1738 OSMANLI-AVUSTURYA-RUS SAVAŞI’NIN SEFER MASRAF DEFTERİNİN DEĞERLENDİRMESİ

Yıl 2023, Sayı: 54, 1 - 23, 13.10.2023

Ömer Çağatay

Öz

1736-1739 Osmanlı-Avusturya-Rus savaşı, sonuçları itibariyle
XVIII. yüzyıldaki en önemli savaşlardan biriydi. Nitekim bu
muharebe sonunda Osmanlı Devleti, Pasarofça Antlaşması’yla
Avusturya’ya kaybettiği Belgrad’ı geri almayı başardı. Aynı şekilde
Rusların Karadeniz, Kırım ve Azak’a hâkim olma siyasetini bir
süreliğine engelledi. Bu muharebe döneminde Osmanlı için önemli
bir yere sahip olan 1738 sefer yılında ise Avusturya ve Rusya’ya karşı
askeri ve psikolojik üstünlük ele geçirildi. Çünkü her iki cephede
yapılan savaşlarda daha önce kaybedilen yerler geri alındı. Sonuçları
itibariyle önemli gelişmelerin yaşandığı 1738 sefer yılında beklenen
sonuçların alınmasında Osmanlı Devleti’nin sefer organizasyonunun
bir nebze de olsa etkili olduğu söylenebilir. Yapılan araştırmada 1738
senesinde ordu harcamalarının kaydedildiği 2163 numaralı masraf
defteri incelenmiştir. Araştırmada, ordu ihtiyaçlarının karşılanması
için hangi gelir kalemlerinden ne ölçüde faydalanıldığı, toplanan
gelirin nereye harcandığı, hazineden orduya ne kadar para aktarıldığı
ve aktarılan paranın ne için kullanıldığı ve son olarak havale yoluyla
toplanan gelirin ne kadar olduğu ve bu meblağın nereye harcandığı
belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

1736-1739 Osmanlı-Avusturya-Rus Savaşı, Masraf Defteri, Gelir, Gider, Yapılan Harcama Kalemleri

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Ali Emîrî I. Mahmud (AE. SMHD. I.) 52/3157.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Askeriye (C. AS.) 567/23834.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Bâb-ı Defterî Baş Muhasebe Defterleri (D. BŞM. d.) 2163.
• Ahmed bin Mahmud, Târîh-î Göynüklü (1123-1172/1711-1759), Haz. Songül Çolak ve Metin Aydar, Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2019.
• Ebû Sehl Nu’mân Efendi, Tedbîrât-ı Pesendîde, Haz. Ali İbrahim Savaş, TTK Yayınları, Ankara 1999.
• Subhî Mehmed, Subhî Tarihi Samî Şâkir Tarihleri ile Birlikte 1730-1744, Haz. Mesut Aydıner, Kitabevi, İstanbul 2007.
• Şem’dânî zâde Fındıklılı Süleyman Efendi, Mür’i’t-Tevârih, C. I, Haz. M. Münir Aktepe, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1976
• BİLGİN, Erdoğan, “1148-1152/1736-1739 Savaşı Tarihçesi (Subhî Mehmed’in Müzâkerât-ı Sulhiyye Tarihçesi Adlı Eseri)”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul 2003.
• BOBROVSKİY, P. O, Istoria 13-go Leyı-Grenaderskago Erivanskaga Ego Veliçestva Polka Za 250 let 1642-1892, Petersburg 1892.
• ÇORUHLU, Melek, “Musaffa Mehemmed Efendi Kıt’amin-Tarih-i Sultan Mahmud-ı Evvel”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul 2005.
• GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2019.
• GENÇ, Mehmet, “Mukâtaa”, DİA, C. 31, TDVY, Ankara 2020, s. 129-132.
• İNALCIK, Halil, “Cizye”, DİA, C. 8, TDVY, İstanbul 1993, s. 45-48. İNALCIK, Halil, “Havâle”, DİA, C. 16, TDVY, İstanbul 1997, s. 512-513.
• İNBAŞI, Mehmet, “II. Viyana Seferi’nde Edirne’den Viyana’ya Kadar Menziller ve Yapılan Masraflar”, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Uluslararası Sempozyumu, Amasya 8-11 Haziran 2000, s. 171-182.
• KARAGÖZ, Hakan, “1737-1739 Osmanlı-Avusturya Harbi ve Belgrad’ın Geri Alınması”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta 2008.
• KÜLBİLGE, İlker, “18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri (1703-1747)”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 2010.
• SARIERİKLİ, Saliha Önen, Yardım, Gülser, “Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ve Damatlarının Enderûn Hazinesi’ne Aktarılan Mallarının Değerlendirmesi”, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 1, (2022), s. 1-16.
• TABAKOĞLU, Ahmet, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, Dergâh Yayınları, İstanbul 1985.
• TABAKOĞLU, Ahmet, “İmdâdiyye”, DİA, C. 22, TDVY, İstanbul 2000, s. 221-222.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Osmanlı Devleti Maliyesinin Kuruluşu ve Osmanlı Devleti İç Hazinesi”, Belleten, C. 42, S. 165, (1978), s. 67-94.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi Karlofça Antlaşmasından XVIII. Yüzyılın Sonlarına Kadar, C. IV/I, TTK Yayınları, Ankara 2011.
• YÜKSEL, Sinan, “Kuzey Savaşları Sırasında Rusya’nın Karadeniz’e Yönelik Faaliyetleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 31, (2012), s. 171-190.
• YÜKSEL, Sinan, “Çariçe Anna Zamanında Rusya’nın Karadeniz Politikası”, Mukaddime, 8/2, (2017), s. 351-364.
• ZİNKEİSEN, Johann Vilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1669-1774), Çev. Nilüfer Epçeli, C. V, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2011.