Irak Türkmenlerinin Siyasi Arenada Sahipsiz Kalmalarına Yolaçan Tarihsel Faktörler

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 2, 10 - 27, 26.12.2018

Abdulhalik Bakır

Öz

Bugün Irak’ta
dayanılmaz baskılara ve ardı arkası kesilmeyen olaylara göğüs gererek yaşamaya
çalışan üç milyon civarındaki Türkmen, önceleri Emevîler ve Abbasîler devrinde
belirgin bir sosyal kitle, sonraları da Selçuklu ve Osmanlı Devleti’nin ilk
evresinde Büyük Türk milletinin önemli bir parçası olarak siyasî rollerini
aktif bir biçimde devam ettirmişlerdir. Ancak Birinci Dünya Savaşının sonunda
Osmanlı Devletinin yıkılması, Orta Doğu’nun galip devletler tarafından
paylaşılması ve İngiliz hegemonyası altına girmesi ile birlikte büsbütün sahipsiz
kalmışlardır. Kökleri on dokuzuncu, yirminci ve bugün başlangıcını yaşadığımız
yirmi birinci yüzyılın ilk on dört yılına dayanan ulusal ve uluslararası siyasî
oyunlar, Orta Doğu halklarını etkilediği gibi, Irak Türkmenlerini de derinden
etkilemiştir. Birinci Dünya Savaşı sonrasındaki dönem anılan politikaların
dönüm noktasını teşkil etmiştir. Günümüzde Irak Türkmenlerinin siyaseten bu
denli müşkül bir durumda olmalarının anılan dönemin öncesine ve sonrasına
rastlayan birçok tarihsel sebebi bulunmaktadır.

Bu
çalışmanın detayında anlatmaya çalışacağımız faktörler ışığında günümüz Irak
Türkmenlerinin maruz kaldıkları haksız muameleleri ve ortaya çıkan hazin
tabloyu irdelemeye ve bilimsel bir yöntem izleyerek değerlendirmeye
çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Irak Türkmenleri, Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı Devleti, Türkiye Cumhuriyeti, Musul-Kerkük Meselesi

Kaynakça

• ALTUNGÖK, Ahmet, Ön Asya ve Ortadoğu'daki Türkmen Varlığının Tarihi Kökenleri, Uluslararası Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler (Irak, İran, Suriye) Sempozyumu 8-10 Mayıs 2014-Bilecik, (Ed. Prof. Dr. Abdulhalik Bakır-Yrd. Doç. Dr. Ahmet Altungök), Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları, Bilecik, 2016, s. 33-45. ALTUNGÖK, Ahmet-Çağrı Bakır, I. Dünya Savaşı Öncesinde Kerkük ve Musul'dan Elazığ ve Çevresine Yapılan Türkmen Göçleri (Bir Alan Araştırması ve Sonuçları), Cappadocia Journal of History and Social Sciences, Vol 9 October 2017, p. 40-54. APAK, Adem, Hz. Osman Dönemi ve Devlet Siyaseti, İstanbul, 2003. ARMAOĞLU, Fahir, Lozan Konferansı ve Musul Sorunu, Misâk-ı Millî ve Türk Dış Politikasında Musul, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1998, s. 109-154. BÂBÂN, Cemal, Usûl Esmâi'l-Müdün ve'l-Mevâki'i'l-'İrâkiyye, Bağdad, 1989. BAKIR, Abdulhalik, Hz. Ali ve Dönemi, Ankara, 2004. BAKIR, Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Tekstil Sanayı, Giyim-Kuşam ve Moda, Ankara, 2005. BAKIR, Abdulhalik, "Eskiçağlardan Günümüze Kadar Türkmen Şehri Kerkük”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Ocak 2008, Cilt: VI, Sayı: 1, Elazığ, 2009, s. 27-76. BAKIR, Abdulhalik, Ortaçağ Irak'ında Türk Varlığı ve Kültürünün Yaygınlaşmasını Kolaylaştıran Faktörler, Uluslararası Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler (Irak, İran, Suriye) Sempozyumu 8-10 Mayıs 2014-Bilecik, (Ed. Prof. Dr. Abdulhalik Bakır-Yrd. Doç. Dr. Ahmet Altungök), Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları, Bilecik, 2016, s. 1-32. BAKIR, Abdulhalik, Kûtü'l-'Amâre Adı ve Tarihsel Altyapısı Üzerine Bir Değerlendirme, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, c. I, S. 1, 2017, Aralık, s. 13-28. BAKIR, Abdulhalik, Ferruh KAYALAN, Musul Sorunu Çerçevesinde İngilizlerin Kerkük'teki Türkmenlere Yönelik Faaliyetleri (1918-1926), Cappadocia Journal of History and Social Sciences, Vol. 8-April 2017, p. 1-20. BAKIR, Abdulhalik, Süleyman PEKİN, Irak Türkmenlerinin Mazlum Şehri Telafer (Şehrin Modern Tarihi ve Kültürüne Bir Bakış), Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, Haziran 2018, c. II, S. 1, s. 64-117. BEYDİLİ, Kemal, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Yeniçeri Maddesi, İstanbul, 2013, c. XXXXV, S. 450-468. BİLGE, Mustafa L., T. D. V. İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1995, c. XII, s. 264-265. BİLGE, Mustafa L., T. D. V. İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1995, c. XII, s. 265. CANATAN, Yaşar, Türk-Irak Münasebetleri (126-1958), Ankara, 1996. DEMİRCİ, Fazıl, Irak Türklerinin Dünü-Bugünü, Ankara, 1991. EL-ERBİLÎ, Husam Davud Hıdır, et-Türk ve't-Târihu't-Türki fi'l-'İrâk, Erbil, 2018. GÜBDÜZ, Ahmet, T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, Kerkük Maddesi, c. XXV, s. 290-292. HALİFE B. HYYAT, Tarihu Halife b. Hayyat, (Çev. Abdulhalik Bakır), Ankara, 2001. El-HASENÎ, es-Seyyid Abdurrezzak el-Hasenî, el-'İrâk Kadimen ve Hadisen, Beyrut, 1971. KAYALAN, Ferruh, Kerkük Şehri ve Türkmenler (Türkmenlerin Siyasi ve Sosyo-EkonomikYapısı 1921-1990), (Basılmamış Doktora Tezi), Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bilecik, 2018. KEVSEROĞLU, Necat, Safahât min Tarih Kerkûk münzü Fecri't-Târîh ilâ 1958, Lenden (London), 2015. KEVSEROĞLU, Necat, Irak'ta Türkçe Yer Adları Klavuzu, Kerkük, 2012. KÜZECİ, Şemseddin, Kerkük Katliamları, Ankara, 2004. MA'LÛF, Lewis, el-Müncid fi'l-A'lâm, Beyrut, 1976. EL-MAKRİZÎ, Ümeyye ve Hâşim Oğulları Arasındaki Çekişme ve Anlaşmazlıklar, (Çev. Abdulhalik Bakır), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler I, Ankara, 2008, s. 343-397. EN-NEVBAHTÎ, Şiî Fırkalar, (Çev. Hasan Onat, Sabri Hizmetli, Sönmez Kutlu, Ramazan Şimşek), Ankara, 2004. ÖKE, Mim Kemal, Kerkük-Musul Dosyası, İstanbul, 1991. SAATÇİ, Suphi, Tarihten Günümüze Irak Türkmenleri, İstanbul, 2007. SAATÇİ, Suphi, el-Kabâil ve'l-Aşâir et-Turkmaniyye fi'l'-İrâk ve Menâtık Süknâhum, (Trc. Erşed el-Hürmüzî), Kerkük, 2010. ES-SÛFÎ, Ahmed, Hıtatu'l-Mavsıl, Musul, 1953. VARLIK, Mustafa Çetin, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1993, c. VIII, s. 193-195. YAKUT EL-HAMEVÎ, Şihabeddin Ebî abdillah Yakut b. Abdillah er-Rûmî el-Bğdadî; Mu'cemu'l-Büldân, Beyrut, (Trz.). YAZICI, Nevin, Petrol Çerçevesinde Musul Sorunu 1926-1955, İstanbul, 2010. EZ-ZÂBİT, Şakir Sabır, Bahsun Târihiyy Havle Aşîreti'l-Beyât, (Arp. Trc. Necât Kevseroğlu), Kerkük, 1915.