Etnonim ve Toponim Arasında Kumanlar ve Kıpçaklar

Yıl 2020, Cilt: IV Sayı: 1, 155 - 166, 24.07.2020

Jaroslav Drobny Çevirmen: Ebru Emine Oğuz

Öz

Ortaçağ’da Orta Avrupa, Doğu’dan gelen, sıklıkla da yeni bölgedeki Hunlar, Avarlar, Macarlar ve Peçenekler gibi belirli etnik grupların iskânlarıyla bağlantılı olarak çok sayıda göçebe isyan dalgasına sahne olmuştur. Bu isyan silsilelerinin sondan bir önceki ve geniş anlamda da sonuncusu Türk orijinli halklardan olan Kumanlar ile ilişkilidir. Kıpçaklar ise 10. yüzyılın ortalarında Oğuzları takip ederek Volga Nehri, Karadeniz ve Kafkasların kuzeyine doğru sel altında kalmış olan bozkırları aşmışlardı. Bu bölgeye, ortaçağ Avrupa kaynaklarında Kumanların yeri anlamına gelen, Rusların Polovetsian Bozkırı ve Arap ile Perslerin Kıpçak Çölü olarak bildikleri Kumania adını vermişlerdi. Çağdaşlarına göre çeşitli isimlerle anılan bu grup, Ruslar tarafından Polovtsi, Latin ve Yunan Avrupa tarafından Kumanlar, Pers ve Doğu Araplar tarafından ise Kıpçaklar olarak bilinmekteydi. Eski metinlerde, aslında her iki isim de aynı halkı ifade ettiği anlaşılmadan kullanılmıştır ki bu hayli ilgi çekici bir durumdur. Bu makalemizde İdrisî gibi dönemin önde gelen isimlerinin çalışmaları ve Arapça bazı eserler doğrultusunda Kıpçak ve Kumanların kökenleri yaşadıkları bölgeler, etnik ve linguistik açılardan incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kıpçaklar, Kumanlar, El-İdrisî, Tatarlar, Altın Orda Devleti

Kaynakça

• - Ahinzhanov, S. M. (1995). Kipchaki v istorii srednevekovo Kazakhstana. Almaty, Gilim. - Baskakov, A. N. (1996). Languages of interethnic communication in the area of Central Asia and Kazakhstan. In: Atlas of languages of intercultural communication. Ed. S. A. Wurm – P. Mühlhäusler – D. T. Tryon. Berlin: Walter de Gruyter. - --------------------- (1991). Dialekt Kumandincev. Moscow. - Golden, P. B. (1979). The Polovci Dikii. Harvard Ukrainian Studies 3/4, Part 1. Harvard: Harvard Ukrainian Research Institute, pp. 296 – 309. - Grousset, R. (1970). The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. New Jersey: Rutgers University Press. - Hazai, G. (2004). Kumān. In: The Encyclopaedia of Islam, New Edition Vol. V. Leiden: Brill Academic Publishers. - Hudud al-'Alam. The Regions of the World. A Persian Geography 372 A H. – 982 A. D. Çeviri: V. MINORSKY; bkz: http://www.kroraina.com/hudud/hud_21.html. - Al Idrisî, Abū ʿAbd al-Lāh Muhammad (1990). Kitāb nuzhat al-mushtāq fī ikhtirāq al-āfāq. Al-Qāhîra: Maktaba al-Thaqāfah al-Dīnīya. - Ibn Khurdādbih, Abū al-Qāsim ʿUbayd al-Lāh ibn ʿAbd al-Lāh (1889). Kitāb al-masālik wa almamālik. In: Bibliotheca Geographorum Arabicorum VI. Ed. M. J. de Goeje. Leiden: E. J. Brill. - Itinerarium fratris Willielmi de Rubruquis de ordine fratrum Minorum, Galli, Anno gratia 1253, ad partes Orientales. In (1889). Recueil de voyages et de mémoires IV. Paris: Société de géographie. - Korobeinikov, D. (2008). A broken mirror: the Kıpçak world in the thirteenth century. In: The Other Europe in the Middle Ages: Avars, Bulgars, Khazars and Cumans. Ed. F. Curta. Leiden: Brill Academic Publishers. - Musset, L. (1965). Les invasions : le second assaut contre l'Europe chrétienne. Paris: Presses universitaires de France. - Nasilov, A. N. (2007 - 2008). Kipchaki u Mahmuda Kashgarskogo. In: Tyurkologicheskiy sbornik. Moscow:Izdatelstvo Nauka. - Pletneva, S. A. (2010). Polovtsi. Moscow: Izdatelstvo Nauka. - Pritsak, O. (1952). Stammesnamen und Titulaturen der altaischen Völker. In: Ural-Altaische Jahrbücher XXIV. Berlin: Harrassowitz, pp. 49 – 104. - Vasary, I. (2005). Cumans and Tatars. Oriental Military in the Pre-Ottoman Balkans, 1185 – 1365. New York: Cambridge University Press. - Yāqūt, Ibn ʿAbd al-Lāh al-Hamawī (1977). Muʿğam al-buldān I. Bayrūt: Dār Şādir. - ---------------------------------------------- (1959). The Introductory Chapters of Yaqut’s Mu’jam al-Buldan. Leiden: Brill Academic Publishers.