Osmanlı'dan Cumhuriyete Bilinmeyen Önemli Bir Kişilik Ahmed Rüstem Bey (1862 - 1935)

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 128 - 168, 31.12.2020

Ebru Emine Oğuz

Öz

Ahmed Rüstem Bey, 1862 yılında Polonyalı bir baba ile İngiliz bir annenin oğulları olarak Midilli’de dünyaya gelen Ahmed Rüstem Bey’in, diplomatlığı tercih etmesindeki en önemli etken eğitimi ve çok sayıda yabancı dile hakimiyetinden ziyade hiç kuşkusuz ki bunun özellikle anne tarafından adeta bir aile mesleği oluşu idi.
Henüz 19 yaşında iken başladığı hariciye kariyerinde Osmanlı’nın Bulgaristan, Londra, Atina, Çetine ve Washington Sefaretlerinde kâtiplikten büyükelçiliğe varıncaya değin farklı kademelerde görev almıştır. Ancak hayatında bir kırılma noktası teşkil eden ve dünya çapında tanınmasına yol açan görevi ise 1914 yılında atandığı Washington büyükelçiliği olmuştur. Süreç itibarıyla tam da I. Dünya Savaşı’nın başladığı günlere denk gelen bu görevi, ayrıca o tarihe kadar ilişkilerin maslahatgüzarlık düzeyinde yürütüldüğü göz önünde bulundurulduğunda, Amerika’daki ilk büyükelçimiz oluşu açısından da önem taşımaktadır. Fakat Ahmed Rüstem Bey’in hariciye kariyerinin bu en mühim vazifesi ne yazık ki fazla uzun sürmemiş ve diplomatlık hayatının da sonu olmuştur.
Sivas Kongresi’nin bitiminde kendi rızası ile Sivas’a gelerek Milli Mücadele’ye dahil olan Ahmed Rüstem Bey, Temsilciler Kurulu’nda aktif olarak görev almıştır. Söz konusu süreçte Mustafa Kemal’in dış politika danışmanlığını üstlenmiş, Meclis’in açılmasıyla Ankara milletvekili seçilmiştir. Kısa süren bu görevinin devamında hiçbir resmi sıfatı olmamasına karşın Mustafa Kemal tarafından yurt dışına gönderilmiş; oradaki olayları gerek bizzat, gerekse basın yoluyla takip etmiş, Mustafa Kemal’e görüşlerini bildirmeyi sürdürmüştür.
Ağırlıklı olarak yabancı kaynaklar kullanılarak hazırlanan, hem Osmanlı’nın son dönemi hem de Milli Mücadele dış politikası açısından önemli görevlerde bulunan Ahmed Rüstem Bey’in hayatını ele aldığımız bu çalışma, onu tanımamızı sağlarken dönem olaylarını da farklı yönlerden değerlendirme olanağı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Rüstem Bey, Milli Mücadele, Ermeni Sorunu

Kaynakça

• BOA, Y. PRK. HR. 32 - 79, 1320/Z, BOA, MF. MKT. 90 - 77, 1303/B, BOA, HR. SFR. 3 583-22, 1908/07
• BOA, İ. HR. 301 - 19055, 1303/C, BOA, İ. HR. 427 - 51, 1324 / Z, BOA, İ. MBH. 15 - 51, 1332/C
• BOA, İ. MBH. 15 - 47, BOA, HR.SYS. 70 - 38, 1914/08, BOA; İ. DUİT. 175 - 46, 1338/N
• BOA, HR. İM. 81 - 55, 1923/08, BOA, HR. İM. 232 - 41, 1929/08, T.B.M.M Zabıt Ceridesi, 8 Eylül 1336, 3. Dönem, 61. Birleşim, Cilt: 1, T.B.M.M Zabıt Ceridesi, 12 Nisan 1924, 35. Birleşim, Cilt: 8/1
• The Barre Daily Times, The Bemidji Daily Pioneer, The Clarksburg Sunday TelegramThe Daily Ardmoreite
• The Daily Pasific Commercial Advertiser, Dakota County Herald, The Day Book, East Oregonian
• El Paso Herald, Evening Capital News, The Evening Star
• Fulton County Tribune, Los Angeles Herald, The Madisonian
• New Daily Tribune, The New York Times, Norwich Bulletin, The Washington Herald
• Ahmed Rüstem Bey (1918), The World War and the Turco - Armenian Question, Berne. ----------------------- (1922), Le Crise Proche - Orientale et La Question des Détroits De Constantinople, Rome.
• Atatürk, Gazi Mustafa Kemal (1987), Nutuk, Geçit Kitabevi, İstanbul.
• Ayışığı, Metin (2004), Kurtuluş Savaşı Sırasında Türkiye’ye Gelen Amerikan Heyetleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara,
• Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk (2003), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın No 62, Ankara.
• Blunt, Sandison Janet (1918), My Reminiscences, London.
• Cebesoy, Ali Fuat (2010), Milli Mücadele Hatıraları, Temel Yayınları, İstanbul.
• Çavdaroğlu, Hüseyin Avni (2011), Öncesi ve Sonrası ile Lozan, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• Çelebi, Mevlüt (1999), Milli Mücadele Döneminde Türk - İtalyan İlişkileri, Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi, Ankara.
• Çoker, Fahri (1995), Türk Parlamento Tarihi - Milli Mücadele ve T.B.M.M I. Dönem (1919 - 1923), Cilt III, No 6, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, Ankara.
• Dadrian, Vahakn (2004), The History of the Armenian Genocide - Ethnic Conflict from the Balkans to Anatolia to the Caucasus, Berghahn Books, New York.
• Derek, Howse: Greenwich Time and the Discovery of the Longitude, London (1980) Oxford University Press, U.K.
• Durham, Edith Mary (1914), The Struggle for Scutari (Turk, Slav, and Albanian), E. Arnold, London.
• Elliot, Francis Minto Dickonson (1893), Diary of an Idle Woman in Costantinople, John Murray, London.
• Erol, Mine (1972), Türkiye’de Amerikan Mandası Meselesi 1919 - 1920, İleri Basımevi, Giresun.
• Erol, Mine (1973), Osmanlı İmparatorluğu’nun Amerika Büyük Elçisi A. Rüstem Bey, Ankara, Bilgi Basımevi.
• Gerede, Hüsrev (2002), Hüsrev Gerede’nin Anıları, Kurtuluş Savaşı, Atatürk ve Devrimler (19 Mayıs 1919 - 10 Kasım 1938), Haz: Sami Önal, Mart Matbaası, İstanbul.
• Grassi, Fabio L. (2010), İtalya ve Türk Sorunu 1919 - 1923, Kamuoyu ve Dış Politika, Çev: Nevin Özkan, Durdu Kundakçı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Grabill, Joseph L. (1971), Protestant Diplomacy and the Near East: Missionary Influence on American Policy 1810 - 1927, University of Minnessota Press, U. S. A.
• Hamlin, Cyrus (1877), Among the Turks, American Tract Society, U. S. A.
• Iacovella, Angelo (2005), Gönye ve Hilal - İttihad ve Terakki ve Masonluk, Çev: Tülin Altınova, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
• İğdemir, Uluğ (1989), Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• International Conference Held at Washington for the Purpose of Fixing a Prime Meridian and a Universal Day, Protocols and Proceedings (1884), Gibbon Bros., Printers and Bookbinders, Washington D. C.
• International Sanitary Conference, “Proceedings of the International Sanitary Conference” (1881), Government Printing Office, Washington.
• Jaeschke, Gotthard (2001), Kurtuluş Savaşı ile İngiliz Belgeleri I, Tarih Kültür Dizisi: 200, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Kansu, Mazhar Müfit (1988), Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Cilt II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Kütükçü, Tamer (2014), Kadıköy’ün Kitabı: Geçmiş Zamanların, Mekanları ve Hatırlamaların Rafında, İstanbul, Ötüken Yayınları
• Lątka Jeryz S. (1980), Polacy w Turcji, Lublin, Oświatowe Uniwersytetu Marii Curie - Składowskiej w Lublinie.
• --------------------- (2005), Słownik Polaków w Imperium Osmańskim Rebuplice Turcji, Księgarnia Akademicka, Kraków.
• London School of Economics and Political Sciences (2005), Ionian Bank 3/11, Vol II, Part 2.
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar ve Belgeler (1933), Birinci Takım, Cilt I, Kitap I, Çev: Seha L. Meray, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Mac Farlane, Charles (1829), Constantinople in 1828, Saunders and Otley, London.
• The National Export Exposition Philadelphia, Philadelphia, Department of Publicity and Promotion National Export Exposition, 1899.
• Okur, Mehmet; Murat Küçükuğurlu (2006), İngiliz Yüksek Komiserlerin Gözüyle Milli Mücadele 1918 - 1920, Serander Yayınları.
• Pears, Sir Edwin (1916), Forty Years in Constantinople; recollections of Sir Edwin Pears, 1873 - 1915, Appleton and Company Collection, New York.
• Rugby School Register (1874 - 1887), Vol III, London, A. J. Lawrence Percival & Co.
• Sarıhan, Zeki (1986), Kurtuluş Savaşı Günlüğü IV, Türk Tarihi Kurumu Basımevi, Ankara.
• ----------------- (1982), Kurtuluş Savaşı Günlüğü I, Mondros’tan Erzurum Kongresi’ne, Öğretmen Dünyası Yayınları, Ankara.
• Sonyel, Salâhi R. (2013), Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisinin Türkiye’deki Eylemleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Sonyel, Salâhi R. (2006), Gizli Belgelerle Lozan’ın Perde Arkası, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Şimşir, Bilâl N. (1992), Atatürk ile Yazışmalar 1920 - 1923, Kültür Bakanlığı Atatürk Dizisi/36, Anadolu Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Treadway, John D. (1988), The Falcon and the Eagle: Montenegro and Austria and Hungary (1908 - 1914), Purdue University Press.
• Treaty of Peace with Turkey, and Other Instruments Signed at Lausanne on July 24, 1923, Together with Agreements between Greece and Turkey Signed on Jan 30, 1923, and Subsidiary Documents Forming Part of the Turkish Peace Settlement (1923), His Majesty’s Stationary Office, London.
• Tunaya, Tarık Zafer (2015), Türkiye’de Siyasal Partiler, Mütareke Dönemi, Cilt II: İletişim Yayıncılık, İstanbul.
• Turan, Şerafettin (1998), Türk Devrim Tarihi II, Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyeti’ne, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Uçarol, Rıfat (1995), Siyasi Tarih (1789 - 1995), Filiz Kitabevi, İstanbul.
• Zürcher, Erik Jan (2000), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev: Yasemin Saner Gönen, İletişim Yayınları, İstanbul. :
• Akandere, Osman (2009), “Damat Ferit Paşa’nın IV. Hükümeti Döneminde Kuvâ-yı Milliye İleri Gelenleri Hakkında Verilen İdam Kararları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 43, Ankara.
• Beyoğlu, Süleyman (2009), “Milli Mücadele’nin Az Bilinen Bir Siması: Ahmed Rüstem Bey (Alfred Bilinski 1862 - 1935)”, Tarih Dergisi, Sayı 46.
• Çelebi, Mevlüt (2015), “Atatürk Dönemi ve Sonrasında Türkiye - İtalya İlişkilerini Etkileyen Faktörler”, T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Dergisi, Sayı 91, Ankara.
• Dockrill, Michael (1993), “Britain and Lausanne Conference: 1922 - 1923”, The Turkish Year Book, Vol XXIII.
• Donoghue, Mark (2008), “William Thomas Thorton’s Family, Ancestry, and Early Years: Some Findings from Recently Discovered Manuscripts and Letters”, University of Notre Dame History of Political Economy Papers and Journal Articles, 40(3).
• Gümüş, Musa (2015), “Leh ve Macar Mültecilerinin Osmanlı Devleti’ne Sığınması Beyin Göçü Olarak Değerlendirilebilir mi?” Tarih Okulu Dergisi, Sayı XXIII.
• Kantarcı, Şenol (2008), “Osmanlı’da Onurlu Bir Diplomat ve Milli Mücadele’nin Önemli Siması: Ahmed Rüstem Bey”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 42, Ankara.
• Köstüklü, Nuri (2009), “Balkan Savaşı Öncesinde İşkodra ve Kosova Vilayetlerinin Durumuna Dair Çetine Sefiri Alfred Rüstem Bey’in Bir Raporu, Arşiv Belgelerinde Kosova ve Osmanlı Devleti Sempozyumu 14 - 16 Nisan 2009, Kosova.
• Oral, Mustafa (2005), “Veliaht Abdülmecit’in Ankara’ya Davet Edilmesi Meselesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 61.
• Şendal, Kürşad (2014), “Osmanlı’ya Masonların İlk Gelişi”, http://timeturk.com.
• Tevetoğlu, Fethi (ty), “Mustafa Kemal Paşa - General Harbord Görüşmesi Tanık ve Tercümanı: Prof. Dr. Hulusi Y. Hüseyin”, T. C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırmaları Dergisi, Sayı 10, https://www.atam.gov.tr
• Tuğluoğlu, Fatih (ty), Ali Naci Karacan’ın Gözüyle Lozan Konferansı ve İsmet Paşa, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergsi, Sayı: 53.
• Walsh, Casey (2012), “Anthropology and the Commodity Form: The Philadelphia Commercial Museum, Critique of Anthropology”, University of California Press, Santa Barbara.
• Wilson, David (2011), “List of British Consular Officials in the Ottoman Empire and Its Former Territories, from the Sixteenth Century to about 1860”, University of Birmingham.
• Zürcher, Eric Jan (1998), “The Ottoman Empire and the Armistice of Moudros”, Turkology Update Leiden Project Working Papers Archive - Department of Turkish Studies, Leiden.
• www.thegazette.co.uk, www. levantineheritage.com, www.philsp.com, www.findgrave.com