GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TÜRKMEN ŞEHRİ DAKUK (TAVUK)

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 10 - 53, 03.01.2020

Abdulhalik Bakır , Ferruh Kayalan

Öz

Dakuk, Kerkük’e bağlı bir Türkmen kasabasıdır. Türkmeneli bölgesi üzerinde Kerkük ve Bağdat demiryolu yakınında bulunan Dakuk, uzun yıllar bölgenin önemli bir yaşam merkezi olarak Kerkük’ü de içine aldı. Fakat Timur’un M. 1393 yılında Irak seferi sonucu Dakuk eski cazibesini yitirdi. Bu seferden sonra Dakuk’un nüfusu azaldı. İlerleyen zamanlarda Kerkük’e bağlı bir ilçe olan Dakuk, bölgede Kerkük’ten sonra Türkmen nüfusu ve kültürü açısından dikkat çeken yerleşim yerlerinden birisidir. Uzaym Nehrinin bir kolu olan Dakuk Çayının kuzey kıyısında yer alan Dakuk, sahip olduğu verimli araziler nedeniyle geçimini daha çok tarımsal faaliyetlerden kazanmaktadır. Bunun yanı kaliteli killi toprak yapısı çömlekçilik faaliyetlerine de imkân sağlamaktadır. Dakuk, Irak Türkmenleri arasında okur-yazar oranı en yüksek olan yerleşim yerlerinden biridir. Bu anlamda gelenek ve göreneklerine bağlı, kültür sahibi insanların yetiştiği Dakuk’tan pek çok şair, araştırmacı ve bilim adamı çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dakuk, Türkmen, IraK

Kaynakça

• Abdullah, Trabit A. J. (2003), A Short History Of Iraq From 636 to The Present, Person: Great Britain. Allavi, Ali (2016), Irak Kralı I. Faysal, (Çev. Hakan Abacı), Türkiye İş Bankası Kültür Yay.: İstanbul (2014). Alsalihi Dana Salahaldin Shareef (2018), Kerkük-Dakuk Kasabası Çömlekçi Kilinin Sanatsal Seramikte Kullanımı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Seramik Ana Sanat Dalı Seramik Sanat Dalı, Konya. Altungök, Ahmet, Ön Asya ve Ortadoğu'daki Türkmen Varlığının Tarihi Kökenleri, Uluslararası Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler (Irak, İran, Suriye) Sempozyumu 8-10 Mayıs 2014-Bilecik, (Ed. Prof. Dr. Abdulhalik Bakır-Yrd. Doç. Dr. Ahmet Altungök), Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları, Bilecik, 2016, s. 33-45. Ateş, Abdurrahman (2001), Avşarlı Nadir Şah ve Döneminde Osmanlı İran Mücadeleleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta. Bakır Abdulhalik, Ortaçağ Irak’ında Türk Varlığı ve Kültürünün Yaygınlaşmasını Kolaylaştıran Faktörler, Uluslararası Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu’da Türkmenler (Irak-İran-Suriye) Sempozyumu, (08-10 Mayıs 2014- Bilecik 2016), (ed: Prof. Dr. Abdulhalik Bakır-Doç. Dr. Ahmet Altungök), İstanbul, s. 19-40. Bakır, Abdulhalik, "Eskiçağlardan Günümüze Kadar Türkmen Şehri Kerkük”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Ocak 2008, Cilt: VI, Sayı: 1, Elazığ, 2009, s. 27-76. Bayatlı, Necdet Yaşar, Irak’ta Kakailik ve Bir Kakai Türkmen Şairi Hicri Dede Volume 3 Issue 12 Uluslararası, Sosyal Araştırma Dergisi, Summer 2010, s.70-80 Cezar, Mustafa (2011), Mufassal Osmanlı Tarihi Resimli Haritalı II. cilt., Türk Tarih Kurumu Yay.: Ankara. Dakuklu, Muhammed, “Köylerimizi Tanıyalım; İmam Zeynelabidin Köyü”. Kardaşlık Dergisi, 1964, Y. 2, Bağdat, S. 2, s. 42- 43. Deliceoğlu Sabriye, (2006), Kuzey Irak’taki Etnik Ve Dinî Gruplar ve Bölge Politikalarındaki Etkileri, İstanbul. Demirci, Fazıl (1991), Irak Türklerinin Dünü - Bugünü, Türk Tarih Kurumu Basımevi. Demirci, Fazıl, “Irak Türklerinin Bugünkü Yerleşim Yerleri”, Kerkük 1990, Yıl 1 Sayı 1, Ekim, ss.4-8. Doğan, Soner, “Irak Türkmenleri”, Araştırma 68, İNSAMER, Haziran 2018, s.1-27. Duman Bilgay, Irak’ta Bir Kimlik Arayışı: Bektaşiler, Ortadoğu Analiz, Kasım 2011, Cilt:3-Sayı: 35 s. 61-67. Edmonds, C. J. (2003), Kürtler, Türkler ve Araplar, Kuzey Doğu Irak’ta Siyaset, Seyahat ve İnceleme (1919-1925), (Çev. Serdar Sengül, Serap Rüken Şengül), İstanbul: Avesta Yayınları, (1957) Eroğlu, Cengiz vd (2012), Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Musul, Ed. Cengiz Eroğlu, Murat Babuçoğlu, Orhan Özdil. Ankara: Orsam Yay. Ertuğrul, Ümit (2006), Irak Türkleri ve Türkiye, Kerkük Vakfı Yayınları: İstanbul. et-Talıb Imaduddın Halıl (1999), “Irak” T. D.V. İslam Ansiklopedisi, (cilt 19, s. 87-91) İstanbul. Galip İnan, Sertuğ, 111 Nolu Kerkük Livası Mufassal Defterine Göre Kerkük Sancağındaki Vakıflar, Uluslararası Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu’da Türkmenler (Irak-İran-Suriye) Sempozyumu, 2017, s. 505-510 Gökbilgin, M. Tayyip (1957). “Arz Ve Raporlarına Göre İbrahim Paşa'nın Irakeyn Seferindeki İlk Tedbirleri ve Fütuhatı”, Belleten, C: 21, S. 83, ss. 449-482. Gündüz, Ahmet (2002),“Kerkük”, T. D. V. İslam Ansiklopedisi. (C. 25. ss. 290-292) Türk Diyanet Vakfı: İstanbul. Güzel, Uğur (2005), Saddam Hüseyin, Emre Yayınları: İstanbul Hazelton, Fran, “Iraq to 1963.”, Cadrı (Ed.); Saddam’s Iraq Revolutıonor Reactıon, 3. Baskı, Zed Books: London 1986, ss.1-27 Hilmi ÖZKAN, Selim, Telafer’in Stratejik Önemi ve Türkmenler, Avrasya Etüdleri,2009, 36/2 s.137-155. Hürmüzlü, Habib (2017) Irak’ta Türkçe Eğitimin Tarihçesi ve Hukuki Boyutu, Orsam, https://orsam.org.tr/tr/irak-ta-turkce-egitimin-tarihcesi-ve-hukuki-boyutu/ Hürmüzlü, Habib, “Irak’ta Nüfus Sayımı ve Kerkük Şehrine Etkileri” Ortadoğu Analiz, 2010, Cilt:2, Sayı:21, ss. 49-51 İbnu'l-Fuvatî (2003), Havâdisu'l-Câmia, (Tahkik: Muhdî en-Necm), Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut. İbnü’l Esir, (1987) el-Kamil fi’t-Tarih Tercümesi, XI, (çev. Abdülkerim Özaydın), Bahar Yayınları: İstanbul. Kalkan, Yılmaz (1991), Bir Ortadoğu Gerçeği Irak ve Saddam Hüseyin, Beyan Yay.: İstanbul. Kayalan, Ferruh (2018), Kerkük Şehri ve Türkmenler (Türkmenlerin Siyasi ve Sosyo-Ekonomik Yapısı 1921-1990), (Basılmamış Doktora Tezi), Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bilecik. Kaymaz, İhsan Şerif (2014), Musul Sorunu Emperyalizm ve Kürtler, Kaynak Yay.: İstanbul. Kerkük İzzetin (2004) Haşim Nahit Erbil, Irak Türkleri, Kerkük Vakfı, İstanbul, Özener Matbaası Koçsoy, Şevket (1991), Irak Türkleri ve Türk Irak İlişkileri (1932-1963), Boğaziçi Yayınları: İstanbul. Komisyon, (1999), Irak Türkleri, TDV İslam Ansiklopedisi, (19. Cilt, 19, s.99-103) İstanbul. Küçükvatan Mahir, “Soğuk Savaşın Türk Dış Politikasına Etkileri ve 1957 Türkiye-Suriye Bunalımı”, ÇTTAD, X/23 , (2011/Güz), s.s.73-91 Küpeli, Özer, “Irak-ı Arap'ta Osmanlı-Safevi Mücadelesi (XVI-XVII. Yüzyıllar)”, Uluslar Arası Tarih Araştırmalar Dergisi, Ortadoğu Özel Sayısı,2010, ss.227-244 Mahdı, Sarmad Ali Mahdi (2015), Anadolu Türk Aleviliği Bağlamında Irak Türkmenlerinde Alevilik, (Baılmamış Doktora Tezi), Hacattepe Üniversitesi Soayal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilimdalı Türk Halkbilimi Bilim Dalı, Ankara Marufoğlu, Sinan (1998), Osmanlı Döneminde Kuzey Irak, Eren Yayıncılık: İstanbul. Matrākçī, Nasūhüs-Silāhi (1976), Beyān-ı Menāzil-i Sefer-i Irākeyn-i Sultān Süleymān Hān. (Haz. Hüseyin G.Yurdaydın), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. (?) Mazin Hasan (2007), Dünden Bu Güne Irak Türkmenleri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı Ankara. Murad, Najdat Yashar Murad (2009), Irak Türkmenlerinin Halk İnançları ve Bu İnançlar Etrafında Oluşan Halk Edebiyatı Unsurlarının İncelenmesi, (Basılmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı. Nakip, Mahir (2007), Kerkük’ün Kimliği, Bilgi Yayınevi: İstanbul. Orsam (2011) Irak’ta Bektaşilik (Türkmenler-Şebekler-Kakailer) Orsam Rapor No: 88 Orsam-Ortadoğu Türkmenleri Rapor No: 17, Kasım. Orsam (2011), Irak’ta Türkmen Varlığı, Rapor No: 33, Mart. Öğün Bezer, Gülay (2012). Ukaylîler, TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt 42, s. 59-61) İstanbul. Öngül, Ali (1994). Ebü’s-Serâyâ Eş-Şeybânî, TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt 10, s. 342-343) İstanbul. Özaydın, Abdulkerim (1991). Annaziler, TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 3, s.215-216) İstanbul Özaydın, Abdülkerim (2004) Mes‘üd B. Mevdûd, TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt: 29 s. 347-349) İstanbul Pamukçu, Ekrem, “Kerkük Tarihi”, Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, Güz 2001 /19, s.1-10 Polk, Wıllıam R. (2005), Irak’ı Anlamak, (Çev. Nurettin Elhüseyni), Ntv Yayınları (2007): İstanbul. Saatçi, Suphi (1996), Tarihi Gelişim İçinde Irak’ta Türk Varlığı, İstanbul Araştırma Merkezi Yayınları: İstanbul. Saatçi, Suphi (2003), Geçmişten Günümüze Irak Türkmenleri, Ötüken Yay.: İstanbul. Saatçi, Suphi (2009), Irak Türkmen Boyları, Oymaklar ve Yerleşme Bölgeleri, Kerkük Vakfı 2. Basım, Ötüken Neşriyat: İstanbul. Said, Ammar M. (2012), Krallık Sonrası Dönemde Irak Türkmenlerinin Durumu (1958-2003), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Sait, Cemal Abdullah (2001), Kerkük Rehberi, Irak Türkmen Cephesi Kültür Müdürlüğü Yay. Seri 9. Erbil. Salık Nuri, “Suriye Tarihinin Dönüm Noktası: 8 Mart 1963 Darbesi”, Eylül-Ekim 2016 Cilt: 8 Sayı: 76 Orsam: s.26-27. Samancı, Aziz Kadir (1999), El Tarih El Siyasi li Turkuman El Irak, B1, Daru’l-Saki: Londra. Sharıf, Usama A. (2012), Krallık Döneminde Irak Türkmenlerinin Siyasal Etkinlikleri (1921-1958), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Sümer, Faruk (1992), “Bayat” TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt 5, s.218-219), İstanbul. Şahin Serdar, Kartın Cengiz, “İngiliz Seyyahlar Maunsell, Harris ve Sykes'in Gözlemlerinde İran Irak ve Türkiye”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2014, s.305-328. Şimşir, Bilal N. (2004), Türk-Irak İlişkilerinde Türkmenler, Bilgi Yayınevi: Ankara Taneri Aydın (1993). Celâleddin Hârizmşah, TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt 7, s. 248-250) İstanbul Turan, Ömer “Irak’ın Milletler Cemiyetine Girerken Yayınladığı Deklarasyonda ve Anayaslarda Türk ve Diğer Azınlıların Hakları”, Avrasya Dosyası, 1996, s. 31-36 Uluçam, Abdüsselâm (1985) Irak'taki Mukarnas Kubbeli Selçuklu Türbeleri Hakkında, V. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2003), Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. 5. Baskı. Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1998), Osmanlı Tarihi, 4. Cilt, 1. Bölüm 4. Baskı, Tarih Kurumu Basımevi: Ankara. Yakuboğlu, Enver (1976), Irak Türkleri, Boğaziçi Yayınları: İstanbul Yeşilyurt Zemzem “Erbilde Bir Türk Beyi: Muzafferüddin Kökböri” Uluslararası Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu’da Türkmenler (Irak-İran-Suriye) Sempozyumu, 2016, s. 744-762. Yezdî, Şerefüddġn Ali (2013), Emîr Timur (Zafernâme), (Çeviren: Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul. Yıldız, Hakkı Arif (1959), Irak, Güler Basımevi: İstanbul. Yılmaz, Durmuş (2003), Musul Meselesi Tarihi, Çizgi Kitabevi Yayınları: Konya. Zabit, Şakir Sabir (1960), Mucez Tarihü't-Türkman fi'l Irak, Maarif Matbaası: Bağdat. https://www.turkcebilgi.com/dakuk https://www.google.com/maps/place/Dakuk,+Irak/@35.2148324,43.7915676,9z/data=!4m5!3m4!1s0x1554fd4f210b3cbb:0xee1aa5e05f0802ef!8m2!3d35.08449 (www.turkcebilgi.com/dakuk_ulu_camii_minaresi;