Osmanlı İmparatorluğu ve Vietnam’da Karşılıklı Coğrafya Anlayışları [XVII.-XIX. Yüzyıllar]

Yıl 2024, Sayı: 23, 21 - 37

Vi An Lu

https://doi.org/10.21021/osmed.1461879

Öz

Osmanlıların Vietnam hakkındaki en eski bilgileri, XVII. yüzyılda evrensel kozmografi üzerine yazılmış coğrafi kayıtlardan gelmektedir. “Cihannümâ”, “Levâmi’u’n-Nûr fî Zulmet-i Atlas Minor” ve “Nusretü’l-İslâm ve’s-sürûr fî tahrîri Atlas Mayor” gibi eserler, bu bilgilere örnek teşkil etmektedir. Bu coğrafi kayıtlarda, Tonkin, Annam, Koşinçin ve Foçin Çina olarak anılan bölgelerle ilgili notlar oldukça kısaydı. Oysa Vietnamlıların Türkiye ve Türkler hakkında sahip oldukları en eski bilgiler, “Tây hành nhật ký” ve “Như Tây ký” adlı eserlerde yer almaktadır. Bu coğrafi kayıtlar, Nguyen Hanedanlığı’nın 1863-1864 yılları arasında Fransa ve İspanya’ya gönderilen diplomatik misyonu tarafından derlenmiştir. Bu kayıtlarda Türkiye, “Tu-du-ky” veya “Tu-du-cô” olarak telaffuz edilmekteydi. Tarihi coğrafyaya yaklaşan ve tarihi kaynaklarla birlikte coğrafi kayıtlardan yararlanan bu makale, XVII. ve XIX. yüzyıllar arasında Osmanlılar ile Vietnamlılar arasında paylaşılan ortak coğrafi bilgileri incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

coğrafi bilgiler, Foçin Çina, Tu-du-ky, Tây hành nhật ký, Osmanlı-Vietnam ilişkileri

The Mutual Geographic Knowledge of the Ottoman Empire and Vietnam [17th–19th Centuries]

Öz

The earliest knowledge that the Ottomans had about Vietnam originated from geographical accounts written on universal cosmography in the seventeenth century. Examples include works such as Cihannümâ, Levâmi’u’n-Nûr fî Zulmet-i Atlas Minor, and Nusretü’l-İslâm ve’s-sürûr fî tahrîri Atlas Mayor. The notes about Vietnam, referred to as Tonkin, Annam, Cochinchina, and Foçin Çina in these geographical accounts, were all very brief. Conversely, the earliest knowledge that the Vietnamese had about Turkey and the Turks is mentioned in Tây hành nhật ký and Như Tây ký. These geographical accounts were compiled by the diplomatic mission of the Nguyen Dynasty, sent to France and Spain in 1863–1864. In these descriptions, Turkey was pronounced as Tu-du-ky or Tu-du-cô. Approaching historical geography and drawing on related geographical accounts with historical texts, this article aims to investigate the mutual geographic knowledge shared between the Ottomans and Vietnamese during the seventeenth and nineteenth centuries.

Anahtar Kelimeler

geographical knowledge, Foçin Çina, Tu-du-ky, Tây hành nhật ký, Ottoman-Vietnam relations

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi [BCA]: BCA, 030-01 61/379/12.
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi [BOA]: BOA, Y.A.HUS. 178/61; BOA, Y.PRK.ASK. 60/32.
• Yayınlanmamış Kaynak Eserler
• Behram el-Dimaşki. Nusretü’l-İslâm ve’s-sürûr fî Tahrîri Atlas Mayor. Nûruosmâniye Kütüphanesi, MS No. 2996.
• Ebu Bekir b. Behram. Nusretü’l-İslâmi ve’s-sürûr fî Tahrîri Atlas Mayur, Cilt 4. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazma Eserler, NEKTY06609.
• Kâtip Çelebi. Levâmi’u’n-Nûr. Nûruosmâniye Kütüphanesi, MS No. 2998.
• Mustafa bin Mustafa. Aksâ-yı Şark’da bir Cevelân. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazma Eserler, NEKTY04456.
• Phạm, Phú Thứ. 蔗園別錄. Sosyal Bilimler Kütüphanesi, Güney Sosyal Bilimler Enstitüsü, HNV. 296.
• Yayınlanmış Kaynak ve İnceleme Eserler
• Anonim. Việt sử lược [Vietlerin Kısaltılmış Kronikleri]. Hue: Thuan Hoa Yayınevi, 2005.
• el-Mesûdi. Murûc Ez-Zeheb. Çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2011.
• Katib Çelebi. An Ottoman Cosmography: Translation of Cihannüma. Trans. Ferenc Csirkés, John Curry, Gary Leiser. Leiden: Brill, 2021.
• Mustafa bin Mustafa. Bir Osmanlı Bürokratının Uzakdoğu Seyahati. Haz. Ahmet Uçar. İstanbul: Çamlıca, 2010.
• Ngô, Sĩ Liên ve Le Hanedanı’nın Vakanüvislik Bürosu, Đại Việt Sử ký Toàn thư [Dai Viet Krallığı’nın Tamamlanmış Yıllıkları]. Hanoi: Sosyal Bilimler Yayınevi, 1998.
• Ngụy, Khắc Đản. Như Tây ký. Haz. Cao Viet Anh. Hanoi: Eğitim Üniversitesi Basımevi, 2019.
• Nguyen Hanedanı’nın Vakanüvislik Bürosu. Đại Nam thực lục [Dai Nam’ın Hakiki Kayıtları]. Hanoi: Eğitim Basımevi, 2007.
• Nguyen Hanedanı’nın Vakanüvislik Bürosu. Khâm định Việt sử thông giám cương mục [Viet Tarihi’nin Tertip ve Tefsir Edilmiş Metinleri]. Hanoi: Eğitim Basımevi, 2007.
• İncelemeler, Araştırmalar ve Telif Eserler
• “Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti’yle Diplomatik İlişki Kuruldu”, Milliyet Gazetesi, 2 Haziran 1978.
• Ak, Mahmut. “Coğrafya.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, VIII (İstanbul 1993), 62-66.
• de Rhodes, Alexandre. Dictionarium Annnamiticum Lusitanum et Latinum, ope Sacrae Congregationis de Propaganda Fide. Typis & sumptibus eiusdem Sacr. Congreg., 1651.
• Delvaux, A. “L’ambassade de Phan-Thanh-Gian en 1863, d’après les Documents Français.” Bulletin des Amis du Vieux Hué, Janvier-Fevrier (1926): 69-80.
• Dror, Olga ve K. W. Taylor. Views of Seventeenth-Century Vietnam: Christoforo Borri on Cochinchina and Samuel Baron on Tonkin. New York: Southeast Asia Program Publications, 2006.
• Emiralioğlu, Pınar. Geographical Knowledge and Imperial Culture in the Early Modern Ottoman Empire. London: Routledge, 2014.
• Eren, Güler. Osmanlı, Cilt I. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Göksöy, İsmail Hakkı. Güneydoğu Asya’da Osmanlı-Türk Tesirleri. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2004.
• Gürbüz, Mehmet Vedat. Soğuk Savaşın Kaynama Noktası Vietnam Savaşı ve Amerika Birleşik Devletleri. Ankara: Kent Kitap, 2009.
• Ilgaz, Arif Hikmet ve Hasene Ilgaz. Ertuğrul Fırkateyni. İstanbul: Türk Şehitlikleri İmar Vakfı, 2012.
• Kadı, İsmail Hakkı ve A.C.S Peacock. The Ottoman Empire and the Kingdom of Siam Through the Ages. Bangkok: Institute of Asian Studies, Chulalongkorn University, 2017.
• Kadı, İsmail Hakkı ve Andrew C. S. Peacock. Ottoman-Southeast Asian Relations: Sources from the Ottoman Archives, Vol. I. Leiden: Brill, 2020.
• Kadı, İsmail Hakkı ve Onur Yüksel. “Siyam Prensi Damrong’un Paylaşılamayan Fotoğrafı”, Kebikeç, 42 (2016): 91-113.
• Kiernan, Ben. Việt Nam: A History from Earliest Times to the Present. New York: Oxford University Press, 2017.
• Koeman, Cornelis. Joan Blaeu and his Grand Atlas. Amsterdam: Theatrum Orbis Terrarum, 1970.
• Krahl, Regina. Chinese Ceramics in the Topkapı Saray Museum, Istanbul: A Complete Catalogue. Vol. II. London: Sotheby’s Publication, 1986.
• Lê, Thành Khôi. Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XX [Başlangıçtan XX. Yüzyılın Ortalarına Kadar Vietnam Tarihi]. Ho Chi Minh City: Nhã Nam, 2014.
• Lư, Vĩ An. “Lịch sử quan hệ Việt Nam - Thổ Nhĩ Kỳ (từ cuối thế kỉ XIX đến nay).” Tạp chí Phát triển Khoa học và Công nghệ: Chuyên san Khoa học Xã hội Nhân văn [“Vietnam-Türkiye İlişkileri Tarihi (XIX. Yüzyıl Sonlarından Günümüze).” Science and Technology Development Journal: Social Sciences and Humanities], 03-X3 (2019): 142-151.
• Lư, Vĩ An. “Những ghi chép đầu tiên của người Việt Nam về Trung Đông qua tác phẩm Tây hành nhật ký.” Tạp chí Nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông [“Tây hành nhật ký’de Orta Doğu’ya İlişkin İlk Vietnam Kayıtları.” Vietnam Afrika ve Orta Doğu Çalışmaları Dergisi], 181 (2020): 45-56.
• Manguin, Pierre-Yves ve Robert Nicholl. “The Introduction of Islam into Champa.” Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society, 58/1 (1985): 1-28.
• Mütercimler, Erol ve Mim Kemal Öke. Ertuğrul Fırkateyni Faciası ve Türk - Japon Münasebetlerinin Başlangıcı. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1991.
• Ngô, Đình Diệm. “L’Ambassade de Phan-Thanh-Gian (1863-1864).” Bulletin des Amis du Vieux Hué, 1 bis et 2, Avril-Juin (1919): 161-216.
• Nguyễn, Duy Oanh. Chân dung Phan Thanh Giản [Phan Thanh Gian’ın Bir Portresi]. Saigon: Kültür, Eğitim ve Gençlik Bakanlığı, 1974.
• Nguyễn, Kim Oanh. “Giới thiệu tác phẩm Như Tây ký của Ngụy Khắc Đản.” Thông báo Hán Nôm [“Nguy Khac Dan’ın Như Tây ký’ Hakkında Tanıtım.” Sino Nom Araştırmaları], (2002): 427-433.
• Peacock, A.C.S. “The Economic Relationship between the Ottoman Empire and Southeast Asia in the Seventeenth Century.” From Anatolia to Aceh: Ottomans, Turks, and Southeast Asia, eds. Andrew Peacock, Annabel Teh Gallop, British Academy Scholarship Online, 2015.
• Phan, Huy Lê ve diğerleri. Lịch sử Việt Nam, Tập 1: Thời kỳ nguyên thủy đến thế kỷ X [Vietnam Tarihi, Cilt 1: İlkel Dönemden X. Yüzyıla Kadar]. Hanoi: Üniversiteler Yayınevi, 1991.
• Pinto, Fernão Mendes. The Travel of Mendes Pinto. Trans. Rebecca D. Catz. Chicago: Chicago University Press, 1989.
• Taylor, K. W. A History of the Vietnamese. New York: Cambridge University Press, 2013.
• Trần, Văn Giáp. Tìm hiểu kho sách Hán Nôm [Sino Nom Eserlerinin Koleksiyonu], Cilt II. Hanoi: Sosyal Bilimler Yayınevi, 1990.
• Trần, Xuân Toản. “L’Ambassade de Phan-Thanh-Gian (1863-1864).” Bulletin des Amis du Vieux Hué, 3, Juillet-Septembre (1921): 147-88.
• Trương, Bá Cần. “Phan Thanh-Giản đi sứ ở Paris (13-9 đến 10-11-1863).” Tập san Sử Địa [“Phan Thanh Gian’ın Paris’e Diplomatik Misyonu (13.09’dan 10.11.1863’e kadar).” Coğrafya ve Tarih Dergisi], 7-8 (1967): 3-21.
• Türk Deniz Kuvvetleri. Ertuğrul Fırkateyni’nin Japonya Seyrinin 125. Yıl Dönümü Anısına. İstanbul: Deniz Basımevi, 2015.