Coğrafyacı ve Gezginlerin Gözüyle 10. ve 15. Yüzyıllar Arasında Kuzey ve Batı Karadeniz'deki Liman Şehirleri

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 10 - 86, 07.07.2022

Abdulhalik Bakır , Fatih Aksoy

Öz

Karadeniz’in batısı ve kuzey bölgeleri hakkında ilkçağlardan itibaren çeşitli kayıtların tutulduğu bilinmektedir. Ortaçağların sonuna doğru farklı eserlerde söz konusu bölge hakkında aktarılan malumat hacminde artış görülmektedir. Seyahatler ve coğrafya çalışmaları ile birlikte söz konusu bölge hakkında elde edilen bilgiler daha sonraki zamanların çalışmalarına da zemin teşkil etmiştir.
X. ve XV. Yüzyıllar arasında seyyah ve coğrafyacılar, elçilik faaliyetleri ile bazı ticari ve siyasi nedenlerle Karadeniz’in batı ve kuzey bölgeleri hakkında malumat aktarmaktadırlar. Elde edilen veriler Karadeniz’in kuzeyinde özellikle Kırım yarımadasında ve Azak Denizi çevresinde ticaretin etkisi ile bazı liman şehirlerinin geliştiğini göstermektedir. Zamanla deniz ulaşım ve taşımacılığının kapasitesi de artacak ve Karadeniz’deki diğer liman kentleri ile ticari ağlar kurulabilecektir. Karadeniz’in kuzey ile batısında bulunan ve ayrıca çevre hinterlantta etki sahibi önemli kentler arasında Kırım Yarımadasında bulunan Sudak, Kefe (Feodosia), Solgat (Staryi Krym), Çıfıt Kale (Kirkyer-Kerker), Sarıkirman (Chersonese-Sivastopol), Don Nehrinin Azak Denizine karıştığı mevkide bulunan Azak (Tana), Taman Yarımadasındaki Matrakha (Tmutorakan-Hermonassa) ve bu bölgelerin dışında kalan Akkerman (Akçakirman), Costantia (Köstence-Armocastro) gibi kentler yer almaktadır.
Bazı müellifler sadece şehirlerin ismini zikredip, bulunduğu yer veya koordinatları hakkında bilgiler aktarırlar iken, çoğunluğu seyyah olan ve şehirlerde bizzat bulunan bir bölüm müellif ise eserlerinde, bizzat görüp duydukları ve şahit oldukları olaylar hakkında da çeşitli malumatlara yer vermektedirler. Bu malumatlar ile birlikte şehirlerin mimarisi, limanları, pazarları gibi fiziki özellikleri ile birlikte ticari yapısı, ulaşım imkânları, bahse konu dönemlerin bir takım siyasi olayları yansıtılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Karadeniz, Kırım, Kefe, Solgat, Sivastopol, Azov, Liman

North and West Black Sea Port Cities by the Eyes of Travelers and Geographers Between Xth and XVth Centuries

Öz

It is known that various records have been kept about the western and northern regions of the Black Sea since ancient times. Towards the end of the Middle Ages, there is an increase in the volume of information about the region in different works. Along with the travels and geographical studies, the information obtained about the region in question also laid the groundwork for the studies of later times.
Between the X and XV centuries, travelers and geographers convey information about the western and northern regions of the Black Sea for ministerial and some commercial and political reasons. The data obtained show that some port cities developed in the north of the Black Sea, especially in the Crimean Peninsula and around the Azov Sea, with the effect of trade. Over time, the capacity of maritime transportation and logistics increased and commercial networks establishedwith other port cities in the Black Sea like Sudak, Kaffa (Feodosia), Solgat (Staryi Krym), Chufut Fortress (Kirkyer), Sarikirman (Chersonese-Sevastopol), Don. There are also cities such as Azov (Tanais), where the river joins the Azov Sea, Matrakha (Tmutorakan-Hermonassa) on the Taman Peninsula and Akkerman (Akçakirman), Costantia (Constanta-Armocastro) outside these regions.
While some authors only mention the names of the cities and give information about their location or coordinates; some authors, who are mostly travelers and are in the cities, give various information about the events they have seen and heard and witnessed in their works. With this information, the physical features of the cities such as architecture, ports, markets, as well as their commercial structure, transportation opportunities, and some political events of the aforementioned periods are reflected.

Anahtar Kelimeler

black Sea, Crimea, Sudak, Kaffa, Sevastopol, Azov, Port

Kaynakça

• ABBASOĞLU, Gülşen, “Bizans Dönemi’nde Kherson”, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erken Hıristiyanlık ve Bizans Sanatları Anabilim Dalı, Sanat Tarihi Bilim Dalı, Unpublished MA Thesis, Çanakkale 2015.
• ACAR, Serkan, Kazan Hanlığı-Moskova Knezliği Siyasi İlişkileri (1437-1552), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013.
• AHMED B. YAHYA EL-BELAZURİ, Futühu’l-Buldan (Ülkelerin Fetihleri), Siyer Yayınları, (Trans. Mustafa Fayda), İstanbul 2013.
• AHMED IBN ARABSHAH, Tamerlane or Timur The Great Amir, (Trans. J. H. Sanders), Luzac Co., London 1936.
• AL-IDRİSİ, Nuzhat al-Mushtaq fi Ikhtiraq al-Afaq, Traduite de L’Arabe en Français P.A. Jaubertas Geographie d’Edrisi, 2. Cilt, Paris 1836-40.
• AK, Mâhmut, “Osmanlı Coğrafyasında İki Yer Adı (Bahr-İ Kulzüm/Kurzüm) Üzerine”, İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, 2, İstanbul 1996, s. 7-12.
• AKSOY, Fatih, Osmanlı Öncesi Dönemde Trabzon Şehri, (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi), Elazığ 2009. ANNA KOMNENA, Alexiad: Anadolu’da ve Balkan Yarımadası’nda İmparator Aleksias Komnenos Dönemi’nin Tarihi Malazgirt’in Sonrası, İnkılâp Kitapevi, İstanbul 1996.
• ARTAMONOV, Mihail İllarionoviç, Hazar Tarihi (Türkler, Yahudiler, Ruslar), (Trans. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul 2019. Arrianus’un Karadeniz Seyahati, (Trans. Murat Arslan), Odin Yayıncılık, İstanbul 2005.
• ASCHERSON, Neal, Karadeniz, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2001.
• BARBARO, Josafa-Ambrogio Contarini, Travels to Tana and Persia, (Translated from the Italian by William Thomas and by S. A. Roy), Edited by Lord Stanley of Alderley, Hakluyt Society, New York 1873.
• BARBARO, Josaphat, Anadolu’ya ve İran’a Seyahat, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2016.
• BERTRANDON DE LA BROQUIRE, Bertrandon de la Broquire’nin Denizaşırı Seyahati, Ed. Ch. Schefer, Sunuş: Semavi Eyice, (Trans. İlhan Arda), Eren Yayıncılık, İstanbul 2000.
• BEŞEVLİYEV, Veselin, ‘Proto-Bulgar Dini’, Belleten IX, (Trans. T. Acaroğlu), Sayı:34, Ankara 1945, s. 213-261.
• BİLGE, Mustafa L., “Azak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt:4, İstanbul 1991, s. 300-301.
• BRONEVSKIY, Martin, Kırım, (Trans. Kemal Ortaylı), Ege Matbaası, Ankara 1970.
• BROSSET, Marie F., Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 yılına Kadar), (Trans. Hrand D. Andreasyan), Note/Publ: Erdoğan Merçil, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.