Kûtü’l-Amâre Adı ve Tarihsel Alt Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 13 - 28, 10.01.2018

Abdulhalik Bakır

Öz

Tarihimizde Birinci Dünya Savaşı’nın
başlarında Türk ordusu ile İngiliz ordusu arasında başlayan Kûtü’l-Amâre
Savaşı’nın yapıldığı Kut şehrinin adını, Akkadlar’dan sonra, yaklaşık olarak
bir yüzyıl (M. 2150-2050) boyunca Mezopotamya bölgesini yöneten son derece
savaşçı bir Türk kavmi olan Gutiler’den zamanımıza intikal eden bir hatıra
olarak görmekteyiz. Memleketimizde zamanımıza yakın dönemde bilimsel çalışmalar
yapan bazı araştırmacılar tarafından Gutiler ya da Gutlar diye adlandırılan bu
kavmin, (Gut=Guz=Oğuz) Oğuzlar oldukları söylenmektedir. Bu araştırmacıların
başında da Prof. Dr. Benna Landsberger gelir. Anılan bilim adamı, “Orta Asya
Kadim Tarihinin Esas Meseleleri” başlığını taşıyan bildirisinde, Oğuz
Türklerinin tarihini, günümüzden 4200 yıl öncesine dayandırmaktadır. Fars ve
Türk Dili Alfabesinin bir harfi olan (G) harfi, Arapçada bulunmadığından dolayı
birçok kelimede (K) harfine dönüştürülerek telaffuz edilmektedir. Dolayısıyla
da anılan kelime, çok eski dönemlerden beri (Gut) yerine (Kut) şeklinde
telaffuz edilmiştir. Bununla birlikte Kut şehrinin daha güneyinde yer alan ve
Osmanlılar zamanında Basra sancağına tabi olan o dönemin Kuveyt kazası ve
bugünkü Kuveyt Devleti ve bu devletin başşehrine ait adların da Kut
kelimesinin bir ism-i müsağğar yani küçültülmüş isminden ibaret olduğunu
belirtmek isteriz.

Makalemizde yukarıda ileri sürdüğümüz
düşünceleri, çok eskiye dayanan tarihsel bilgilerle kanıtlamaya çalışacağımız
gibi, bazı çağdaş yabancı ve Türk yazarların ileri sürmüş olduğu Kût isminin
Hintçe Kot (kale) kelimesine dayandığı fikrinin de tarihsel bilgilerden ve
kaynaklardan yoksun olduğunu ve herhangi bir bilimsel temele dayanmadığını
ortaya koymaya çalışacağız. 

Anahtar Kelimeler

Kûtu’l-Amare, Gutiler, Oğuzlar, Türk, Irak

Kaynakça

• Bakır, Abdulhalik-Şahin, Seyhun, “Türk ve Arap Kültürü Işığında Bağdat ve Samarra Şehirlerinin Abbasî Dönemi Mimari Özellikleri”, Irak Coğrafyasında Türk Varlığı ve Kültürü Sempozyumu, (Haz. Prof. Dr. Abdulhalik Bakır, Prof. Dr. Suphi Saatçı, Prof. Dr. Ali İhsan Öbek), Bilecik 18-19 Nayıs 2012, s. 1-30. Bakır, Abdulhalik, “Türkmen Şehri Musul’un Geç Ortaçağlardaki Fiziki Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Tarih İncelemeleri Dergisi, Prof. Dr. İsmail Aka’ya Armağan Sayısı, Cilt: XXV, Sayı: 1 Temmuz 2010, Bornova-İzmir, s. 55-76. Bakır, Abdulhalik, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Basra Maddesi, İstanbul, 1992, c. V, s. 108-111. Bakır, Abdulhalik, “Eskiçağlardan Günümüze Kadar Türkmen Şehri Kerkük”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Ocak 2008, Cilt: VI, Sayı:1 Elazığ, 2009, s. 27-76. Bakır, Abdulhalik, “Türkmen Şehri Erbil’in Fizikî Özellikleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Uluslararası Merv’den Söğüt’e Türk Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu, (Ed. Prof. Dr. Abdulhalik Bakır, Doç. Dr. Bülent Yılmaz, Yrd. Doç. Dr. Ahmet Altungök), Bilecik 11-12 Eylül 2014, 1-29. Bakır, Abdulhalik, “Ortaçağ Coğrafyacılarının İzlenimleri Işığında İstanbul Şehri”, İmparatorluk Başkentinden Kültür Başkentine İstanbul, (Editör: Prof. Dr. Feridun M. Emecen), İstanbul, 2010, s. 149-174. Bakır, Abdulhalik, “Klasik İslam Kaynaklarında Amid (Diyarbakır) İle İlgili Bazı Kayıtlar ve Bu Kayıtların Değerlendirilmesi”, T. C. Diyarbakır Valiliği 1. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu 20-22 Mayıs 2004 Bildiriler, Diyarbakır, 2004, s. 837-848. Bakır, Abdulhalik, “Erken Ortaçağda Irak’ın Meşhur Şehri: el-Hîre”, Dördüncü Uluslararası Orta Doğu Semineri (İlkçağlardan İslamiyet’in Doğuşuna Kadar Orta Doğu), 29-31 Mayıs 2009, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Temmuz 2008, Cilt: VI, Sayı: 2, Elazığ 2010, s. 117-143. Bakır, Abdulhalik, "Ortaçağ Harput'una Dair Bazı Kayıtların Değerlendirilmesi", Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 2011, Cilt: 6, Sayı: 1, s. 34-46. Ali, Fazıl Abdulvâhid, es-Sümeriyyûn ve’l-Ekediyyûn, el-‘İrâk fi’t-Târih, Bağdad, 1983. Bâbân, Cemâl, Usûl Esmâ’ ve’l-Mevâki’ el-‘İrâkiyye, Bağdad, 1989. Bayramov, Kakajan, “Türkmenler İçin İnşa Edilen Kent: Samarra”, Irak Coğrafyasında Türk Varlığı ve Kültürü Sempozyumu, (Haz. Prof. Dr. Abdulhalik Bakır, Prof. Dr. Suphi Saatçi, Prof. Dr. Ali İhsan Öbek), Bilecik 18-19 Mayıs 2012, s. 225-441. el-Belazurî, Fütûhu’l-Büldân, (Thk. Abdullah Enîs et-Tabbâ’-Ömer Enîs et-Tabbâ’), Beyrut, (Trz.), s. 407. Bilge, Mustafa L., T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Kûtü’l-‘Amâre Maddesi, c. XXVI, Ankara, 2002, ss. 502-503. Demirci, Mustafa, T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, Sâmerrâ Maddesi, İstanbul, 2009, c. XXXVI, s. 7071. Emecen, Feridun, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, Isparta Maddesi, İstanbul, 1999, c. XIX, s. 194-200. Feridun Emecen, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Bilecik Maddesi, İstanbul, 1992, c.VI, s. 154-156. Feher, Geza, Bulgar Türkleri Tarihi, Ankara, 1999. Gündüz, Ahmet, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Kerkük Maddesi, Ankara, 2002, c. XXV, s. 290-292. el-Hasenî, es-Seyyid Abdurrezzak, el-‘İrâk Kadîmen ve Hadîsen, Beyrut, 1971. Karatay, Osman, İran ile Turan Hayali Milletler Çağında Avrasya ve Ortadoğu, Ankara, 2003. Karatay, Osman, Türklerin Kökeni, Ankara, 2012. el-Kazvinî, Âsârü’l-Bilâd ve Ahbâru’l-‘İbâd, Beyrut, (Trz.). Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cem Kabâ’ili’l-Arab, Beyrut, 1997. Oğuzoğlu, Yusuf-Emecen, Feridun, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Eskişehir Maddesi, İstanbul, 1995, c. XI, s. 398-401. Öz, Mehmet, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Samsun Maddesi, İstanbul, 2009, c. XXXVI, s. 83-88. Söylemez, Mehmet Mahfuz, T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, Vâsıt Maddesi, c. XXXXII, İstanbul, 2012, s. 541-544. Ünal, Mehmet Ali, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Harput Maddesi, İstanbul, 1997, c. XVI, s. 232-235. Wodual, A., el-Usûlü’s-Sümeriyye li’l-Hadâreti’l-Mısriyye, (Arp. Çev. Züheyr Ramazan), Amman, 1999. el-Ya’kubî, Ülkeler Kitabı, (Çev. Murat Ağarı), İstanbul, 2002. Yakut el-Hamevî, Mu’cemu’l-Buldân, Beyrut, 1977.