The Sources of al-Ḏahabī with Regard to the Biographical Information

Yıl 2022, , 94 - 118, 30.06.2022

İbrahim Sainkaplan , Yavuz Köktaş

https://doi.org/10.17859/pauifd.1087559

Öz

Each classical biographical dictionary on narrators (ruwāt, pl. of rāwī) of ḥadīth is seen as a continuation of its predecessors. As such, al-Dhahabī’s (d. 748/1348) works occupy an important space in this genre thanks to its function to transmit the accumulated knowledge in this field to the generations lived after him. In fact, he not only relates biographical information but also, unlike other critics, incorporates in this a very rich bibliography. In addition to showing the sources he made use of, these references also point to the body of literature from which the biographical information on the narrators, which reaches well into the 8th century of the Hijra, had been transmitted. Through the references mentioned in Mīzān al-Iʿtidāl, the present paper aims at classifying the sources of al-Dhahabī while also bringing out his methodology in these references. It also seeks to show the possibility of using the references found in the works of jarḥ-taʿdīl to conduct new studies on the literature about biographical information of the narrators. The works which al-Dhahabī made use of in his compilations are classified into two categories in this work, namely primary sources and secondary sources. The present work found that the references he makes had such benefits as summarizing the accumulated biographical information on narrators and recording the relevant literature. Moreover, the references he makes to his own works demonstrate that he updated biographical information on the narrators in the light of the information he had acquired.

Anahtar Kelimeler

Biographical Literature, al-Jarḥ wa al-Taʿdīl, Rāwī (narrator), al-Dhahabī, Mīzān al-Iʿtidāl.

مصادر رجال الذهبي

Öz

Anahtar Kelimeler

رجال, الجرح و التعديل, الراوي, الذهبي, مصادر

Zehebî'nin Ricâl Bilgisinin Kaynakları

Öz

Râvîlere dair yapılan klasik eserlerin, birbirlerinin devamı mahiyetinde olduğu görülür. Zehebî’nin (ö. 748/1348) ricâl eserleri de kendisinden önceki ilmî birikimi kendisinden sonrakilere aktarması bakımından önemli bir konuma sahiptir. Zira o, biyografilerde sadece râvî bilgisini aktarmaz, diğer münekkitlerden farklı olarak zengin bir kaynakçaya da yer verir. Müellifin Mîzânü’l-iꜥtidâl’i bu yönüyle incelendiğinde çok sayıda kitaba atıf yapıldığı görülür. Bu referanslar onun istifade ettiği kaynakları göstermenin yanı sıra hicrî VIII. asra kadar ulaşan râvî bilgisinin kendisinden nakledilidiği literatüre de işaret etmektedir. Elinizdeki makale, Mîzânü’l-iꜥtidâl’deki atıflar üzerinden Zehebî’nin kaynak tasnifini yapmayı ve ilgili referanslardaki metodunu ortaya koymayı hedeflemektedir. Aynı zamanda cerh-taꜥdîl kitaplarında tespit edilen referanslar üzerinden râvî bilgisine dair literatür hakkında yeni çalışmaların imkanını göstermeyi amaçlamaktadır. Çalışmada Zehebî’nin teliflerinde yararlandığı eserler, asıl kaynaklar ve yardımcı kaynaklar şeklinde iki kısma ayrılmıştır. Yaptığı atıfların, mevcut râvî bilgisini ihtisar etmek ve ilgili edebiyatı kayıt altına almak gibi önemli faydaları olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca kendi kitaplarına yaptığı göndermeler, elde ettiği veriler ışığında râvî biyografilerini güncellediğini de ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Ricâl Edebiyatı, Cerh-Taꜥdîl, Râvî, Zehebî, Mîzânü’l-iꜥtidâl.

Kaynakça

• Altıkulaç, Tayyar. “Zehebî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/180-188. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Arslan, İhsan. Siyer İlminin Doğuşu Ve Temel Kaynakları. İstanbul: Okur Akademi, 2021.
• Aşıkkutlu, Emin. Hadiste rical tenkidi (cerh ve taꜥdil ilmi). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 1997.
• Aybakan, Bilal. “Şîrâzî, Ebû İshak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/184-186. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Aydar, Hidayet. İslam Te’lif geleneğinde biyografi yazıcılığı [İslam Te’lif Geleneğinde Biyografi Yazıcılığı (2016: İstanbul)]. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Hadisevi, 2006.
• Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sâbit Hatîb el-. es-Sâbık ve’l-lâhik fî tebâꜥud mâ beyne vefâti râviyeyn ꜥan şeyhin vâhidin. Riyad: Dâru Taybe, 1402/1982.
• Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sâbit Hatîb el-. Telhîsü’l-müteşâbih fi’r-resm. Dımaşk: Dâru Talas, ts.
• Brown, Jonathan A. C. “Erken Dönem Hadis Münekkitlerinin Metin Tenkidi Yaptığını Nasıl Biliyoruz ve Bulmak Niçin Bu Kadar Zor?” çev. Salih Kesgin. Usûl: İslam Araştırmaları 25 (2016), 265-310-310.
• Büyükorhan, Şeyma. Cerh-Ta’dil imamları ve kategorileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Çakan, İsmail Lütfi. “Ebü’l-Feth el-Ezdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/319-320. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Çelebî, Kâtib. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Bağdat: Meketebetü’l-Müsennâ, ts.
• Ebû Abdurrahman, Muhammed es-Sâni. Davâbitü’l-cerh ve’t-taꜥdil ꜥinde’l-Hâfız ez-Zehebî. Biritanya: el-Hikme, 1421/2000.
• Efendioğlu, Mehmet. “Sâcî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/363-364. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
• Emin, Aşıkkutlu. “Cerh Ve Ta’dil”. 7/394-401. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Emir, Ebî Hâşim İbrahim b. Mansûr Hâşimî. el-Musannefât elletî tekelleme ꜥaleyha’l-İmâm el-Hâfız ez-Zehebî nakden ev senâen ve mecmûꜥahâ 1340 musannefen meꜥa beyâni (el-matbûꜥ mine’l-mahtût). Beyrut: Mektebetü’l-Mütenebbî-Müessesetü’r-Reyyân, 1424/2003.
• Eren, Mehmet. Hadis ilminde rical bilgisi ve kaynakları. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2012.
• Eren, Mehmet. “Ricâl Kitaplarında Mükerrer ve Uydurma Biyografi Problemi”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2003), 51-72.
• Güleç (Topçu), Azime. Zehebi ve Mizanü’l-itidal’indeki cerh ve tadil metodu. Süleyman Demirel Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî el-Cürcanî. el-Kâmil fî duꜥafâi’r-ricâl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. ed-Du‘afâ ve’l-metrûkîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. Telbîsu İblîs. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1421/2001.
• Karagözoğlu, Mustafa Macit. Zayıf Râviler Duafa Literatürü ve Zayıf Rivayetler. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 2014.
• Karahan, Abdullah. Hadis Ravilerinde Güvenilirlik. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 2018.
• Kartal, Alparslan. “İbnu’l-Cevzî’nin Cerh-Ta’dîl Değerlendirmeleri (el-İlelu’l-Mütanâhiye fi’l-Ehâdîsi’l-Vâhiye Adlı Eseri Işığında)”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXI/2 (2016), 171-198.
• Kettânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca‘fer b. İdrîs Hasenî. Hadis literatürü. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Köktaş, Yavuz - Kurt, İsmail. “İbn Hibbân’ın Kitâbü’l-Mecrûhîn’deki Ricâl Tenkit Metodu”. Turkish Studies: Comparative Religious Studies XIV/4 (2019), 713-725.
• Kurt, Abdurrahman. “Ricâl Edebiyatında Suâlât Türü Eserler”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XIII/26 (2015), 145-174.
• Kurt, İsmail. Hicrî Dördüncü Asır Ricâl Tenkidinin Mukayeseli İncelenmesi. İstanbul: Cinius Yayınları, 1. Baskı., 2020.
• Kurt, İsmail. “Ricâl Tenkit Araştırmalarının Dijital Kaynakları: İnternet Siteleri”. Tevilat: Selçuk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi = Tevilat Journal of Islamic Sciences II/1 (2021), 89-105.
• Kutlay, Halil İbrahim. Hadiste Sened Tenkidi. İstanbul: Elif Yayınları, 2015.
• Kuzudişli, Bekir. Hadis Rivayetinde Bağlam Sebebü îradi’l-hadîs. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.
• Ma’ruf, Beşşâr Avvâd. ez-Zehebî ve menhecuhû fî kitâbihî Târîhi’l-İslâm. Kahire: İsa el-Bâbî el-Halebî, 1396/1976.
• Oruçhan, Osman. Hadis Münekkitlerinin Güvenilirliği -Zehebî’nin Mîzânu’l-İꜥtidâl’i Özelinde-. Fecr Yayınevi, 2018.
• Öngül, Ali. “Ebü’l-Arab”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/293. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Öz, Mustafa. “Gâliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/333-337. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Özçelik, Fikret. Hadis Usulünde Râvî Değerlendirme Metodu - İbn Ebî Hâtim Örneği. Nida Yayıncılık, 2020.
• Özsoy, Abdulvahap. Hadis Tenkidi Sahabe ve Tabiun Dönemi. İstanbul: Beka Yayınları, 2016.
• Özşenel, Mehmet. “Bir Kemâlin Hikayesi: Makdisî’nin el-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl’inin Dört Asırlık Serüveni”. Dîvân: İlmî Araştırmalar VI/11 (2001), 155-161.
• Polat, Selahaddin. “Cerh ve Ta‘dilin Tenkidi”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1985), 221-248.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh es-. el-Vâfi bi’l-vefeyât. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâs, 1420/2000.
• Saꜥd, Kâsım Ali. Mevâridü’l-Hâfız ez-Zehebî fî kitâbihî Mîzânü’l-iꜥtidâl fî nakdi’r-ricâl. Beyrut: Darü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1422/2001.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâceddin İbnü’s-Sübkî Abdülvehhab b. Ali b. Abdilkâfî. Tabâkâtü’ş-şâfiiyyeti’l-kübrâ. Hicr li’t-Tıbâꜥa ve’n-Neşr, 1413/1992.
• Taş, Mustafa. Buhari’nin cerh-ta’dil metodu. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
• Tatlı, Mustafa. Rical Bilgisinin Tespiti: -Sualat Literatürü-. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2016.
• Topgül, Muhammed Enes. İsnâdın Satır Araları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2018.
• Topgül, Muhammed Enes. Rivayetten Râviye: Cerh-taꜥdil hükümleri nasıl oluştu? İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2019.
• Turhan, Halil İbrahim. Hicrî III. Asırda Ricâl Tenkidi Ali b. el-Medînî Örneği. Rize: STS Yayınları, 1. Baskı., 2019.
• Turhan, Halil İbrahim. Ricâl Tenkidinin Doğuşu ve Gelişimi Hicrî İlk İki Asır. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 2015.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “el-Âlim ve’l-Müteallim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/461-463. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
• Yazıcı, Mahmut. “Hadis Tarihinin Geçiş Dönemi Âlimlerinden Ebû Nu’aym el-Fadl b. Dükeyn (ö. 219/834) ve Günümüze Ulaşmayan et-Târih Adlı Eseri Üzerine”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VII/2 (2020), 1525-1556.
• Yazıcı, Mahmut. Sahabe bilgisinin tespiti (Ma’rifetü’s-sahabe). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2015.
• Yıldız, Fatma. Hicrî ilk üç asırda cehâlet ve meçhul râviler. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2021.
• Yıldız, Fatma - Köktaş, Yavuz. “Tabakaları, Beldeleri ve Münekkitleri Açısından Meçhul Râviler”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2021), 165-194.
• Yücel, Ahmet. Hadis İlminde Tenkit Terimleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 2015.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-Mugnî fi’d-duꜥafâ. thk. Nureddin Itr. Haleb: Dârü’l-Maârif, 1391/1971.
• Zehebî, Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Maꜥrifetü’l-kurrâi’l-kibâr ꜥale’t-tabakât ve’l-ꜥâsâr. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), ts.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Mîzânü’l-iꜥtidâl fî nakdi’r-ricâl. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1382/1963.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhü’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhir ve’l-aꜥlâm. Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1424/2003.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Zikru men yuꜥtemed kavluhu fi’l-cerh ve’t-taꜥdîl. Haleb: Mektebü’l-Matbûꜥati’l-İslâmiyye, ts.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru aꜥlâmi’n-nübelâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zirikli, Hayreddîn. el-Aꜥlâm: Kamûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-ꜥArab ve’l-müstaꜥrabîn ve’l-müsteşrikîn. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1423/2002.