TÜRK SİNEMASINDA FEMİNİST PERSPEKTİFE BİR ÖRNEK: BANA KARANLIĞINI ANLAT FİLM ANALİZİ

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 39 - 56, 29.06.2024

Aslı Zeynep Kaya

Öz

Sinema, tarihinin ilk dönemlerinden itibaren eril egemen bir dil ile toplumsal cinsiyet rollerini yeniden üreten filmler üzerinden bireyi ve toplumu etkileyen güçlü bir medya aracıdır. Toplumsal cinsiyet kalıplarının dışında hareket eden kadınlar ise negatif bir dil ve cinsiyetçi bir bakış ile temsil edilmekte, nihayetinde ataerkil hegemonya bağlamında sınırlı özgürleşmesinin ancak toplumun kendisinden beklediği rollere uygun davranışlar sergilemesi yahut kurtarıcı niteliğindeki bir erkek figür yardımı ile sağlanabileceği mesajı filmin alt metinlerine işlenerek patriyarkal sistemin devamlılığı sağlanmaktadır. Çalışmada kadın yönetmenlerin bakış açısının ve dişil söylemin kadın temsili açısından farkını incelemek amacıyla yakın dönem Türk sinemasından örneklem olarak seçilen Gizem Kızıl’ın Bana Karanlığını Anlat (2022) filmi toplumsal cinsiyet olgusu bağlamında feminist kuram çerçevesinde söylem analizi ve betimsel analiz yöntemleri kullanılarak incelenmiştir. Yapılan inceleme neticesinde söz konusu filmde toplumsal cinsiyet kodlarına başvurulmadığı ve kadın temsilinin eril söylemin tahakkümünden kurtarılarak feminist bir dil ve perspektif ile ele alındığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Feminizm, Kadın, Patriyarka, Sinema, Toplumsal Cinsiyet.

Kaynakça

• Akan, E., & Gürhan, N. (2020). Feminizmin “e-Hali”: Dijital Feminizm Üzerine Bir Araştırma. Hafıza, 2(2), Article 2.
• Akdede, F. (2018). Türk sinemasında femme-fatale karakterler (Tez No. 510487) [Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Ataman, Ö. E. (2002). Sinemada toplumsal cinsiyet rolleri: 1980-1999 yılları arasında Türk sinemasında toplumsal cinsiyet rollerinin sunumu (Tez No. 125359) [Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Aytan, O. A. (2021). Hareketli Avcı-Toplayıcı Grupların Yaşam Biçimiyle Yerleşik Çiftçi Toplulukların Yaşam Biçimi Arasındaki İnsan-Mekân İlişkisinin Mukayesesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), Article 2. https://doi.org/10.33437/ksusbd.780605
• Beauvoir, S. D. (2022). İkinci Cinsiyet (4. bs, C. 1). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Bengi, B. & Şenöy, M. (Yapımcılar) & Başarır, İ. (Yönetmen). (2009). Başka Dilde Aşk [Film]. Medyafilm.
• Beyer, B., Garrido, R., Gümürhan, M., Karahan, T., Köstepen, E., Meixner, G., Öperli, N., Paul, R. & Reuter, M. (Yapımcılar) & Özge, A. (Yönetmen). (2013). Hayatboyu [Film]. Bulut Film.
• Bilgin, R. (2016). Geleneksel ve Modern Toplumda Kadın Bedeni ve Cinselliği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(1), Article 1. https://doi.org/10.18069/fusbed.43256
• Biryıldız, E. (2014). Şoför Nebahat Mi Olalım, Küçük Hanımefendi Mi? Marmara İletişim, 4(4), Article 4.
• Blatt, D. H. & Singer, R. (Yapımcılar) & Mandel, R. (Yönetmen). (1983). Independence Day [Film]. Cyclops Films. Cemiloğlu, M. (2021). Türkiye’de Kadın Sinemasına Bir Bakış. Literatürk Academia.
• Çakır, S. (2007). Feminizm: Ataerkil İktidarın Eleştirisi. İstanbul Bilgi Üniversitesi, 412-475.
• Çınar, A. (2018). Lilith: Yahudi Mitolojisinde Ana Tanrıça’nın Düşüş ve Şeytana Dönüşüm Serüveni. Bilimname, 2018(35), Article 35. https://doi.org/10.28949/bilimname.381879
• Demir, S. K. (2022). Son Dönem Türk Sinemasında Anti-Kahraman Kadınlar. Artuklu Sanat ve Beşeri Bilimler Dergisi, 8, Article 8. https://doi.org/10.46372/arts.1022839
• Deveci, S. & Gür, Ş. (Yapımcılar) & Yılmaz, A. (Yönetmen). (1981). Deli Kan [Film]. Yeşilçam Film.
• Dökmen, Z. Y. (2009). Toplumsal Cinsiyet Sosyal Psikolojik Açıklamalar (6. bs). Remzi Kitabevi.
• Duru, N. (Yapımcı) & Erksan, M. (Yönetmen). (1960). Şoför Nebahat [Film]. Duru Film.
• Dussart, K., Çakarer, S., Ustaoğlu, Y. & Weber, M. (Yapımcılar) & Ustaoğlu, Y. (Yönetmen). (2012). Araf [Film]. Ustaoğlu Film.
• Eckelt, M., Moutselos, N., Okur, Y. & Onrust, F. (Yapımcılar) & Dadak, Z., & Kayan, M. (Yönetmenler). (2013). Mavi Dalga [Film]. Bulut Film.
• Egemen, E. E. (2023). Marksist Feminist Teorinin İncelenmesi. Sakarya Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi, 2(2), Article 2. https://doi.org/10.61158/saukad.1325669
• Eğitimci, U. T. (2020). Melodramatik Anlatımda Cinsiyet Kimliği. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(2), Article 2. https://doi.org/10.46442/intjcss.825238
• Genç, A. (2019). “Yılanı Öldürseler” Filminin Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Çözümlenmesi. Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(3), Article 3.
• Hıdıroğlu, İ., & Kotan, S. (2015). Sinemada Eril Söylem ve Atıf Yılmaz Filmlerinde Kadın Sorunu. Atatürk İletişim Dergisi, 9, Article 9.
• Hooks, B. (2022). Feminizm Herkes İçindir Tutkulu Politika (E. Aydın, B. Kurt, Ş. Özgün, & A. Yıldırım, Çev.; 6. bs). Bgst Yayınları.
• Kalvo, M. (Yapımcı) & Esmer, P. (Yönetmen). (2017). İşe Yarar Bir Şey [Film]. Mars Prodüksiyon.
• Karakaya, H. (2019). Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Boşanma/ Boşanma Süreci ve Kadın: Elazığ Örneği. Kadın ve Demokrasi Derneği, 4(2), 261-291. https://doi.org/10.21798/kadem.2019249088
• Kaymal, C. (2020). Toplumsal Cinsiyet Algısı ve Sinemanın İçiçeliği: Yeşilçam Filmlerindeki Kadın Karakterler Üzerine Bir Analiz. 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi, 1(4), Article 4.
• Kızıl, G. (Yapımcı & Yönetmen). (2022). Bana Karanlığını Anlat [Film]. Sky Films.
• Koncavar, A., & Sadakaoğlu, M. C. (Ed.). (2021). Sinemasal Kadınlar. Kriter.
• Köseoğlu, M. (Yapımcı) & Saydam, N. (Yönetmen). (1969). Fosforlu Cevriyem [Film]. Acar Film.
• Kreyenberg, T. & Ormiéres, A. (Yapımcılar) & Balcı, E. E. (Yönetmen). (2015). Nefesim Kesilene Kadar [Film]. Prolog Film.
• Lips, H. M. (2021). Toplumsal Cinsiyet Temel Bilgiler (O. Orhangazi, Çev.). Ütopya.
• Marshall, G. (2005). Sosyoloji Sözlüğü (O. Akınhay & D. Kömürcü, Çev.). Bilim ve Sanat.
• Méliès, G. (Yapımcı & Yönetmen). (1902). Le Voyage dans la lune [Film]. Star Film Company.
• Mill, J. S. (2021). Cinsiyetler Arası Eşitsizlik (A. Ceylan, Çev.). Gece Kitaplığı.
• Murdock, M. (2023). Kadın Kahramanın Yolculuğu (A. D. Yurdakul, Çev.; 8. bs). Beyaz Baykuş.
• Notz, G. (2018). Feminizm (S. D. Çetinkaya, Çev.; 2. bs). Phoenix.
• Onat, E. (2023). Kara Filmin Evcimen Kadını. Uluslararası Sosyal Bilimler ve Sanat Araştırmaları, 2(1), Article 1. https://doi.org/10.32955/neuissar202321608
• Özdemir, B. (2023). Feminist Sinema ve Film Teorisi: Ve Ayna Çatladı: Feminist Sinema’nın Pencerelerinden Sızan Bir Güneş Işığı. Filmvisio, 1(1), 263-266. https://doi.org/10.26650/Filmvisio.2023.0011
• Özdemir, B. G. (2019). Türk Sinemasının Kadın Yönetmenleri Konuşuyor. Der Kitabevi.
• Özdemir, H., & Aydemir, D. (2019). Ekolojik Yaklaşımlı Feminizm/Ekofeminizm Üzerine Genel bir Değerlendirme: Kavramsal Analizi, Tarihi Süreci ve Türleri. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 2(2), Article 2. https://doi.org/10.33708/ktc.608639
• Özer, M., & Biçerli, K. (2003). Türkiye’de Kadın İşgücünün Panel Veri Analizi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 55-86.
• Öztürk, B., & Akbulut, Ö. (2022). Laura Mulvey’in Eril Bakış Perspektifinden Susuz Yaz Filminde Kadının Nesneleştirilmesi. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 10(2), Article 2. https://doi.org/10.19145/e-gifder.1103969
• Pesen, N. (Yapımcı) & Palay, A. (Yönetmen). (1959). Erkek Fatma [Film]. Pesen Film.
• Ryan, M., & Kellner, D. (2010). Politik Kamera (E. Özsayar, Çev.; 2. bs). Ayrıntı.
• Solmuş, T. (2015). Başlangıçta Kadın Vardı. İçinde Ö. Kınal (Ed.), Sinemada Kadın Psikolojisi. Doruk.
• Sönmez, S., & Satıcı, H. (Ed.). (2019). Kadının Kamerasından. Doruk.
• Şahin, M. (2019). Kültür Aktarımında Toplumsal Cinsiyetin Rolü. Akademik Hassasiyetler, 6(11), Article 11.
• Taş, G. (2016). Feminizm Üzerine Genel Bir Değerlendirme: Kavramsal Analizi, Tarihsel Süreçleri ve Dönüşümleri. Akademik Hassasiyetler, 3(5), Article 5. https://dergipark.org.tr/tr/pub/akademik-hassasiyetler/issue/27268/287075
• Tekin, N. (2021). 2000 sonrası Türk sinemasında ataerki ve kadın temsili (Tez No. 685576) [Yüksek Lisans Tezi, Batman Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Uçar, Ö. (2023). Yeşim Ustaoğlu Sinemasında Kadın Temsilinin Feminizm Açısından İncelenmesi: Pandora’nın Kutusu ve Tereddüt. Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Dergisi, 7(1), Article 1.
• Ünal, İ. (Yapımcı) & Aksoy, O. (Yönetmen). (1968). Kınalı Yapıncak [Film]. Akün Film.
• Ünal, Ü. (Yapımcı & Yönetmen). (2017). Sofra Sırları [Film]. Chantier Films.
• Walby, S. (2021). Patriyarka Kuramı (H. Osmanağaoğlu, Çev.; 2. bs). Dipnot.
• Wald, J. (Yapımcı) & Curtiz, M. (Yönetmen). (1945). Mildred Pierce [Film]. Warner Bros.
• Weill, C. (Yapımcı & Yönetmen). (1978). Girlfriends [Film]. Cyclops Films.
• Yerlikaya, B. (2020). Türk Sineması’nın Üretken Kadınları Öteki’den Özne’ye. Nobel Bilimsel Eserler.
• Yershova, O. (Yapımcı) & Tüzen, S. (Yönetmen). (2015). Ana Yurdu [Film]. Zela Film.
• Yılmaz, A. (Yapımcı & Yönetmen). (1986). Asiye Nasıl Kurtulur? [Film]. Odak Film.
• Yurdatap, K. (Yapımcı) & Yılmaz, A. (Yönetmen). (1984). Dağınık Yatak [Film]. Mine Film.