Seyyah ve Coğrafyacılar Tarafından Aktarılan Bilgiler Doğrultusunda IX.-XIV. Yüzyılda Karadeniz'in Tarihi Coğrafyası

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 10 - 38, 31.12.2023

Fatih Aksoy , Abdulhalik Bakır

Öz

Karadeniz sahip olduğu coğrafi konumundan dolayı tarihin her döneminde yazarların kaleminde yer almıştır. Zira eski çağlardan itibaren bu büyük denizi çevreleyen bölgelerde bulunan su kaynakları ve beraberinde tarım yapabilme imkânı ile insan yerleşimine ve yaşamına olanak bulunuyordu. Yerleşimin niteliği, azlığı ya da çokluğu her dönemin siyasi konjonktürüne göre farklılıklar gösterebilmektedir.
9. ve 14. yüzyıllarda Karadeniz siyasi yapısının başat gücü Bizans İmparatorluğu iken Hazar Kağanlığının, Altın Orda Devletinin, Selçuklu Türklerinin, Rusların, Latinlerin ve diğer bazı unsurların Karadeniz ile olan irtibatı gözlemlenebilecektir.
Bu çalışma ile Karadeniz’in 9. ve 14. yüzyıllar arası tarihi coğrafyası dönemim seyyah ve coğrafyacıları tarafından sunulan bilgiler çerçevesinde anlatılması amaçlanmıştır. Seyyah ve coğrafyacıların çalışma yöntemlerine ya da yorum farklılıklarına göre aktarılan bilgiler arasındaki benzerlikler ve farklılıklara değinilmiş, birbirinden farklı tanımlama ve açıklamaların nedenleri üzerinde durulmaya gayret gösterilmiştir. Özellikle Karadeniz’in Hazar Denizi ve Akdeniz ile olan irtibatına yönelik tanımlamalara değinilmiş, bu tanımlamaların içerikleri ve nitelikleri hakkında bilgi aktarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Karadeniz, Azak Denizi, Hazar Denizi, coğrafya, seyahat.

Kaynakça

• A. Beril Tuğrul, “Karadeniz’de Enerji Politikaları”, Bölgesel ve Uluslararası İşbirliği Sahası Olarak Karadeniz, Ed. M. Hacısalihoğlu, Balkar & Tümbifed, İstanbul 2020, s. 131-142.
• Ahmet b. Yahyâ el-Belâzurî, Fütûhu’l-Büldân (Ülkelerin Fetihleri), Çev. Mustafa Fayda, Siyer Yayınları, İstanbul 2013.
• Ak, M.,“Osmanlı Coğrafyasında İki Yer Adı (Bahr-İ Kulzüm/Kurzüm) Üzerine”, İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, İstanbul 1996.
• Al-Idrisi, Nuzhat al-Mushtaq fi Ikhtiraq al-Afaq, Traduite de L’Arabe en Français P.A. Jaubertas Geographie d’Edrisi, 2. Cilt, Paris, 1836-40.
• Aleksandr Aleksandroviç Vasiliev, Bizans İmparatorluğu Tarihi, Çev: Tevabil Alkaç, İstanbul 2016.
• Artamonov, Mihail İllarionoviç, Hazar Tarihi (Türkler, Yahudiler, Ruslar), Çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2019.
• Cüneyt Güneş, Bizans Anadolu’sunda Askeri ve İdari Bir Sistem, Thema Sistemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2021.
• Dimašqī, Muhammad Ibn-Abī-Ṭālib, Manuel De La Cosmographie Du Moyen Āge, Traduit de L'Arabe "Nokhbet ed-Dahr Fi 'Adjaib-il-Birr Wal-Bah'r", ed. M.A.P. Mehren, (Copenhauge-Paris-Leipzig, 1974).
• Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî er-Rûmî, Mu’cemü’l-Büldân, C: 1, Beyrut 1977.
• Ebû Hâmit Muhammet el-Gırnâtî, Gırnâtî Seyahatnâmesi (Tercüme-i Tuhfetü’l-Elbâb ve Nuhbetü’l-A’cab), Haz. Doç. Dr. Sadık Yazar, Büyüyenay Yayınları, İstanbul, 2015.
• Ebû Hâmit Muhammet El-Gırnâtî, Gırnâtî Seyahatnâmesi (Tuhfetü’l-Elbâb ve Nuhbetü’l-A’câb), Haz. Fatih Sabuncu, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2018.
• Ebu Reyhân Muhammed b. Ahmed el-Bîrûnî, Tahkîku Mâ li’l-Hind (Bîrûnî’nin Gözüyle Hindistan), Çev. Kıvameddin Burslan, Yayına Hazırlayan ve Notlandıran: Ali İhsan Yitik, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
• Ebu’l-Fidâ, Takvîmu’l-Büldân: Ebu’l-Fidâ Coğrafyası, Çev. Ramazan Şeşen, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2017.