VAKIF MUHASEBE DEFTERİNDEN HAREKETLE GALATA VAKIFLARI VE MALİ YAPILARI (1686-1688)

Yıl 2023, Sayı: 54, 193 - 226, 13.10.2023

Muhammet Yeniyurt

Öz

Özet

Bu çalışmada Bâb-ı Meşîhat’te bulunan Şer’iyye Sicilleri Arşivi
Galata Mahkemesi 144 numaralı vakıf muhasebe defterinden hareketle
Osmanlı Galatası’nda faaliyet gösteren 37 vakfın 1686-1688 yıllarındaki
mali durumlarına odaklanılmıştır. Çalışmanın temel sorusu, söz konusu
yıllarda Galata bölgesinde faaliyet gösteren vakıfların ana gelir-gider
kalemlerinin neler olduğu, zarar durumlarında sürekliliklerini nasıl
sağladıkları şeklinde ifade edilebilir. Bu amaç doğrultusunda söz
konusu yıllarda Galata bölgesinde faaliyet gösteren 37 vakfın kira ve
murabaha gelirleri ile masarif ve vezaif giderleri detaylı bir biçimde
incelenmiştir. Elde edilen sonuçlar, Galata vakıflarının gelirlerinin 3 yıl
boyunca aynı seviyelerde kalırken giderlerinin ise yıldan yıla arttığı ve
vakıfların zararlarını telafi etmek, gelir/gider arasında bir denge
sağlamak için önceki dönem ve muaccele gelirlerini etkin bir şekilde
kullandığı şeklinde ifade edilebilir. Çalışmamızda ulaşılan tüm sonuçlar
Galata Mahkemesi 144 numaralı vakıf muhasebe defterinden elde
edilen kısa dönemli veriler olup Galata bölgesi kapsamında uzun
dönemli serilerin incelenmesi Galata vakıfları hakkında sağlıklı
yorumlar yapılmasına imkân verecektir.

Abstract

This study examines the financial structures of 37 waqfs which
were active in Ottoman Galata between 1686 and 1688. The waqf
account book numbered 144 is used in the court records in the Bâb-ı
Meşîhat. The primary focus of the study is to determine the main
sources of revenues and expenditures for the waqfs in the Galata
region from 1686 to 1688, as well as how they maintained their
financial stability in the event of any losses during that time. For this
purpose, the kira (incomes from various real estate) and murabaha
(incomes from monetary sources) revenue and expenditure of 37
waqfs in the Galata region in the aforementioned years are examined
in detail. The results demonstrate that the revenues of Galata waqfs
remained at the same levels for three years, while their expenditure
increased annually. Moreover, the waqfs effectively used their previous
period’s revenues and “muaccele revenues” to compensate for their
losses and balance revenue/expenditure. The findings are based on
three years of data, but more conclusive results can be obtained by
increasing the number of waqfs and extending the study period.

Anahtar Kelimeler

Galata, Galata Vakıfları, Vakıf, Vakıf Muhasebe Defteri, 144 no’lu Galata Mahkemesi Şer’iyye Sicili.

Kaynakça

• İstanbul Müftülüğü Şer’iyye Sicilleri Arşivi, Galata Mahkemesi 144 Numaralı Şer’iyye Sicili
• AKEL, Ahmet Sedat: Şer’iyye Sicillerinde Yer Alan 346 Numaralı Muhasebe Defterine Göre Eyüp Vakıfları (1219 – 1223), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, 2019.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet: "İcâreteyn", TDV İslam Ansiklopedisi, XXI (İstanbul 2000). AKGÜNDÜZ, Ahmet: İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
• AKKAYA, Arif: 18. Yüzyılın Sonlarında Muhasebe Kayıları Işığında Üsküdar Para Vakıfları, Sakarya Üniversitesi İslam Ekonomisi ve Finansı Anabilim Dalı, 2018. AYBAKAN, Bilal: “Muamele”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXX (Ankara 2020).
• BARDAKOĞLU, Ali: “Bey”, TDV İslam Ansiklopedisi, VI (İstanbul 1992).
• BARKAN, Ömer Lutfi: “İslam-Türk mülkiyet hukuku tatbikatının Osmanlıİmparatorluğunda aldığı şekiller I : Şer’i miras hukuku ve evlatlık vakıflar”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, VI (Ankara 1940). BAYINDIR, Abdülaziz: “Bey‘ Bi’l-Vefâ”. TDV İslam Ansiklopedisi, VI (İstanbul 1992).
• BİLMEN, Ömer Nasuhi: İslam Hukuku Terimleri Sözlüğü. haz. Kemal Yıldız, İstanbul: Semerkand Basım ve Yayıncılık, 2016. ÇATALTEPE, Sipahi: İslam-Türk Medeniyetinde Vakıflar, İstanbul: Türkiye Milli Kültür Vakfı Yayınları, 1991.
• ÇİFTÇİ, Cafer: 18. Yüzyılda Bursa'da Para Yakıfları ve Kredi İşlemleri, Tarih Araştırmaları Dergisi, 2004.
• ÇİZAKÇA, Murat: A History of Philanthropic Foundations: The Islamic World from the Seventh Century to the Present, İstanbul: Boğaziçi University Press, 2000. ÇİZAKÇA, Murat: İslam Dünyasında Vakıflar, Konya: Kto Karatay Üniversitesi Yayınları, 2017.
• ÇİZAKÇA, Murat: İslam Dünyasinda Vakıflar, çev. Elif Süreyya Genç, Konya: KTO Karatay Üniversitesi Yayınları, 2017. ÇİZAKÇA, Murat: Risk Sermayesi, Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları, İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı Araştırma Vakfı, 1993.
• DÖNDÜREN, Hamdi: Delilleriyle ticaret ve iktisat ilmihali, İstanbul: Erkam Yayınları, 2012.
• DURMUŞ, Muhammed Emin - Bektaş, İsmail: “Osmanlı’da Muhasebe Usulü ve Vakıf Muhasebe Kayıtları Okuma Kılavuzu”. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/2 (İstanbul 2017).
• GENÇ, Mehmet: “Mukātaa”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXI (Ankara 2020).
• GÜNAY, Hacı Mehmet: “Vakıf”, TDV İslam Ansiklopedisi, XLII (İstanbul 2012).
• GÜRAN, Tevfik: Ekonomik ve Mali Yönleriyle Vakıflar, İstanbul: Eren Kitabevi, 2006.
• GÜRSOY, Çiğdem: Para Vakıfları Kapsamında Sosyo-Ekonomik Bir Analiz: Davudpaşa Mahkemesi Kayıtları (1634-1911), Belleten, 2017. GÜRSOY, Çiğdem: Aynı ve Başka: Evkaf Muhasebeciliği Mahkemesi Para Vakfı Kayıtları (1491-1828), Belleten, 2019. Hilmi Efendi, Ömer: İthaf’ül Ahlaf fi Ahkam’il Evkaf, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1977. Koçi Bey vd. Koçi Bey Risaleleri: Sultan IV. Murad’a Devlet Yönetimindeki Bozukluklar ile Alınması Gereken Tedbirler Hakkında Sunulan Risale ve Sultan I. İbrahim’e Osmanlı Devlet Teşkilatı Hakkında Sunulan Risale, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2008.
• KÖPRÜLÜ, Mehmed Fuad: “Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekamülü”. Vakıflar Dergisi, 2 (İstanbul 1942). KURT, İsmail: Para Vakıfları: Nazariyat ve Tatbikat, İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı Araştırma ve-İnceleme Dizisi, 2015. KÜTÜKOĞLU, Mübahat S.: Osmanlı Belgelerinin Dili: Diplomatik, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013. NEVEVİ, Muhyiddin: Riyâzü’s Sâlihîn, İstanbul: Erkam Yayınları, 2019.
• ORBAY, Kayhan: Bursa'da Sultan Ii. Murad Vakfi'nin Mali̇ Tari̇hi̇ (1608-1641), İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası,2011.
• ORBAY, Kayhan: The Waqf of Saruca Pasha in Gallipoli and Agricultural Economy in 17th Century Thrace, Bulgarian Historical Review, 2012.
• ÖZCAN, Tahsin: Osmanlı Para Vakıfları: Kanûnî Dönemi Üsküdar Örneği, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2003.
• ÖZTÜRK, Nazif: “Mukātaalı Vakıf”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXI (Ankara 2020).
• ÖZTÜRK, Said: Osmanlı Arşiv Belgelerinde Siyakat Yazısı ve Tarihî Gelişimi, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1996.
• PAMUK, Şevket: "Kuruş", TDV İslam Ansiklobedisi, XXVI (Ankara 2002).
• REUBEN, W.: “Budist Vakıflar Hakkında”, Vakıflar Dergisi, 2 (İstanbul 1984). SARUHAN, Esra: 18. Yüzyil Şer’i̇yye Si̇ci̇lleri̇nde Yer Alan 137 Numarali Muhasebe Defteri̇ne Göre Eyüp Vakıfları (1191-1195), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin: “Vakıf”, TDV İslam Ansiklobedisi, XLII (İstanbul 2012).
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin: XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi: Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Kuruş-TDV İslâm Ansiklopedisi”. Erişim 21 Mayıs 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/kuru