A Turkish İlmihâl belonging to Grand Vizier Lutfi Pasha: Tuhfetü't-Tâlibîn's Religious Sources

Yıl 2024, Sayı: 20, 223 - 241, 15.03.2024

Nurullah Arvas , Sevim Önder

https://doi.org/10.21021/osmed.1400298

Öz

In this study, the religious sources that Lutfi Pasha of Iskodra (d. 970/1563), who worked at various levels of the state in Ottoman history and rose to the grand vizier position, used as references in his book Tuhfetü't-Tâlibîn. Lutfi Pasha, who wrote his work in 951 AH (1544), mostly used works on Hanafi fiqh as references. Tuhfetü't-Tâlibîn, which is registered in Suleymaniye Library, Fatih Department, number 1507, is a voluminous book of ilmihâl, consisting of 239 pages. Lutfi Pasha explains that the reason for the title of his book, "a gift for the aspirants", is that he started writing it after "those around him asked him to write a work in Turkish that they could understand". The aforementioned introduction is followed by 25 chapters that provide detailed information on the basic topics of Islam such as tawhid, faith, gusl, ablution, prayer, fasting, zakat, hajj. While explaining the principles of worship in these chapters, Lutfi Pasha used nearly 100 reference sources, including hadiths and verses, as well as many books or compilations in the fields of fiqh, usul, tafsir, etc. These include important works such as Jāmi'u's-Sagīr, Jāmi'u'l-Usūl, Jāmi'u'l-Kebīr, Hulviyyāt, Fatāwā-yı Qādīhān, al-Hidāya, Kimyā-yı Sa'âdet as well as lesser-known sources in the Islamic world.

Anahtar Kelimeler

Grand Vizier Lutfi Pasha, Tuhfetü, İlmihal, Hanafi madhab, fiqh

Sadrazam Lutfi Paşa’ya Ait Türkçe Bir İlmihâl: Tuhfetü’t-Tâlibîn’deki Dinî Kaynaklar

Öz

Bu çalışmada Osmanlı tarihinde devletin çeşitli kademelerinde çalışmış olup sadrazamlığa kadar yükselen İşkodralı Lutfi Paşa’nın (ö. 970/1563) yazmış olduğu Tuhfetü’t-Tâlibîn adlı ilmihâl kitabında referans olarak kullandığı dinî kaynaklar detaylı olarak incelenmiştir. Eserini H. 951 (1544) yılında yazan Lutfi Paşa çoğunlukla Hanefî fıkhına dair eserleri referans olarak almıştır. Süleymaniye Kütüphanesi Fatih Bölümü 1507 numarada bilinen tek nüsha olarak kayıtlı Tuhfetü’t-Tâlibîn, 239 varaktan oluşan hacimli bir ilmihâl kitabıdır. Lutfi Paşa, kitabının adının “taliplere hediye” olmasının sebebini eserin mukaddimesinde “çevresindekilerin kendisinden Türkçe bir eser yazması konusunda istekte bulunmaları üzerine kaleme almaya başladığı” şeklinde açıklar. Söz konusu mukaddime bölümünü tevhid, iman, gusl, abdest, namaz, oruç, zekat, hac vb. İslamiyetin temel konuları hakkında detaylı bilginin verildiği 25 bab takip eder. Lutfi Paşa bu bablarda İslam dininin ibadet esaslarını açıklarken tevhid, kelam, dua ve hükümlere dair 65 ayete ve ahlâk, ilmin ve ibadetin faziletleri ile bunlara karşılık verilecek sevaplar, ibadetler esnasında söylenecek dualar gibi içeriklere sahip 67 hadise atıfta bulunmuştur. Söz konusu ayet ve hadislerin yanı sıra fıkıh, usul, tefsir, vb. türlerde birçok kitap ve risalelerin yer aldığı 100’e yakın referans kaynak kullanmıştır. Bunlar arasında Câmi’u’s-Sagîr, Câmi’u’l-Usûl, Câmi’ü’l-Kebîr, Hulviyyât, Fetâvâ-yı Kâdîhân, el-Hidâye, Kimyâ-yı Sa’âdet vb. önemli eserlerin yanı sıra İslam dünyasında az bilinen kaynaklar da bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sadrazam Lutfi Paşa, Tuhfetü’t-Tâlibîn, İlmihal, Hanefi Mezhebi, fıkıh

Kaynakça

• Alpaguş, Hatice Kelpetin. "Bir Telif Türü Olarak İlmihâl Tarihî Geçmişi ve Fonksiyonu". M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22 (2002/1): 25-56.
• Atik, Kayhan. Lutfi Paşa ve Tevârîh-i Âl-i Osman. Ankara: Kültür Bakanlığı, 2001.
• Develi, Hayati. "Lütfi Paşa ve Tevârih-i Âl-i Osman Üzerine”. İlmi Araştırmalar, 14 (2002): 247-254.
• İbn Mâce, El- Hafız Ebi Abdullah Muhammed bin Yezid el- Kazvini, Sünen, şerh ve çev. Haydar Hatipoğlu, İstanbul: Kahraman Yayınları, 1982.
• İpşirli, Mehmet. "Lutfi Paşa". TDV İslâm Ansiklopedisi. 27/234-236, Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Kandemir, M. Yaşar. “İbn Mâce” TDV İslam Ansiklopedisi. 20/161-162, Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Kayapınar, Hüseyin. “Mesbûk” TDV İslam Ansiklopedisi. 29/266-268, Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Köksal, Asım Cüneyd. "Bir İslâm Âlimi Olarak Lutfi Paşa". Osmanlı Araştırmaları, 50/50 (Ekim 2017): 29-72. Kur'an-ı Kerim Tefsiri, Erişim 28.11.2023, https://kuran.diyanet.gov.tr/Tefsir/
• Kütükoğlu, Mübahat. Lutfi Paşa Âsafnâmesi (Yeni Bir Metin Tesisi Denemesi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, 1991.
• Memduhoğlu, Adnan. "İlmihâl Edebiyatının Tarihi Serencâmı". EKEV Akademi Dergisi, 20/66 (Bahar 2016): 21-49. Özen, Şükrü. “Hilaf”. DİA, XVII (1998): 527-538.
• Tayşi, Mehmet Serhan. Tevârîh-i Âl-i Osman. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1990.