PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİKTE ÖNEMLİ BİR ALAN: SAĞLIK PSİKOLOJİK DANIŞMANLIĞI VE REHBERLİĞİ

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 2, 269 - 300, 30.07.2021

Ali Eryılmaz , Mehmet F. Şiraz

Öz

Bu çalışmada psikolojik danışmanlık ve rehberlikte önemli bir alan olan sağlık psikolojik
danışmanlığı ve rehberliğinin kapsamı, tanımı ve uygulamaları hakkında literatür bilgileri
çerçevesinde var olan durumuna geniş açıdan bakılmıştır. Ayrıca sağlık psikolojik danışmanlığı
ve rehberlik hizmetinin biyo-psiko-sosyal modeldeki yeri ve önemi tartışılmıştır. Bu amaçlar
doğrultusunda öncelikle, sağlık kavramına ilişkin yaklaşımlar incelenmiştir. Daha sonra biyo-psiko-
sosyal yaklaşım üzerinde durulmuştur. Genel olarak psikolojik danışmanlık ve rehberlik alanına
değinilmiştir. Sağlık psikolojik danışmanlık ve rehberlik tanımı yapılmıştır. Sağlık psikolojik
danışmanlığı ve rehberliğinin kökenlerine değinilmiştir. Sağlık psikolojik danışmanlığı ve rehberliği
ile ruh sağlığı danışmanlığı ve rehberliği arasındaki ilişkiler ele alınmıştır. Sağlık psikolojik
danışmanlığı ve rehberliğinin uygulama alanları incelenmiştir. Türkiye’de sağlık psikolojisi
temelinde sağlık psikolojik danışmanlığı ve rehberliği uygulamalarına yer verilmiştir. Çalışmada
sağlığa çok yönlü bakışın, sağlık psikolojik danışmanlığı ve rehberliği alanını zorunlu kıldığı
sonucuna varılmıştır. Sonuç olarak sağlık psikolojik danışmanlığı ve rehberlik hizmetlerinin örgütlenmiş,
planlanmış ve sistematik bir şekilde Türk sağlık sistemi içerisinde entegre edilmediği
görülmektedir. Bu çalışmanın sağlık psikolojik danışmanlığı ve rehberliğinin önemi ve kullanımı
açısından alan literatürüne katkı sağlayacağı öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık psikolojik danışmanlığı ve rehberliği, sağlık eğitimi, sağlık psikolojisi

Kaynakça

• American Counseling Association -ACA- (2010) The.“What is counseling?”. (01.04.2021 tarihinde https://www.counseling.org/about-us/about-aca sitesinden erişildi)
• American Psychological Association –APA- (2021). Health psychology. (05.01.2021 tarihinde https://www.apa.org/about/division sitesinden erişildi) Ayhan-Başer, D., Kahveci, R., Koç, E.M., Kasım, İ., Şencan, İ. ve Özkara, A. (2015). Etkin sağlık sistemleri için güçlü birinci basamak, Ankara Medical Journal, 15(1), 26-31.
• Bernier, M.J. (1993). Developing and evaluating printed education materials: a prescriptive model for quality. Orthopaedic Nursing, 12(6), 39-46.
• Bisschop, M.I., Kriegsman, D.M., Deeg, D.J., Beekman, A.T., ve van Tilburg, W. (2004). The longitudinal relation between chronic diseases and depression in older persons in the community: the longitudinal aging study Amsterdam. Journal of Clinical Epidemiology, 57(2), 187-194.
• Blonna, R., Loschiavo, J. ve Watter, D. (2011). Health Counseling: A Microskills Approach For Counselors, Educators, And School Nurses (2. Ed., ss.1-20). Boston: Jones and Bartlett Publishers.
• British Psychological Society – BPS- (2021). Health psychology. (26.04.2021 tarihinde http://www.health-psychology.org.uk/ sitesinden erişildi)
• Chwalısz K. ve Obasi E., (2008). Promoting Health and Preventing and Reducing Disease S. D. Brown ve R. W. Lent (Ed.), Handbook Of Counseling Psychology içinde (4. ed., ss. 517-534). New York: Wiley.
• Çakir, Ö. ve Tang, Y. (2018). Türkiye'de sağlık çalışanlarında tükenmişlik sendromu: bir meta analiz çalışması. The Journal of Industrial Relations & Human Resources, 20(4), 39-59.
• Çiçek -Gümüş E. ve Güngörmüş Z. (2020). İkinci basamak sağlık hizmetlerine başvuru yapan hastaların birinci basamak sağlık hizmetlerini kullanma durumlarının belirlenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 23(1), 119-126.
• Deniz, M.E. (2018). Psikolojik Danışma ve Rehberlik (12. Baskı). Ankara: Pegem.
• Engelhardt J.B., Rizzo V.M., Della Penna R.D., vd. (2009) Effectiveness of care coordination and health counseling in advancing illness. The American Journal of Managed Care. 15(11), 817-825.
• Erford, B.T., ve Hays, D.G. (Ed.). (2009). The ACA Encyclopedia Of Counseling. American Counseling Association.
• Fernsler, J.I.,ve Cannon, C.A. (1991). The whys of patient education. Seminars in Oncology Nursing, 7(2), 79-86.
• Gysbers, N. C. (1997). A Model Comprehensive Guidance Program. N. C. Gysbers ve P. Henderson (ed.), Comprehensive Guidance Programs That Work II. (s. 1- 24). Greensbora, NC: ERIC/CASS publications.
• Hill, J. (1997). A practical guide to patient education and information giving. Baillière’s Clinical Rheumatology, 11(1), 109-127.
• Hoffman, M.A., ve Driscoll, J.M. (2000). Health Promotion And Disease Prevention: A Concentric Biopsychosocial Model Of Health Status. S. D. Brown ve R. W. Lent (Ed.), Handbook of counseling psychology içinde (3. ed., ss. 532-567). New York: Wiley.
• Hoffmann, T. ve Worrall, L. (2004). Designing effective written health education materials: Considerations for health professionals, Disability And Rehabilitation, 26(19), 1166-1173.
• Ivey A., Ivey, M., ve Zalaquett, C. (2010). Intentional Interviewing and Counseling: Facilitating Client Development in A Multicultural World (7. ed.).Belmont, CA: Brooks/Cole, Cengage.
• Kepçeoğlu, M. (1997). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. (Geliştirilmiş 11. Baskı). İstanbul: 1997.
• Laederach-Hofmann, K., Graf, C., Horber, F., Lippuner, K., Lederer, S., Michel, R., ve Schneider, M. (1999). Imipramine and diet counseling with psychological support in the treatment of obese binge eaters: A randomized, placebo controlled double-blind study. International Journal of Eating Disorders, 26(3), 231-244.
• Lent, R. W., Hill, C. E., ve Hoffman, M. A. (2003). Development and validation of the counselor activity self-efficacy scales. Journal of Counseling Psychology, 50(1), 97-108.
• Leong, F.T.L., Altmaier, E.M. ve Johnson, B.D. (2008). Encyclopedia Of Counseling: Personal and Emotional Counseling. (ss. 779-781). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Marks, D.F. (2002). Freedom, responsibility and power: contrasting approaches to health psychology. Journal of Health Psychology, 7(1), 5-19.
• Migliore S., Jankovic J. ve Squitieri F. (2018) Genetic counseling in huntington’s disease: potential new challenges on horizon?. Frontiers in Neurology. 10(453), 1-16.
• Montesi, L. (2014). Physical activity support or weight loss counseling for nonalcoholic fatty liver disease? World Journal of Gastroenterology, 20(29), 10128-10136.
• Myrick, R.D. (2011). Developmental Guidance And Counseling: A Practical Approach, (beşinci basım), Minneapolis: Educational Media Corporation.
• Ogden, J. (2012). Health Psychology: The Context Of Health Psychology (5. Baskı, ss.1-15). London: Open University.
• Özlüce, Ö., Uçku, R. ve Akdede B. (2017). Bir üniversite hastanesi psikiyatri polikliniğine ayaktan başvuranların birinci basamak kullanım durumları ve etkileyen etmenler. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 31(2), 63- 69.
• Özsoylu, S., Akyıldız, B., ve Dursun, A. (2017). Bir üniversite hastanesinde çalışan hemşirelerin tükenmişlik düzeyi ve etkileyen faktörler. J Pediatr Emerg Intensive Care Med, 4(3), 104-109.
• Poskiparta, M., Kettunen, T., ve Liimatainen, L. (1998). Reflective questions in health counseling. Qualitative Health Research, 8(5), 682-693.
• Poskiparta, M., Liimatainen, L., Kettunen, T., ve Karhila, P. (2001). From nursecentered health counseling to empowermental health counseling. Patient Education and Counseling, 45(1), 69-79.
• Sağlık Hizmetleri Sunucularının Basamaklandırılması Genelgesi (2019) Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, (3274, 31.05.2019) (27.01.2021 tarihinde https://shgm.saglik.gov.tr / sitesinden erişildi)
• Society for Health Psychology-SfHP- (2021) General information. (05.01.2021 tarihinde https://societyforhealthpsychology.org/ sitesinden erişildi)
• Sperry, L. ve Carlson, J. (2002). What is health counseling? J. Donnelly (Ed.), Health Counseling: Application And Theory. Belmont: Wadsworth/Thomson Learning.
• Starfield B. (2003). The Effectiveness of Primary Health Care. Chapter 2. Lakhani M, Southgate L, (Ed.). A Celebration of General Practice. içinde (ss.19-36). Oxon, UK: Radcliffe.
• Suls, J., ve Rothman, A. (2004). Evolution of the biopsychosocial model: prospects and challenges for health psychology. Health Psychology, 23(2), 119-125. The Council for Accreditation of Counceling and Related Educational Programs -
• CACREP- (2016). 2016 Standarts with glossary. (24.06.2021 tarihinde https://www.cacrep.org/for-programs/2016-cacrep-standards/ sitesinden erişildi)
• Theis, S.L., ve Johnson, J.H. (1995). Strategies for teaching patients. Clinical Nurse Specialist, 9(2), 100-105.
• Toplum Sağlığı Merkezi ve Bağlı Birimler Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (2018). T.C. Resmî Gazete, (29258, 25.05.2018) (24.02.2021 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/ sitesinden erişildi).
• Tulchinsky, T.H. ve Varavikova, E.A. (2014). Expanding the Concept of Public Health. The New Public Health içinde (3. Ed. ss. 43-90). London: Elsevier Inc.
• Wahed, M., Corser, M., Goodhand, J. R., ve Rampton, D. S. (2010). Does psychological counseling alter the natural history of inflammatory bowel disease? Inflammatory Bowel Diseases, 16(4), 664-669.
• Whitehead, D. (2004). Health promotion and health education: advancing the concepts. Journal of Advanced Nursing, 47(3), 311-320.
• World Health Organization.-WHO- (1948/2021). What is the WHO definition of health? (18.04.2021 tarihinde https://www.who.int/about/who-weare/ frequently-asked-questions sitesinden erişildi).
• World Health Organization.-WHO- (2003). Skills for health: skills-based health education including life skills: an important component of a childfriendly/ health-promoting school. (27.04.2021 tarihinde https://apps.who.int/iris/handle/10665/42818 sitesinden erişildi).
• Voltan-Acar, N. (2012). Yeniden terapötik iletişim kişiler arası ilişkiler (8. baskı). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Yeşilyaprak, B. (2016). Eğitimde rehberlik hizmetleri: Gelişimsel yaklaşım (26. Baskı). Ankara: Nobel Yayın.
• Yüksel-Şahin, F. (2018). Psikolojik danışmanlar için el kitabı, Ankara: Nobel.
• Zamani M., Latifnejad R.R, Moradi M. ve Esmaily H. (2019). The effect of sexual health counseling on women’s sexual satisfaction in postpartum period: A randomized clinical trial, International Journal of Reproductive BioMedicine, 17(1),41-50.