordusunda çeşitli kademelerde görev alarak imparatorluğun savunmasına katkıda bulunma imkanını elde ettikleri görülmektedir. Söz konusu durum Sırplara din-toplum-yönetim etkileşimi açısından dinamik bir yapıyı kazandırmış ve onları Osmanlı devlet yapısına daha fazla entegre etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din-toplum Etkileşimi, Osmanlı Tarihi, Balkan Kültürü, Sırp Kültürü

Ottoman-Serbian Relations in the Early Period [15-17th Century] on the Axis of Social Adaptation and Alienation

Öz

This article deals with Serbian culture and its various aspects during the Ottoman period, focusing in particular on the transformation of Serbian local practices and socio-cultural patterns in the early period when the Ottoman Empire displayed a certain pragmatic attitude towards its Christian subjects. The Ottoman Empire was able to adapt the non-Muslim subjects in the Balkans, consisting of Serbs, to its feudal-administrative and socio-political structure, at the risk of enacting policies that would contradict its own administrative culture, and thus to perpetuate its sovereign influence. The Ottoman state put forth this administrative reflex first and foremost in order to preserve its own political, cultural and social continuity. The article also focuses on the phenomenon of cultural and religious syncretism in Serbian society that emerged in the process of becoming Ottoman subjects and analyzes it in relation to phenomena associated with anti-syncretist tendencies. On the other hand, the main aim of this article is to show the impact of Serbian culture on the process of building a common multi-ethnic, multi-religious and multi-lingual culture that developed in Ottoman Rumelia. The findings obtained for this purpose show that the Serbian community became a balancing factor in the ongoing relations between the local principalities and the Ottoman rulers, and with this state of affairs, they gained the opportunity to contribute to the defense of the empire by serving at various levels in the Ottoman army. This situation gave Serbs a dynamic structure in terms of religion-society-administration interaction and further integrated them into the Ottoman state structure.

Anahtar Kelimeler

Religion-Society Interaction, Ottoman History, Balkan Culture, Serbian Culture

Kaynakça

• Andrić, Ivo, Želimir B. Juričić, and John F. Loud, eds. The Development of Spiritual Life in Bosnia under the Influence of Turkish Rule. Duke University Press, 1990.
• Barut, Özge. “Tarihi Olaylar Sürecinde Türkçe ve Rusçanın Sırpça Üzerindeki Etkileri.” RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 34 (June 22, 2023): 1268–82.
• Berger, Peter L. ve Luckmann, Thomas. Gerçekliğin Sosyal İnşâsı. Çev., Vefa Saygın Öğütle. İstanbul: Paradigma, 2008.
• Beydilli, Kemal. “II. Murad’ın Eşi Sırp Prensesi Mara Branković (1418-1487).” Osmanlı Araştırmaları, March 16, (2017): 383–412. https://doi.org/10.18589/oa.590925.
• Blagojevic, Mirko, and Vladimir Bakrac. “Dynamics of People’s Attachment to the (Orthodox) Religion and the Church in Serbia.” Research Result. Sociology and Management 6/3 (September 30, 2020): 77-90. https://doi.org/10.18413/2408-9338-2020-6-3-0-5.
• Bronner, Simon J. “The Meaning of Tradition: An Introduction.” Western Folklore 59/2 (2000): 87. https://doi.org/10.2307/1500154.
• Clement, Olivier. “Ortodoksluk Mezhebi”, Din Fenomeni, çev. Mehmet Aydın, Konya: Tekin Kitabevi, 1992.
• Connoly, William E. Kimlik ve Farklılık Siyasetin Açmazlarına Dair Demokratik Çözüm Önerileri. Çev., Ferma Lekesizalın. İstanbul: Ayrıntı, 1995.
• Cvijić, Jovan. “The Zones of Civilization of the Balkan Peninsula.” Geographical Review, 5/6, (1918): 470–482. https://www.loc.gov/item/2007627466/ doi: http://doi.org/10.2307/207806.
• Çagatay, Neşet “Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler.” Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi V (1947): 483-511.
• Demir, Konur Alp. “Osmanlı Devleti’nde Uygulanan Adem-i Merkeziyetçi Bir Yönetim Modeli: Millet Sistemi.” Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/17 (2019): 411-426. DOI: 10.29029/busbed.501842
• Durmaz, Edip. “Tarihsel Süreç İçerisinde Coğrafi, Siyasi Ve İdari Bir Terim Olarak “Rumeli” (12.-19. Yüzyıllarda),” Ejovoc (Electronic Journal of Vocational Colleges) 4/1 (2014): 68-75.
• Emrence, Cem. “Imperial Paths, Big Comparisons: The Late Ottoman Empire.” Journal of Global History 3/3 (November 2008): 289–311. https://doi.org/10.1017/s1740022808002738.
• Eryılmaz, Bilal. Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi İstanbul: Ağaç yayıncılık, 1992.
• Filipović, Nedim. Islamizacija u Bosni i Hercegovini. Tesanj: Centar za kulturu i obrazovanje, 2005.
• Fotić, Aleksandar. “Između zakona i njegove primene.” Privatni Život u Srpskim Zemljama u Osvit Modernog Doba. (2005): 27-71.
• Gündüz, Ahmet. “XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimlerin Hukuki Statüleri.” Türk Dünyası Araştırmaları, 175 (2008): 110-118.
• Güneş, Ahmet. “İslam Hukukunda Gayrimüslimlerin Vatandaşlık Statüleri.” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 11 (2008): 256-267.
• Güneş, Gülcan Avşin. “Osmanlı Devleti’nin Gayrimüslimlere Bakışı ve Klasik Dönem Millet Sistemi.” Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi 2/I (2015): 16-18.
• Güneş, Mehmet. “Osmanlı Devleti’nin Gayrimüslim Tebaaya Yaklaşımında Dönemsel Değişimler.” Tarih ve Gelecek Dergisi 3 (2017): 12-26.
• Hadrovics László, Katičić Radoslav ve Kovačević Marko. Srpski Narod I Njegova Crkva Pod Turskom Vlašću. Zagreb: Nakladni zavod Globus, 2000.
• Hasluck, Frederick William. Sultanlar Zamanında Hıristiyanlık ve İslam. Çev., Timuçi Bender, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
• Ignjatović, Aleksandar. "Images of Imperial Legacy: Modern Discourses on the Social and Cultural Impact of Ottoman and Habsburg Rule in Southeastern Europe." Slavonic and Eastern European Review, 90/3 (2012):527-530.
• İnalcık, Halil “Stefan Duşan’dan Osmanlı İmparatorluğuna.” Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesîkalar, (1954): 137-184.
• İnalcık, Halil. An Economic and Social History of the Ottoman Empire, vol. I: 1300–1600. Cambridge: 1994.
• İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, İstanbul: Eren Yayınları, 1996.
• İnalcık, Halil. Osmanlı İparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• İnbaşı, Mehmet. Balkanlarda Osmanlılar: Fetih ve İskan, Balkanlar El Kitabı I. Çorum: Karam& Vadi Yay, 2006.
• Jelyazkova, Antonio. “Islamizalion in the Balkans as an Historiographical Problem: The Southeastem Perspective”, The Ottomans and The Balkans, A Discussion of Historiography, Eds. Fikret Adanır-Suraiya Faroqhi, Leiden Boston Köln: Brill, 2002.
• John R. Lampe ve Maria Todorova. “Imagining the Balkans.” The American Historical Review, 105/ 3, (June 2000). Karaman, Fikret. “Osmanlı Devletinin Balkanlardaki Mirası.” İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (2018): 21-47.
• Katic, Tatjana. Serbia under the Ottoman Rule. Serbian Und Montenogro (pp. 145-158). Wien: Österreichische Ost-Und Südostreuropa-Institut 2005. 153.
• Kenanoğlu, M. Macit. Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçek İstanbul: Klasik, 2004.
• Keskin, Mustafa Ç. “Osmanlı Sarayı’nda Bir Sırp Prenses: Mileva Olivera Lazarevic.” Bilig 82 (2017): 269-301.
• Kocić, Marija. Orijentalizacija materijalne kulture na Balkanu: Osmanski period XV-XIX. Belgrad: Hesperiaedu & Filozofski Fakultet, 2010.
• Kołodziejczyk, Dariusz. “The Turkish Yoke” Revisited: the Ottoman Non-Muslim Subjects Between Loyalty, Alienation, and Riot. Acta Poloniae Historica 93 (2006): 177-195.
• Konstantin, Kosteneçki ve Stefan Lazareviç, Yıldırım Bayezid’in Emrinde Bir Sırp Despotu. Çev., H. Mevsim. İstanbul: Kitap Yay., 2008.
• Korkmaz, Kürşat. “Sırp Milliyetçiliğinin Kuramsal Temelleri.” Karadeniz Araştırmaları Merkezi 18/71 (January 1, 2021): 535–46. https://doi.org/10.12787/karam1768.
• Koyuncu, Aşkın. “Osmanlı Kimliği Üzerine Bazı Düşünceler.” Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), 1 (2004).
• Križan, Mojmir. “New Serbian Nationalism and the Third Balkan War.” Studies in East European Thought 46/1–2 (June 1994): 47–68. https://doi.org/10.1007/bf01074768.
• Krstić, Tijana. Contested Conversions to Islam. Narratives of Religious Change in the Early Modern Ottoman Empire, Stanford: 2011.
• Kurtaran, Uğur. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi.” Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi 1/8 (2011): 57-71.
• Kutlu, Sacit. Milliyetçilik ve Emperyalizm Yüzyılında Balkanlar ve Osmanlı Devleti. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007.
• Lowry, Heath W. The Nature Of The Early Ottoman State. Suny Press, 2003.
• Maria Todorova, “Balkanlar’daki Osmanlı Mirası”, Ed. L.Carl Brown, İmparatorluk Mirası, Balkanlarda ve Ortadoğu’da Osmanlı Damgası, İstanbul: İletişim Yay. 2000.
• Marinkovic, Mirjana. “Sırp Kültüründe Osmanlı Damgası.” Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 5/9, (2012): 44-56.
• Mihailoviç, Konstantin. Bir Yeniçerinin Hatıraları, çev. Nuri Fudayl Kıcırıoğlu-Behiç Anıl Ekin, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013, 159-160.
• Miljkovıc, Ema. “Ottoman Heritage in the Balkans: The Ottoman Empire in Serbia, Serbia in the Ottoman Empire”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 2009 (2009): 129-137. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sufesosbil/issue/11418/136397
• Miljković, Ema, “Who was rich and who was poor? Creation of the new Serbian ‘elite’ in the Serbian 15th century society”, Belgrade Historical Review 2, Belgrade (2011), 129-142.
• Miljkovic, Ema, and Svetlana Strugaveric. “Eski İle Yeni Arasındaki Köprü: Osmanlı Yönetiminin İlk Yüzyılında Sırp Toplumu.” Studies of The Ottoman Domain (Osmanlı Hakimiyet Sahası Çalışmaları) 5/9 (2015): 18-38.
• Miljković, Stefani. “The use value of Turkish loanwords in contemporary Serbian standard and colloquıal language.” RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 12 (2023): 595-604.
• Miloš Todorović, “Problems of Studying Ottoman Heritage in Serbia”, Journal of Balkan and Black Sea 4/6, June 2021, 213-237.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Sarı Saltık Popüler İslam’ın Balkanlar’daki Destanı Öncüsü XIII. Yüzyıl Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2002.
• Ortaylı, İlber. Osmanlı Toplumunda Aile (Family in Ottoman Society). İstanbul: Pan Yayıncılık (2002).
• Öztürk Yılmaz, Ş. “İpek Patrikhanesi (Sırp- Ortodoks Patrikhanesi).” Tarih ve Gelecek Dergisi 5 (2019): 393-407.
• Palosfalvi, Tamas, From Nicopolis to Mohacs: A History of Ottoman-Hungarian Warfare, 1389-1526, Leiden, Brill: 2018.
• Petković, Sreten. Art and Patronage in Serbia during the Early Period of Ottoman Rule (1450–1600), The Byzantine World and the Turks 1071–1571, eds. A. Bryer, M. Ursinus, Birmingham: 1985.
• Popović, Mihajlo, “Shedding New Light on the Ties of Mara Branković to the Holy Mountain of Athos and the Translation of Relics”, 6th International Hilandar Conference, Ohio State University, 19–21 July 2013.
• Sak, Ramazan, Şahin Sak, Çağla Öneren Şendil ve Eşref Nas “Bir Araştırma Yöntemi Olarak Doküman Analizi,” Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi 4/1 (2021): 227 - 250.
• Schmitt, Oliver Jens. The Ottoman Conquest of the Balkans: Interpretations and Research Debates. Wien: Austrian Academy of Sciences Press, 2016.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “İlk Dönem İslam Toplumunda Gayrimüslimlerin Yeri: Haklar ve Hoşgörü.”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (2010): 108-122.
• Stavro, Skendi. “Crypto-Christianity in the Balkan Area under the Ottomans.” Slavic Review 26/2 (1967), Suçıkar, Tarkan. “Timur’un Meclisinde Mara Despina: Bir Rivayetin Tarihî Gelişimi.” Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 17/2 (2017). 129-140.
• Şabanoviç, Hazım. "Dubrovnik Devlet Arşivindeki Türk Vesikaları." Belleten 30, (1966): 391-437.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. C. I. Ankara: Türk Tarih Kurum Yay, 1998.
• Vasić, Milan. “O knežinama Bakića pod turskom vlašću.” Godišnjak Istoriјskog društva Bosne i Hercegovine, (1958): 229-237.
• Vjeran, Kursar. “Non-Muslim Communal Divisions and Identities in the Early Modern Ottoman Balkans and the Millet System Theory”, Power and Influence in South-Eastern Europe 16th–19th Century, eds. M. Baramova, P. Mitev, I. Parev, V. Racheva, Berlin: 2013, 99–100.
• Vryonis, Speros. “The Conditions and Cultural Significance of the Ottoman Conquest in the Balkans.” Association Internationale des Etudes du Sud-Est Europpen, 1970.
• Vucinich, Wayne S. “The nature of Balkan society under Ottoman rule.” Slavic Review 21/4 (1962): 597-616.
• Željazkova, Antonina. Razprostranenie na isljama v zapadnobalkanskite zemi pod osmanska vlast XV–XVIII (Sofija: vek, 1990), 142–143.
• Zirojević, Olga. Islamizacija na južnoslovenskom prostoru. (Dvoverje, Beograd 2003).