Çağatay Türkçesi İle Türkmen Türkçesinin Ortak Söz Varlığındaki Ünsüz Değişmeleri

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 46 - 83, 30.12.2022

Savaş Şahin , Berkay Pehlivan

Öz

Söz varlığı, dilin konuşurlarının kültürüne ait ögeleri, içinde bulunduğu dil ailesine ait ses, yapı, biçim gibi unsurları hakkında kaynaklık eder. Söz varlığı çalışmaları; ses bilimi (fonoloji), yapı bilimi (morfoloji), söz dizimi (sentaks), anlam bilimi (semantik), sözcük bilimi (leksikoloji) gibi dil biliminin alanlarına yönelik bulgular sunmaktadır. Bu bulgular, dilin kendisiyle ilgili nitelikleri, o dilin lehçe ve ağızlarını da kapsayan özellikleri konusunda ayrıntılı çalışmalar sağlamaktadır. Karşılaştırmalı söz varlığı, dilin lehçelerini veya ağızlarını ele alarak, belirli bir lehçe veya ağız ile aralarında ortaklık bakımından karşılaştırmalar yaparak benzerliklerin ve farklılıkların ortaya koyulduğu çalışmalardır. Bu sonuçlar, dil hakkında dil bilimine yönelik ayrıntılar sunması açısından oldukça önemlidir. Bu açıdan, son yıllarda Türkçenin lehçelerinin ve ağızlarının ele alındığı karşılaştırmalı çalışmalara olan ilgi artmıştır. Doğu Türkçesinin yazı dili olması dolayısıyla Çağatay Türkçesi ile Türkmen Türkçesinin arasında tarihi yakınlıklar bulunmaktadır. İki lehçe arasında geniş bir ortak söz varlığı bulunması, aralarındaki bu ortaklığın ses bakımından incelenmesini de gerekli kılmıştır. Çağatay Türkçesi ile Türkmen Türkçesi arasında çok sayıda, gerek ses bakımından gerekse anlam bakımından Türkçe kökenli ortak sözcükler bulunmaktadır. İki lehçe arasındaki ortak sözcükler üzerinden ünsüz sesler karşılaştırılarak art zamanlı bir çalışma ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu çalışmada ünsüzlerle ilgili ses olayları; ünsüz değişmeleri, ünsüz türemesi veya düşmesi, ikizleşme, tekleşme, benzeşme, hece türemesi veya düşmesi, göçüşme konularına bağlı olarak ayrı başlıklar altında incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

türkmen, cagatay, dilbilim

Kaynakça

• Abik, A. D. (1993). Ali Şir Nevayi'nin risaleleri Tarih-i Enbiya ve Hükema, Tarih-i Müluk-i Acem, Münşeat: Metin gramatikal indeks - sözlük [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Agayev, K. & Bekcäyev, T. (2007). Dil Bilimine Giriş. Türkmen Dövlet Neşiryat Gullugı.
• Akar, A. (2010). Lehçe Oluşma Şartları ve Evreleri Bakımından Eski Türkiye Türkçesi. Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), 28, 15-29.
• Akar, A. (2015). Türk Dili Tarihi. Ötüken Neşriyat.
• Arokoyo, B. E. & Lagunju, O. O. (2019). A Lexicostatistics Comparison Of Standard Yorùbá, Àkúrẹ́ and Ìkàrẹ́ Àkókó Dialects. Journal Of
• Universal Language, 20(2), 1-27. https://doi.org/10.22425/jul.2019.20.2.1
• Atanıyazov, S. (2004). Türkmen Diliniñ Sözköki (Etimologik) Sözlügi. Türkmenistanıñ Milli Medeniyet Merkezi.