Bir Ağa, Bir Tüccar ve Bir Kadın: XIX. Yüzyıl’da Tirebolu’da Tekne İnşa Etmek

Yıl 2016, Sayı: 40, 385 - 406, 01.01.2016

M. Emre Kılıçaslan

Öz

Osmanlı Devleti sahillerinde gemi inşa edilen tezgâhlar ve inşa işinde çalışan zanaatkârlar olduğunu sefer zamanlarında Tersâne-i Amire’nin buralardan yardım aldığı dönemlerden biliyoruz. Fakat sefer zamanları haricinde taşrada sürdürülen inşa faaliyetiyle ilgili bilgilerimiz kısıtlıdır. Bu makale, XIX. yüzyılın üçüncü çeyreğinde Hadice isimli bir kadının Tirebolu’daki arazisinde gemi inşa edenlerle yaptığı mücadeleye odaklanıyor. Taraflar arasındaki mücadelenin ayrıntıları: taşra-merkez münasebeti, Tanzimat sonrası hukuksal uygulamaların değişimi ve taşraya yansımaları, farklı toplum kesiminden gelen insanlar arasındaki ilişkiler ve Osmanlı sivil gemi inşa sektörü hakkında bilgiler vermektedir. Bu bilgilerin incelenmesiyle ortaya serilen detaylar yeni sorular sorulmasını sağlayacak nitelik arz ediyor. Osmanlı toprak hukukunda sahil arazilerin yeri, dünya deniz nakliyatındaki artışın küçük kıyı kentlerinin denizcilik faaliyetlerine yansıması, XIX. yüzyılda Osmanlı denizcilik düzenlemelerinin taşraya yansımalar vb. bu sorulardan sadece bir kısmını oluşturmaktadır

Anahtar Kelimeler

Denizcilik, Gemi inşa, Liman Odası, Tirebolu, Toprak Hukuku

An Aga, A Merchant and A Woman: Shipbuilding at XIXth Century Tirebolu

Öz

We know that there were shipbuilding yards and ship craftsmen at the shores of Ottoman Empire since Imperial Arsenal get help from those yards at times of great military campaigns. But our knowledge about their ongoing shipbuilding process out of military purposes is limited. This article focuses on the struggle of a Tirebolu habitant named Hadice against shipbuilders and owners of the boats being built on a seashore land of hers. Details of the struggle among them provide information about centre and province relations, Tanzimat’s legal system changes and it’s reflections to provincial area, relations between different social classes and civilian shipbuilding sector. Analyzing of these information enables us to ask new questions. Place of seashore lands at Ottoman land law, effect of increasing global maritime navigation on naval activities of small coastal towns, XIXth century Ottoman maritime regulations and its reflections to countryside etc are only a small numbers of such questions

Anahtar Kelimeler

Maritime, Shipbuilding, Port Administration, Tirebolu, Land Law

Kaynakça

• BOA. DH. MKT. 231-21
• BOA. DH. MKT. 1561-119
• BOA. DH. MKT. 2507-115
• BOA. İ. DH. 301-19039
• BOA. İ. DH. 588-40931
• BOA. A. MKT. DV. 45-88
• BOA. A. DVN. 74-41
• BOA. A. DVN. 120-33
• BOA. A. MKT. DV. 217-41
• BOA. A. MKT. MHM. 232-75
• BOA. A. MKT. NZD. 363-31
• BOA. A. MKT. UM. 104-76
• BOA. A. MKT. UM. 167-95
• BOA. A. MKT. UM 262-10
• BOA. A. MKT. UM. 436-17
• BOA. A. MKT. UM. 538-61
• BOA. MAD. d. 13430
• BOA. MVL. 549-31
• BOA. MVL. 652-16
• BOA. MVL. 594-31
• BOA. MVL. 608-78
• BOA. MVL. 614-66
• BOA. MVL. 641-5
• BOA. MVL. 681-53
• BOA. ŞD. 1826-2
• BOA. ŞD. 2581-29
• BOSTAN, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersane-i Amire, TTK Bas., Ankara 1992.
• BULUNUR, Kerim İlker, “16. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Deniz Taşımacılığı: Navlun ve İskerçe Sözleşmeleri”, International Journal of History Studies, Şerafettin Turan’a Armağan, C. 6, S. 3, Nisan 2014, ss. 89-102.
• CHRİSTMAS Henry, İstanbul ve Ege Yollarında: İzmir, Efes, Bergama, Salihli, Alaşehir, Denizli, Akhisar 1851, Çev. Mustafa Özbaş, Kitap Yay., İstanbul 2012.
• CİN, Halil, “Osmanlı Devletinde Kıyıların Hukuki Rejimi”, Seha L. Meray’a Armağan, Ankara Üniversitesi, SBF Yay., C. I, ss. 79-106, Ankara 1981.
• ÇADIRCI, Musa, “Tanzimat Döneminde Çıkarılan Men’-i Mürûr ve Pasaport Nizâmnâmeleri”, Belgeler, No: 19, ss. 169-181, Ankara 1993.
• ÇİZAKÇA, Murat, İslam Dünyasında ve Batıda İş Ortaklıkları Tarihi, Çev. Şehnaz Layıkel, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul-1999.
• EKİNCİ, Ekrem Buğra, “Tanzimat Devri Osmanlı Mahkemeleri”, Ankara Barosu Dergisi, Sy. 2001/1. ss. 59-72.
• EKİNCİ, İlhan, “Karadeniz’de Âyanlar ve Denizcilik”, Karadeniz Araştırmaları, Sy. , Bahar, ss. 15-49, 2013.
• EKİNCİ, İlhan, “Osmanlı Denizciliğinde Sened-i Bahri Uygulaması”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 6, Sy. 28, Güz, ss. 81-94, 2013.
• EMECEN, Feridun, “Doğu Karadeniz’de Âyânlık: Tirebolulu Kethüdazâde Mehmed Emin Ağa”, Belleten, C. LXV, Sy. 242, ss. 193-215, Ankara-2001.
• GEDİKLİ, Fethi, “XV. ve XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Deniz Taşımacılığına Dair Bazı Hukuki Terimler ve Düzenlemeler”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sy. 1, Bahar, ss. 41-64, 2006.
• GÜÇER, Lütfi, “XVI – XVIII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunun Ticaret Politikası”, Türk İktisat Tarihi Yıllığı, Sy. 1, ss. 1- 128, İstanbul 1987.
• KENANOĞLU, M. Macit, “Nizâmiye Mahkemeleri”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. , ss. 185-188. KILIÇ, Halim, Osmanlı Devleti’nde Bir İdari Modernleşme Kurumu Olarak Şura-yı Devlet (1868-1876), Dan. Doç. Dr. Cenk Reyhan, Gazi Ünv. Sosyal Bilimler Ens., Ankara
• (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) KUTAY, İlhan, “Sahillerin Hukuki Statüsü”, Ankara Barosu Dergisi, Sy. 6, ss. 974- , Ankara 1968.
• ÖZAKINCI, Harun (Yön.), Hadigari Cumhur, 2009.
• SÜMER, Faruk, Tirebolu Tarihi, Tirebolu Kültür Yardımlaşma Derneği, İstanbul ŞEN, Murat, “İslam ve Osmanlı Hukukunda Kamulaştırma Müessesesi”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 2, Sy. 1, ss. 171-186, 1998
• TURNA, Nalan, 19. Yy.’den 20. Yy.’ye Osmanlı Topraklarında Seyahat, Göç ve Asayiş Belgeleri Mürur Tezkireleri, Kaknüs Yay., İstanbul 2013.
• UYGUN, Süleyman, Osmanlı Sularında Rekabet; Mesajeri Maritim Vapur Kumpanyası (1851-1914), Kitap Yay., İstanbul 2015.
• UBICINI, H. A., Osmanlı’da Modernleşme Sancısı, Çev. Cemal Aydın, Timaş Yay., İstanbul 1998
• VURAL, Reyhan, Tirebolu Çocukluk Hatıraları, Mvt Yay., İstanbul 2010, s. 15-16;
• KARSLI, Metin, Bir Sevdadır Tirebolu, Arı Sanat Yay., İstanbul 2013.
• YAKAY, Sinan, Karadeniz Ereğli’de Tersaneciliğin Tarihi ve Tersaneci Ağalar, Kdz. Ereğli Tic. ve San. Odası Yay., Ereğli 2004.
• YAZICI, Nurcan, “Osmanlı Devleti’nde Tersane-i Amire Mimarlığı ve Mimarları”, Türkler ve Deniz, Ed. Özlem Kumrular, Kitap Yay., ss. 381-403, İstanbul 2007.
• YÜKSEL, Ayhan, Tirebolu’dan Simalar, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Değerlerimiz, Arı Sanat Yay., İstanbul 2005.
• YÜKSEL, Ayhan, Tirebolu Kazası Nikâh Kayıtları (1861-1906), Kitabevi Yay., İstanbul 2008
• YÜKSEL, Ayhan, Geçmişten Günümüze Tirebolulu Denizciler, Bengi Yay., İstanbul YÜKSEL, Ayhan, Tirebolu Kazası Nüfus Defteri: Tirebolu, Espiye, Yağlıdere, Güce Nüfus Kayıtları (1835-1847), Arı Sanat Matb., İstanbul 2013.