TÜRKİYE’DE DOĞAL OLARAK YETİŞEN CENTAUREA, CYANUS VE PSEPHELLUS CİNSLERİNE AİT BAZI TAKSONLARIN BİTKİSEL TASARIM İLKELERİ YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 1 - 16, 31.12.2023

Basri Mutlu , Burçin Ekici , Zafer Kaya

https://doi.org/10.56629/paud.1214678

Öz

Araştırma kapsamında doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı ile kentsel yeşil alanların ve kent ekolojisinin zenginleştirilmesine katkı sağlamak amacıyla, ülkemizde doğal yayılış yapan Centaurea, Cyanus ve Psephellus cinslerine ait taksonların belirlenen bazı illerde arazi çalışmalarında tespit edilen örnekleri bitkisel tasarım ilkeleri yönünden değerlendirilmiştir. Arazi çalışmalarında tespit edilen 58 taksonun morfolojik özellikleri yönüyle öne çıkan unsurları ortaya konarak peyzaj uygulamalarında estetik ve işlevsel kullanım alanları açıklanmıştır. Çalışmanın yöntemi, araştırma konusuna ilişkin literatürün taranması, arazi çalışmaları ve arazi çalışmalarından elde edilen verilerin değerlendirilmesinden oluşmaktadır. Arazi çalışmalarında toplanan taksonların yayılış alanının koordinatları Global Positioning System (GPS) ile belirlenerek bu türlere ilişkin habitüs, yaprak, çiçek, meyve ve doku gibi morfolojik özellikleriyle ve bulundukları ekolojik ortamlar ile ilgili gözlemler çalışma formuna kayıt edilerek fotoğraflanmış, toplanan herbaryum örnekleri üzerinden teşhisleri gerçekleştirilmiştir. Yapılan önceki çalışmalar ile arazi gözlemlerindeki bulgular birlikte değerlendirilerek bu taksonların bitkisel tasarım uygulamalarında estetik, ekolojik ve fonksiyonel açıdan kullanımları irdelenmiştir. Elde edilen veriler bu taksonların çiçek renk etkisinden dolayı %100 oranında görsel, sahip olduğu diğer özellikleriyle %61 oranında işlevsel bir etlkiye sahip olduğunu göstermiştir. Bu çalışmanın, doğal taksonlar kullanılarak kentsel alanlarda doğa ile bütüncül, sürdürülebilir yeşil alanlar ile sağlıklı bir çevrenin oluşturulmasına katkı sağlaması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bitkisel Tasarım, Centaurea, Cyanus, Psephellus, Peyzaj

Kaynakça

• Akan, H., Korkut, M. M., & Balos, M. M. (2008). Arat Dağı ve çevresinde (Birecik, Şanlıurfa) etnobotanik bir araştırma. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 20(1), 67-81.
• Atabeyoğlu, Ö., & Bilge, G. (2019). Corylus türlerinin peyzaj tasarım çalışmalarında kullanılabilirliği. Akademik Ziraat Dergisi, 8(Özel Sayı), 145-156.
• Baykan, N. M., & Birişçi, T. (2013). Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçesi Örneğinde Sürdürülebilir Peyzaj Tasarımı Yaklaşımıyla Xeriscape, V. Süs Bitkileri Kongresi, 6(09), 523-529.
• Cakilcioglu, U., & Turkoglu, I. (2010). An ethnobotanical survey of medicinal plants in Sivrice (Elazığ- Turkey). Journal of Ethnopharmacology, 132(1), 165-175.
• Çetin, N., & Mansuroğlu, S. (2018). Akdeniz koşullarında kurakçıl peyzaj düzenlemelerinde kullanılabilecek bitki türlerinin belirlenmesi: Antalya/Konyaaltı örneği. Ege üniversitesi ziraat fakültesi dergisi, 55(1), 11-18.
• Çimen, Ş., & Ulus, A. (2020). Türkiye Milli Botanik Bahçesi’nde bulunan bazı doğal bitki taksonlarının süs bitkisi kullanım potansiyelinin belirlenmesi. Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 34 (Özel Sayı), 269-290.
• Davis, P H (1975). Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Volume: 5, Edinburgh University Press, Edinburgh, 890 sy.
• Deniz, B., & Şirin, U. (2005). Samson Dağı Doğal Bitki Örtüsünün Otsu Karakterdeki Bazı Örneklerinden Peyzaj Mimarlığı Uygulamalarında Yararlanma Olanaklarının İrdelenmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2(2), 5-12.
• Erduran, F., & Günal, İ. (2012). Manisa, Soma ilçesi yeşil alanlarında kullanılan tasarım bitkilerinin belirlenmesi ve doğal bitki örtüsünden yararlanma olanakları. Selcuk Journal of Agriculture and Food Sciences, 26(1), 1-10.
• Ezer, N., & Avcı, K. (2004). Çerkeş (Çankırı) yöresinde kullanılan halk ilaçları. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, 24(2), 67-80.
• Ghelichnia, H. (2003). Comparison of diversity and abundance in flora plants natural hardwood and plantation softwood in Lajim in Mazandaran. IUCN (2022) The International Union for Conservation of Nature.https://www.iucnredlist.org/search?query=centaurea (Erişim tarihi: 29.09.2022).
• Kahveci, H., Acar, C., & Hergül, Ö. C., (2018). Doğu Karadeniz Kıyı Alanlarında Yetişen Perennial (Çok Yıllık Otsu) Bitkilerin Peyzaj Mimarlığı Açısından Değerlendirilmesi Evaluation Of Perennial Plants Growing In Eastern Black Sea Coastal Areas In Terms Of Landscape Archıtecture. Journal of Social And Humanities Sciences Research (JSHSR), 5(31), 4568-4579.
• Karahan, F., & Yılmaz, H. (2001). Erzurum ve Yakın Çevresinde Peyzaj Planlama Çalışmalarında Değerlendirilebilecek Bazı Alpin Bitkilerin Belirlenmesi. Turk J Agric For, 25, 225-233.
• Kesim, G. A. (1996). Düzce Açık Kenti ve Yeşil Alan Sorunları ve Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. A.İ.B.Ü. Yayınlar. No:5. A.İ.B.Ü. Basımevi. Bolu.
• Korkut AB, Şişman EE, Özyavuz M (2010). Peyzaj Mimarlığı, Verda Yayıncılık, ISBN: 97860558838109.
• Naveh, Z., (2007). Landscape ecology and sustainability. Landscape Ecology, 22(10), 1437-1440.
• Pouya, S., & Demir, S. (2017). Peyzaj Mimarlığında Tıbbi Ve Aromatik Bitkilerin Kullanımı. Journal of International Social Research, 10(54).
• Sarıbaş M, Kaya Z, Başaran S, Yaman B ve Sabaz M (2007). The use of some natural plant species from the Western Black Sea region of Turkey for landscape design. Fresenius Environmental Bulletin, Vol: 16, No: 2, pp. 193- 205.
• Seyidahmedov, A., & Atamov, V. (2008). Azerbaycan’ın dağlık bölgelerinin faydalı bitkileri. Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma, 1(1), 13-27. Şirin, E., Çeçen, Ö., Bozkurt, M. & Ertuğrul, K. (2019). Centaurea uysalii (Cyanus/Asteraceae), a new species from Turkey. Turk J Bot 43(6): 809–816. DOI: 10.3906/bot-1901- 12.
• Şirin, E., Uysal, T., Bozkurt, M. & Ertuğrul, K. (2020). Centaurea akcadaghensis and C. ermenekensis (Asteracaeae), two new species from Turkey. Mediterranean Botany 41(2): 173–179. DOI: 10.5209/mbot.68628.
• Uysal, T. (2012). [Centaurea L.] In: Güner, A., Aslan, S., Ekim., T., Vural, M. & Babaç, M.T. (Eds.). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi & Flora Araştırmaları Derneği, İstanbul, pp. 127–140.
• Uysal, T., Hamzaoğlu, E., Ertuğrul, K. & Bozkurt, M. (2016). New species of Centaurea (Asteraceae) from Turkey. Phytotaxa 275(2): 149–158. DOI: 10.11646/ phytotaxa. 275.2.6.
• Uysal, T. & Hamzaoğlu, E. (2017). A new Centaurea L. (Asteraceae) species from Turkey. Plant Biosystems 151(5): 813–821. DOI: 10.1080/11263504.2016.1211196
• Yaltırık, F. & Efe, A., (1998). Otsu Bitkiler Sistematiği Ders Kitabı, (II. Baskı) Ġ.Ü. Yayın No: 3940, Orman Fakültesi Yayın No: 10, ISBN 975 404 437-6, 518 sayfa, Ġstanbul.
• Yılmaz H, Irmak MA (2004). Erzurum kenti açık yeşil alanlarında kullanılan bitki materyalinin değerlendirilmesi, Ekoloji, 13 (52), 9-16.
• Yılmaz, H., & Karahan, F. (2003), Eko–Turizm Yaklaşımlarında Flora Turizmi: Palandöken Dağlarının