İkinci Klasiklerden Bir Hadis Kaynağı: el-Ehâdîsü’l-muhtâra

Yıl 2022, , 527 - 570, 31.12.2022

Abdulkerim Malkoç

https://doi.org/10.17859/pauifd.1168118

Öz

Hadis tarihinin ikinci klasik/ler döneminde yer alan VII/XIII. asır, rivayet dönemi eserlerine dayanan birçok yeni eserin telif edildiği bir zaman dilimidir. Bu yeni eserler, ilmî otoritesini kazanmış ve karizmasını elde etmiş olan Kütüb-i Tis‘a ve benzeri kitaplar üzerine kaleme alınmıştır. Bu eserlerden biri de Ziyâüddîn el-Makdisî’nin (öl. 643/1245) en meşhur ve hacimli çalışması olan el-Ehâdîsü’l-muhtâra’dır. Müellifinin vefatı sebebiyle tamamlanamayan el-Muhtâra; telif gayesi, tertibi, metodu ve literatüre katkısıyla hadis tarihinde iz bırakmış, gerek müellifinin hayatında gerekse sonraki devirlerde büyük rağbet görmüştür. Bu rağbette, eserin VII/XIII. asır gibi -geç sayılabilecek- bir zamanda, önceki âlimlerin izinin ve usûlünün takip edilerek meydana getirilmiş olmasının payı büyüktür. Zira artık isnâdın asıl önemini yitirdiği bir zamanda, meşhur veya meşhur olmayan yüzlerce hadis kitabına ve cüzüne varan isnadlarıyla yeni ve farklı bir eser meydana getirilmiştir. Ancak bu ve daha başka hususiyetlerine rağmen eser üzerine kaleme alınmış çalışmalar sınırlı sayıda olup yetersiz kalmıştır. Bu makale, nevi şahsına münhasır bir eser olan el-Muhtâra’yı tanıtmayı ve eserin literatürdeki yerini tespit etmeyi hedeflemektedir. Bunu yaparken eserin isminden yöntemine, tertibinden kaynaklarına, hadis edebiyatına katkılarından tenkidine dair birçok meseleyi ayrıntılı olarak incelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sahîh, el-Makdisî, Ziyâüddîn, el-Muhtâra.

Kaynakça

• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed el-Kissî. el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd. 2 Cilt. Thk. Ebû Abdillâh Mustafâ b. el-Adevî. Riyâd: Dâru Belensiyye, 1423/2002.
• el-Aclûnî, Ebu’l-Fidâ İsmâ‘îl b. Muhammed el-Cerrâhî. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs amme’ştehera mine’l-ehâdîs ‘alâ elsineti’n-nâs. 2 Cilt. Thk. Yûsuf b. Mahmûd el-Hâc Ahmed. Dimeşk: Mektebetü’l-İlmi’l-Hadîs, 1422/2001.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. 50 Cilt. Thk. Şu‘ayb el-Arnaûd vd.. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Avnî, eş-Şerîf Hâtim b. Ârif. Mesâdiru’s-sünne ve menâhicü musannifîhâ. y.a. Ebû Muhenned en-Necdî. Erişim 20 Ağustos 2022. https://www.noor-book.com.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.
• Cezâirî, Tâhir b. Muhammed Sâlih el-Hasenî. Tevcîhü’n-nazar ilâ usûli’l-eser. 2 Cilt. Thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Haleb: Mektebetü’l-Matbû‘âti’l-İslâmiyye, 1416/1995.
• Çakan, İsmail Lütfi, “Bûsîrî, Ahmed b. Ebû Bekir”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 6/468. İstanbul: TDV Yayınları, İstanbul 1992.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ömer. el-İlzâmât ve’t-Tetebbu‘. Thk. Ebû Abdurrahman Mukbil b. Hâdî el-Vâdiî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1985.
• Demirci, Selim. Kriz Döneminde Hadis ve Yorum Haçlı ve Moğol Saldırıları Gölgesinde Hadis Âlimleri. Ankara: İlem Yayınları, 2020.
• Ebû Nu‘aym, Ahmed b. Abdillâh el-İsfahânî. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. 10 Cilt. Beyrût: Mektebetü’l-Hâncî - Dâru’l-Fikr, 1416/1996.
• Ebu’s-Saâdât el-Makdisî, Ahmed b. Abdillâh. Sıhâhu’l-ehâdîs fîmâ ittefeka aleyhi eimmetü’l-hadîs. 9 Cilt. Thk. Hamza Ahmed ez-Zeyn. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1430/2009.
• Ebû Şehbe, Muhammed b. Muhammed. el-Vasît fî ulûm ve mustalahi’l-hadîs. Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts..
• Ebû Şehbe, Muhammed b. Muhammed. A‘lâmü’l-muhaddisîn. Kâhire: Merkezü Kütübi’ş-Şarkı’l-Evsat, ts..
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Alî el-Mevsılî. Müsnedü’l-İmâm Ebî Ya‘lâ el-Mevsılî (el-Müsnedü’s-sağîr). 5 Cilt. Thk. Heyet. Kâhire: Dâru’t-Te’sîl, 1438/2017.
• Efendioğlu, Mehmet. “Ziyâeddîn el-Makdisî ve el-Ehâdîsü’l-muhtâra Adlı Eseri”. Hadis Tetkikleri Dergisi (HDT) 10/1 (2012), 59-98.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Fihrisü mahtûtâti Dârilkütübi’z-Ziyâ’iyye el-Müntehab min mahtûtâti’l-hadîs. Thk. Meşhûr Hasen Âlü Selmân. Riyâd: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1422/2001.
• Hâcî Halîfe, Mustafa b. Abdillâh el-Kostantînî. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. Nşr. M. Şerefüddîn Yaltkaya - Kilisli Rif‘at Bilge. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts..
• Hâfız, Muhammed Mutî‘. et-Tenvîh ve’t-tebyîn fî sîreti muhaddisi’ş-Şâm el-Hâfız Ziyâiddîn. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1420/1999.
• Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. 4 Cilt. Thk. Mustafâ Abdülkâdir Atâ. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. Târîhu Bağdâd. 16 Cilt. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1422/2002.
• Hatiboğlu, İbrahim, “Müstedrek”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 32/134-135. İstanbul: TDV Yayınları, İstanbul 2006.
• Hasnâ Bekrî, Ahmed Neccâr. ez-Zıyâ’ el-Makdisî ve Cühûdüh fî ‘İlmi’l-Hadîs. Mekke: Câmi‘atü Ümmi’l-Kurâ, Külliyyetü’d-Da‘ve ve Usûli’d-Dîn (Kısmu’l-Kitâb ve’s-Sünne), Doktora Tezi, 1419/1999.
• Hısnî, Muhammed Edîb Âlü Takıyyiddîn. Müntehebâtü’t-tevârîh li-Dimeşk. Beyrût: Dâru’l-Âfâkı’l-Cedîde, 1399/1979.
• Irâkî, Ebu’l-Fazl Abdurrahîm b. Hüseyn. et-Takyîd ve’l-îzâh li-mâ utlika ve uğlika min Kitâbi İbni’s-Salâh. 2 Cilt. Thk. Üsâme b. Abdillâh Hayyât. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1432/2011.
• İbn Abdilhâdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed ed-Dimeşkî. es-Sârimü’l-münkî fi’r-red ale’s-Sübkî. Thk. Akîl b. Muhammed b. Zeyd el-Yemânî. Beyrût: Müessesetü’r-Reyyân, 1424/2003.
• İbn Abdilhâdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed ed-Dimeşkî. el-Muharrer fi’l-hadîs. Thk. Yûsuf Abdurrâhmân el-Mar‘aşlî vd.. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1421/2000.
• İbn Abdilhâdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed ed-Dimeşkî. Tenkîhu’t-Tahkîk fî ehâdîsi’t-Ta‘lîk. 5 Cilt. Thk. Sâmî b. Muhammed - Abdül‘azîz b. Nâsır. Riyâd: Advâu’s-Selef, 1428/2007.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. 8 Cilt. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd - Alî Muhammed Mu‘avvıd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Thk. Heyet. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1379.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. el-Mecma‘u’l-mü’esses li’l-Mu‘cemi’l-müfehres. 4 Cilt. Thk. Yûsuf Abdurrâhmân el-Mar‘aşlî. Dâru’l-Ma‘rife, Beyrût 1413-15/1992-94.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân. 10 Cilt. Thk. Abdülfettâh Ebû Ğudde. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1423/2002.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. el-Metâlibü’l-âliye bi-zevâidi’l-mesânîdi’s-semâniye. 19 Cilt. Thk. Sa‘d b. Nâsır vd.. Riyâd: Dâr’ul-Âsıme - Dâru’l-Ğays, 1419/1998.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. et-Telhîsu’l-habîr fî tahrîci ehâdîsi’r-Râfi‘iyyi’l-kebîr. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1409-1989.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. Takrîbu’t-Tehzîb. Thk. Muhammed Avvâme. Cidde: Dâru’l-Minhâc - Dâru’l-Yüsr, 1430/2009.
• İbnü’l-İmâd, Abdülhayy b. Ahmed el-Hanbelî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. 11 Cilt. Thk. Abdülkâdir el-Arnaûd - Mahmûd el-Arnaûd. Dimeşk: Dâru İbn Kesîr, 1406/1986.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr ed-Dımaşkî. İğâsetü’l-lehfân min mesâyidi’ş-şeytân. 2 Cilt. Thk. Muhammed Hâmid el-Fıkî. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1395/1975.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâ‘îl b. Ömer ed-Dimeşkî. 14 Cilt. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Alî Şîrî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1408/1988.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâ‘îl b. Ömer ed-Dimeşkî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. 8 Cilt. Thk. Sâmî b. Muhammed Selâme. Riyâd: Dâru Taybe, 1420/1999.
• İbn Receb, Abdurrahmân b. Ahmed el-Hanbelî. ez-Zeyl ‘alâ Tabakâti’l-Hanâbile. 5 Cilt. Thk. Abdurrahmân b. Süleymân el-Useymîn. Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân, 1425/2005.
• İbn Receb, Abdurrahmân b. Ahmed el-Hanbelî. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 9 Cilt. Thk. Heyet. Medîne: Mektebetü’l-Ğurabâi’l-Eseriyye, 1417/1996.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Salâhiddîn eş-Şehrezûrî. Ulûmu’l-hadîs, Thk. Nûruddîn Itr. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1430/2009.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalîm el-Harrânî. Kâ‘ide celîle fi’t-tevessül ve’l-vesîle. Thk. Rabî‘ b. Hâdî el-Medhalî. Acmân: Mektebetü’l-Furkân, 1422/2001.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalîm el-Harrânî. el-Fetâva’l-kübrâ. 6 Cilt. Thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ - Mustafâ Abdülkâdir Atâ. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408-1987.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalîm el-Harrânî. İktizâü’s-sırâti’l-müstakîm li-muhâlefeti ashâbi’l-cehîm. 2 Cilt. Thk. Nâsır b. Abdilkerîm el-Akl. Beyrût: Dâru İşbîliyâ, 1419/1998.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalîm el-Harrânî. Beyânü telbîsi’l-Cehmiyye fî te’sîsi bida‘ihimi’l-kelâmiyye. 10 Cilt. Thk. Heyet. Medîne: Mecma‘u’l-Melik Fehd li-Tıbâ‘ati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1416/1995.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalîm el-Harrânî. er-Red ale’l-İhnâ’î Kâdi’l-Mâlikiyye. Thk. ed-Dânî b. Münîr. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1423.
• İbn Tolûn, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Alî ed-Dimeşkî. el-Kalâidü’l-cevheriyye fî târîhi’s-Sâlihiyye. Thk. Muhammed Ahmed Dehmân. Dimeşk: Matbû‘âtu Mecma‘i’l-Lüğati’l-Arabiyye, 1401/1980.
• Kalaç, Rıdvan. Kudâme Ailesi ve Hadis. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019. Kandemir, M. Yaşar. “İbn Hacer el-Askalânî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 19/514-531. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kettânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca‘fer. er-Risâletü’l-müstatrafe li-beyâni meşhûri kütübi’s-sünneti’l-müşerrafe. Thk. Muhammed el-Muntasır ez-Zemzemî. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1421/2000.
• Kettânî, Hadis Literatürü: er-Risâletü’l-müstatrafe li-beyâni meşhûri kutubi’s-sünneti’l-müşerrefe. Çev. Yusuf Özbek. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Köktaş, Yavuz, “Şâşî, Heysem b. Küleyb”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 38/368-369. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kurt, Abdurrahman. Eyyûbîler Devrinde Hadis Dımaşk (570-658/1174-1260). Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Kütübî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Şâkir ed-Dimeşkî. Fevâtü’l-vefeyât ve’z-Zeylü ‘aleyhâ. 4 Cilt. Thk. İhsân Abbâs. Beyrût: Dâru Sadr, 1973-74.
• Makdisî, Ziyâüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilvâhid el-Hanbelî. el-Ehâdîsü’l-muhtâra ev el-Müstahrec mine’l-ehâdîsi’l-muhtâra mimmâ lem yuharrichu’l-Buhârî ve Müslim fî Sahîhayhimâ. 13 Cilt. Thk. Abdülmelik b. Abdillâh b. Dehîş. Beyrût: Dâru Hadır, 1420-1421/2000-2001.
• Makdisî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilvâhid el-Hanbelî. Sebetü mesmû‘âti’l-İmâm el-Hâfız Ziyâiddîn Muhammed b. Abdilvâhid el-Makdisî. Thk. Muhammed Mutî‘ el-Hâfız. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1420/1999.
• Makdisî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilvâhid el-Hanbelî. es-Sünen ve’l-ahkâm ani’l-Mustafâ aleyhi efdalü’s-salât ve’s-selâm. 6 Cilt. Thk. Ebû Abdillâh Hüseyn b. Ukâşe. Cidde: Dâru Mâcid Asîrî, 1425/2004.
• Makdisî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilvâhid el-Hanbelî. el-Emrâz ve’l-keffârât ve’t-tıbb ve’r-rukayyât. Thk. Ebû İshâk el-Huveynî el-Eserî. Kâhire: Dâru İbn Affân, 1420/1999.
• Makdisî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilvâhid el-Hanbelî. Fezâilü’l-a‘mâl. Thk. Gassân Îsâ Muhammed Hermâs. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1407/1987.
• Makdisî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilvâhid el-Hanbelî. Sıfatü’l-cenne. Thk. Sabrî b. Selâme Şâhîn. Riyâd: Dâru Belensiyye, 1423/2002.
• Mecma‘u’l-Melikî. el-Fihrisü’ş-şâmil li’t-türâsi’l-Arabiyyi’l-İslâmiyyi’l-mahtût: el-Hadîsü’n-nebeviyyü’ş-şerîf ve ulûmuh ve ricâlüh. 3 Cilt. Ammân: Müessesetü Âli’l-Beyt, 1412/1992.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdillâh b. Abdillâh el-Bekcerî. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. 12 Cilt. Thk. Âdil b. Muhammed - Üsâme b. İbrâhîm. b.y.: el-Fârûku’l-Hadîse, 1422/2001.
• Munlâ, Mustafâ Ammâr. Mu‘cemu mâ tubi‘a min kütübi’s-sünne. Medîne: Dâru’l-Buhârî, 1418/1997.
• Mübârekpûrî, Ebu’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuhfetü’l-ahvezî bi-şerhi Câmi‘i’t-Tirmizî. 10 Cilt. Thk. Abdurrahman Muhammed Osmân. Kâhire: Dâru’l-Fikr, 1386/1967.
• Münâvî, Muhammed Abdurraûf b. Tâcil‘ârifîn. Feyzu’l-kadîr şerhu’l-Câmi‘i’s-sağîr. 6 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, 1356.
• en-Nu‘aymî, Ebu’l-Mefâhir Abdülkâdir b. Muhammed ed-Dimeşkî. ed-Dâris fî târîhi’l-medâris. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• Safedî, Ebu’s-Safâ Halîl b. Aybek. el-Vâfî bi’l-vefeyât. 29 Cilt. Thk. Ahmed el-Arnâûd - Türkî Mustafâ, Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahmân. Fethu’l-muğîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs. 4 Cilt. Thk. Alî Hüseyn Alî. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 1424/2003.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahmân. el-Cevâhir ve’d-dürer fî tercemeti Şeyhi’l-İslâm İbn Hacer. 3 Cilt. Thk. İbrâhîm Bâcis Abdülmecîd. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1407/1986.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahmân. el-Mekâsıdü’l-hasene fî beyâni kesîrin mine’l-ehâdîsi’l-müştehire ‘ale’l-elsine. Thk. Muhammed Osmân el-Huşt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1405/1985.
• Sekenderî, Ebû Muhammed Ahmed Muhammed Şihâte el-Elfî. Dekâiku’t-tenbîh ve’t-ta‘rîf bimâ fi’l-Ehâdîsi’l-muhtâra mine’l-ahtâi ve’t-tashîf. Erişim 20 Ağustos 2022. https://al-maktaba.org/book/5924.
• Sevvâs, Yâsîn Muhammed. Fihrisü mecâmî‘i’l-Medreseti’l-Ömeriyye fî Dârilkütübi’z-Zâhiriyye. Kuveyt: Ma‘hedü’l-Mahtûtâti’l-Arabiyye, 1408/1987.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Cem‘u’l-cevâmi‘ el-ma‘rûf bi’l-Câmi‘i’l-kebîr. 25 Cilt. Thk. Heyet, Kâhire: el-Ezheru’ş-Şerîf, 1426/2005.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Leâli’l-masnû‘a fi’l-ehâdîsi’l-mevzû‘a. 2 Cilt. Thk. Salâh b. Muhammed. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1432-1433/2011.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Bahr ellezî zehar fî şerhi Elfiyyeti’l-eser. 3 Cilt. Thk. Enîs b. Ahmed el-Endûnûsî. Medîne: Mektebetü’l-Ğurabâi’l-Eseriyye, 1420/1999.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevâvî (Hâşiyetü Ahmed b. Ahmed b. el-Acemî ile birlikte). 5 Cilt. Thk. Muhammed Avvâme. Cidde: Dâru’l-Minhâc - Dâru’l-Yüsr, 2016/1437.
• Şâkir, Ahmed Muhammed. el-Bâ‘isü’l-hasîs şerhu İhtisâri Ulûmi’l-hadîs li’l-Hâfız İbn Kesîr. Riyâd: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1416/1995.
• Şâşî, Ebû Sa‘îd el-Heysem b. Küleyb el-Binkesî. el-Müsned. 3 Cilt. Thk. Mahfûzurrahman Zeynullâh. Medîne: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1414/1994.
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2011.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. 17 Cilt. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1424/2003.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. 25 Cilt. Thk. Şu‘ayb el-Arnaûd vd.. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Tezkiratu’l-huffâz (Tabakâtu’l-huffâz). 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd ed-Dimeşkî. el-A‘lâm. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.