İnançlar Bağlamında Tarihten Günümüze Türk-İran İlişkileri

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 137 - 151, 10.01.2018

Ahmet Altungök

Öz

Türkler
ve İranlılar üç bin yıl süren, uzun soluklu bir komşuluk ilişkisine
sahiptirler. İslam sonrası döneme kadar Türklerin batı komşuları olan
İranlılar; Anadolu'ya gerçekleşen Oğuz ve Türkmen akınlarından sonra Türklerin
aynı zamanda doğu komşuları olmuşlardır. Tarih boyunca sosyal ve kültürel
açıdan birbirinden en çok etkilenen iki toplum Türkler ve İranlılardır.
Özellikle inanç bağlamında Türkler ve İranlılar arasında yoğun etkileşimler
gerçekleşmiştir. Bundan dolayı her iki toplumda da inanç noktasında büyük
benzerlikler görülmektedir. Bu inanç benzerliği her iki toplumun sosyal
yaşamlarına ve kültürel özelliklerine yansımıştır. Bundan dolayı Türkler ve
İranlılar arasında kültürel açıdan büyük benzerlikler bulunmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Antik İran, Eski Türkler, İnançlar, İslam sonrası inançlar

Kaynakça

• ALTUNGÖK, Ahmet, "Sâsânî Kültür ve Medeniyetinin İslam Kültür ve Medeniyetine Etkileri", Tarih İncelemeleri Dergisi, c. XXIX, S. 2, İzmir, 2014, ss. 445-487. ALTUNGÖK, Ahmet, Eski İran'da Din ve Toplum (MS. 226-652), Hikmetevi Yayınları, İstanbul, 2015. ALTUNGÖK, Ahmet, "İslam Tarihi Klasik Kaynaklarında Mitolojik Dönem İran Hükümdarları", Tarih Okulu Dergisi (TOD), S. XXVIII, Yıl-9, Aralık, 2016, ss-657-696. BARTHOLD, W, Orta-Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, (Haz. Kazım Yaşar Kopraman-İsmail Aka), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2006. BARTHOLD, W ve KÖPRÜLÜ, Fuad, İslam Medeniyeti Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1963. CÜZCÂNÎ, Ebû Ömer Osman b. Muhammed, Tabakât-ı Nâsırî, c. I, İntişârât-ı Dünyây-i Ketâb, Tehran, (Trs). DÎNEVERÎ, Ebû Hanîfe Ahmed b. Davûd, Ahbaru’t-Tıvâl, c. I, (Trc. Mahmûd M. Damegânî), Tehran, 1371. DİVİTÇİOĞLU, Sencer, Kök Türkler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2000. DURANT, Will, Tarih-e Tamaddûn, (Tercüme: Ebu Talib Sarihi), Sazman-e Amûzeş-e Eslamî, Tahran, 1398. EBU'L-FİDÂ, Melik el-Müeyyed İmadüddin İsmail, Kitabu'l-Muhtasar fî Ahbaru'l-Beşer, Nşr. Daru'l-Kitab el-İlmiyye, Beyrut, 1997. el-İSFEHANÎ, Ebu Abdullah Hamza b. Hasen, Tarih-i Peyâmberân ve Şâhân (Sini Mülûku'l-Arz ve'l-Enbiyâ), (Trc. Cafer Şiar) İntişârat-ı Bünyâd-ı Ferhengi İran, 1346. ERGİN, Muharrem, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2012. FURON, Raymond, İran, (Trc. G. Kemali Söylemezoğlu), İstanbul, 1943. GERDÎZÎ, Ebû Sa’îd Abdulhey b. Dehhâk b. Mahmûd, Zeynü’l-Ahbâr, (Trs), (Yrs). GİRİŞMEN, Roman, İran Ez Agaz Ta İslam, (Trc. Muhammed Mu’in), Tehran, 1336. GÖMEÇ, Saadettin, Uygur Türkleri Tarihi, Berikan Yayınları, Ankara, 2009. HANSEN, Valerie, Voyages in World History, Boston, 2010. HERODOT, Tarih (Histories), Yay. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2006. İBNÜ'L-ESÎR, İzzeddîn, el-Kâmil fi't-Târih, c. I, (Çev. M. Hüseyin Rûhânî), Tehran, 1370. İBRAHİM, M. Muhammed, Sociology of Religions: Perspectives of Ali Shariati, Published Asoke K. Gosh, New Delhi, 2008. İZGİ, Özkan; Uygurların Siyasi ve Kültürel Tarihi, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1987 İZGİ, Özkan, Kutluk Bilge Kül Kağan Bögü Kağan ve Uygurlar, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1986 KAFESOĞLU, İbrahim, Eski Türk Dini, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1980. KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1984. KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Bozkır Kültürü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1987. KAZVÎNÎ, Hamdullah b. Ebî Bekir Ahmed Müstevfî, Târîh-i Güzîde, İntişarat-ı Emir Kebir, (Thk. Abdulhüseyn Nevâyî), Tehran, (Trs). KOCA, Salim, "Eski Türklerde Devlet Geleneği ve Teşkilatı", Türkler, c. II, Ankara, 2002, ss. 823-844. KOCA, Salim, "Eski Türklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat", Türkler, c. III, Ankara, 2002, ss. 15-37. KRISTENSEN, Arthur, İran der Zaman-e Sâsânîan, (Tercüme: Raşid Yasemî), Tahran, 1368. LİGETİ, Lajos, Bilinmeyen İç Asya, c. 1, 2, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990. MAKDİSÎ, Mutahhar b. Tahir, Kitabu’l-Bed’ ve’t-Târih, c. II, (Trc.; M. Rıza Şefiî Kudkenî), Tehran, 1376. MENASCE, P. J, “Mazhab-e Zardoşt-Mazhab-e Rasmi Dovlati”, Tameddün-e İrani, (Mütercim. A. Behnam), Tahran, 1337, s. 178–183. MES'ÛDÎ, Ebu'l-Hasan Ali b. Hüseyin, Murucu'z-Zeheb (Altın Bozkırlar), (Çev. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul, 2004. MES'ÛDÎ, Ebu'l-Hasan Ali b. Hüseyin, et'Tenbîh ve'l-Eşrâf, c.1, (Trc. Ebu'l-Kasım Payande), Nşr. İntişarat-ı İlmi ve Ferhengi, Yrs, Trs. NEFİSÎ, Said, Tarikh-e Tamaddûn-e İran-e Sâsân, Tahran, 1331. OCAK, Ahmet, "Selçuklular", TDV. İslam Ansiklopedisi, c. 36, İstanbul, 1989, ss. 375-377. ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Kömen Yayınları, Ankara, 1979. el-ÖMERÎ, Şihabeddin b. Fazlullah, Mesâliku'l Ebsâr (Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım, (Çev. Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul, 2014. ÖZER, Yusuf Ziya, Mısır Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1987. RASONYI, Laszlo, Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1988. ROUX, Jean Paul, Türklerin Tarihi, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1991. SE’ÂLEBÎ, Abdulmelik b. Muhammed b. İsmâil Nişâbûrî, Gureru’l Ahbâr Mülûku’l-Fars ve Siyerihum, Paris, 1955. SYKES, P. M, History of Persia, c. I, Macmillan and Co. Limited, London, 1915. ŞEŞEN, Ramazan, İbn Fadlan Seyahatnamesi, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2012. TANYU, Hikmet, Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1968. TANYU, Hikmet, İslamlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı, AÜ İlahiyat Fakültesi Basımevi, Ankara, 1980. TOGAN, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, C. I, İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1981. TURAN, Osman, Türk Cihan Hakimiyeti Mefküresi Tarihi, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1999. YA’KÛBÎ, Ahmed b. İshak, Tarih-i Ya'kûbî, c. II, (Trc. Muhammed İbrahim Ayeti), Tehran, 1382.