Kısas ve Diyet Cezalarında Kadın ve Erkeğin Birbirine Denkliği Meselesi

Yıl 2022, , 808 - 832, 31.12.2022

Mustafa Özgür

https://doi.org/10.17859/pauifd.1193987

Öz

İslam ceza hukukunun en bariz vasıflarından birisi cezaların eşitliği prensibine dayalı olmasıdır. Ancak literatüre bakıldığında bu prensibin bazı durumlarda ihmal edildiği görülmektedir. Bu durumlardan biri de diyet cezasında kadın ve erkeği birbirine denk kabul etmemektir. Oysaki kısas cezasında kadın ve erkeğin birbirine denk olduğu konusunda fukahanın çoğunluğunun ittifakı vardır. Diyet konusundaki denkliği kabul etmeme, diyetin bir nevi tazminat cezası olarak kabul edilmesi düşüncesinden kaynaklanmaktadır. Savaşa ve tarıma dayalı toplumlarda kadının topluma kattığı katma değer ile erkeğinki farklı olmuştur. Bunun neticesinde kadının kaybının topluma verdiği zarar erkeğin kaybı kadar olmamıştır. Sonuç olarak kadının diyetinin erkeğin diyet miktarının yarısı olduğu fikri genel kabul görmüştür. Bu anlayışı destekleyen bazı zayıf rivayetlerin varlığı da konunun günümüze kadar üzerinde ittifak edilen ve içtihada kapalı bir alanmış gibi algılanmasına neden olmuştur. Biz bu çalışma ile diyet cezasında kadın ve erkeğin birbirine denkliği meselesini deliller üzerinden inceleyerek konunun gerçekten içtihada kapalı bir alan olup olmadığını ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, Ceza, Kısas, Diyet, Denklik

Kaynakça

• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ʿAbdullâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. el-ʿİlel ve Maʿrifetü’r-Ricâl. thk. Vaṣiyyullâh b. Muḥammed ʿAbbâs. 3 Cilt. Riyad: Dâru’l-Ḫânî, 1422/2001.
• Askalani, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed İbn Hacer el-. Telhisü’l- habir fi tahric-i ehadisi’r-Rafiiyyi’l-kebir. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1989.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b Ahmed b Musa Hanefi. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Bardakoğlu, Ali. “Diyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/473-479. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-kübra. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b İsmâîl b İbrâhîm Cu’fî. Sahih-i Buhari = el-Câmiü’s-sahih. İstanbul : Dârü’t-Tıbâati’l-Âmire, 1315.
• Cemâluddîn el-Mizzî, Ebû’l-Ḥaccâc Yûsuf b. ʿAbdurraḥmân b. Yûsuf el-Kelbî. Tehẕîbu’l-Kemâl fî ʾEsmâi’r-Ricâl. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. 35 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1400/1980.
• Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed İbn Kayyim el-. İ’lâmü’l-muvakkiin an rabbi’l-alemin. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• Cürcani, Ebü’l-Hasen Alî b Muhammed b Alî Seyyid Şerîf Hanefî. et-Ta’rifat. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Dağcı, Şamil. İslam Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Müessir Fiiller. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1996.
• Dağcı, Şamil. “Kısas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/488-495. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Ebu Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf. el-Bahru’l-muhit. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1983.
• Ebu Şellal, Muhammed İsmail Ahmed. Diyetü’l-mereti’l-müslime fi’ş-şeriati’l-İslamiyye. Nablus: Camiatü’n-Necah el-Vatani, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Ebû Zehre, Muhammed. el-Cerîme ve’l-ukûbe fi’l-fıkhi’l-İslâmî (el-Ukûbe). Kahire: Dâru’l-fikri’l-Arabî, ts. Emir Abdülaziz. et-Tefsîru’ş-şâmil li’l-Kur’âni’l-Kerîm. 6 Cilt. Kahire: Dâru’s-selâm, 2000.
• Ertürk, Mustafa. “Hüşeym b. Beşîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/64. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Câbir el-Cu‘fî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/532. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b Ömer b Abdülazîz ed-Dımaşki. Reddü’l-muhtar ale’d-Dürri’l-muhtar: şerhi Tenviri’l-ebsar. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, 1992.
• İbn Battal el-Kurtubi, Ebü’l-Hasan Ali Halef b Abdülmelik. Şerhu Sahih-i Buhari. thk. Ebû Temim Yasir b. İbrâhim. 10 Cilt. Riyad : Mektebetü’r-Rüşd, 2000.
• İbn Ebî Ḥâtim, Ebû Muḥammed ʿAbdurraḥman b. Muḥammed er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-Taʿdîl. Haydarabad; Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1371/1952.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe ʿAbdullâh b. el-ʿAbsî. el-Kitâbu’l-Muṣannef fi’l-Eḥâdîs̱ ve’l-ʾÂs̱âr. thk. Kemâl Yûsuf el-Ḥût. 7 Cilt. Riyad: Mektebu’-r-Ruşd, 1409.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b Muhammed b İbrâhim. el-Kitâbü’l-musannef fi’l-ehâdîs ve’l-asar. thk. Kemal Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1988.
• İbn Hacer el-Asgalânî, Şehabeddin Ahmed b. Ali. Takribü’t-Tehzib. Haleb: Dârü’r-Reşid, 1988.
• İbn Ḥacer el-ʿAsḳalânî, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed el-ʿAsḳalânî. Taḳrîbu’t-Tehẕîb. thk. Muḥammed ʿAvvâme. Suriye: y.y., 1406/1986.
• İbn Ḥacer el-ʿAsḳalânî, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed el-ʿAsḳalânî. Tehẕîbu’t-Tehẕîb. 12 Cilt. Hindistan: Dâiratü’l-Meʿârifi’l-ʿOs̱mâniyye, 1326/1908.
• İbn Ḥibbân, Ebû Ḥâtim Muḥammed b. Ḥibbân el-Bustî. el-Mecrûḥîn mine’l-Muḥaddis̱în. thk. Ḥamdî ʿAbdulmecîd. 2 Cilt. Riyad: Dâru’ṣ-Ṣemîʿî, 1420/2000.
• İbn Kesir, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail b. Ömer. Tefsîru İbn Kesîr. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme Cemmâîlî Makdisî. el-Muğnî. 10 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Kahire, 1968.
• İbn Ḳudâme el-Maḳdisî, Ebû Muḥammed Muvaffaḳuddîn ʿAbdullāh b. Aḥmed b. Muḥammed b. Kudâme el-Cemmâʿîlî. el-Muğnî. thk. ʿAbdullah b. ʿAbdulmuḥsin et-Turkî - ʿAbdulfettâḥ Muḥammed el-Ḥulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru Alemi’l-Kutub, 3. Basım, 1417/1997.
• İbn Kudâme, Şemsüddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ebu Ömer Muhammed b. Ahmed. eş-Şerhu’l-kebîr. 12 Cilt. Beyrût: Dârü’l-kitâbi’l-Arabi, 1972. İbn Mace, Ebû Abdullah Muhammed b Yezid er-Rebei el-Kazvini. İbn Mace. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. Kahire : Daru İhyâi’t-Türasi’l-Arabi, 1975.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velid Muhammed b Ahmed b Muhammed Kurtubi. Bidâyetü’l-müctehid ve nihayetü’l-muktesıd. thk. Ali Muhammed Muavvaz-Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
• İmrânî, Ebü’l-Hüseyin İbn Ebi’l-Hayr Yahyâ b Ebi’l-Hayr b Salim b Es’ad. el-Beyân fî mezhebi’l-İmam eş-Şâfiî. thk. Kasım Muhammed en-Nuri. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-minhac, 2000.
• Karadavi, Yusuf. Diyetü’l-mer’e fi’ş-şeriati’l-İslamiyye. Beyrut: el-Mektebü’l-İslami, 2007.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân. ez-Zahîre. thk. Muhammed Bu Hubze. 13 Cilt. Beyrût: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alâeddin Ebû Bekr b Mes’ûd b Ahmed el-Hanefî. Bedâiü’s-sanâi’ fî tertibi’ş-şerâi’. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1986.
• Malik b. Enes. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Mâlik b. Enes, Ebû ʿAbdullâh Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Medenî. el-Muvaṭṭaʾ (Rivâyetu Ebî Muṣʿab). thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf - Maḥmûd Ḫalîl. 2 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1412.
• Maverdi, Ebü’l-Hasan Ali b Muhammed b Habib. el-Ahkâmü’s-sultaniyye. thk. Nebil Abdurrahman Hayyavi. Beyrût: Dâru’l-erkam, ts.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b Muhammed b Habib. el-Hâvi’l-kebîr hüve Şerhu Muhtasari’l-Müzenî. thk. Ali Muhammed Muavvaz-Adil Ahmed Abdülmevcud. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
• Merginânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b Ebî Bekr. el-Hidâye fî şerhi Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Talal Yusuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Mutîî, Muhammed Necib. Tekmiletu el-Mecmu’ şerhi’l-Mühezzeb li’ş-Şirazi (Nevevî’nin Mecmu’u ve Sübki’nin Tekmile’si ile birlikte). 20 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, ts.
• Nesai, Ebû Abdurrahman Ahmed b Ali b Şuayb. Sünenü’n-Nesai. thk. Abdulfettah Ebu Gudde. 9 Cilt. Halep : Mektebu’l-matbuatü’l-İslamiyye, 1986.
• Nesâʾî, Ebû ʿAbdurraḥmân Aḥmed b. Şuʿayb el-Ḫorâsânî en-. es-Sunenu’l-Kubrâ. thk. Ḥasen ʿAbdulmunʿîm. 10 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Odeh, Murad. “Diyetü’l-mer’eti’l-müslime beyne’t-tansif ve’l-musavat bi diyeti’r-racül”. Mecelletü Camiati’n-necah li’l-ebhas 3/27 (2013), 571-598.
• Özen, Şükrü. “Nehaî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/535-538. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Râfiî, Ebü’l-Kasım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm Kazvînî. el-Azîz şerhu’l-Vecîz. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvaz. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• Râzî, Ebû ʿAbdillâh Faḫrüddîn Muḥammed b. Ömer b. Ḥüseyn er-. Mefâtîḥu’l-Ğayb. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1420.
• Reşid Rıza, Muhammed. Tefsiru’l-Kur’âni’l-hakîm (Tefsiru’l-menar). 12 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-amme li’l-kütüb, 1990.
• Sandeela, Eateh M. “İslami Cezaların Ahlaki Yönü”. çev. Şükrü Selim Has. Erciye Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9 (2000), 563-574.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrût: Dâru’l-marife, 1989.
• Sicistani, Süleyman b Eş’as b İshak el-Ezdi Ebû Davud es-. Ebu Davud. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Beyrut : Dârü’l-Fikr, ts. Sultân, Salâh. İmtiyâzü’l-mer’e ale’r-racül fi’l-mirâs ve’n-nafaka. USA: Sultan Publishing, 2004.
• Şâfiî, Ebû Abdullâh Muhammed b İdrîs b Abbâs. Müsnedü’l-İmâm eş-Şâfiî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1400.
• Şafii, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris eş-. el-Üm. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-marife, 1990.
• Şeltût, Mahmut. el-İslam akideten ve şeriaten. Kahire: Dâru’ş-şurûk, 2001.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlani. Fethu’l-kadîr. 6 Cilt. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 1414.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlani. Neylü’l-evtar şerhi Münteka’l-ahbar. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-hadis, 1993.
• Şinkiti, Muhammed b. Muhammed Salim el-Meclisi. Levâmiu’d-dürer fî hetki estâri’l-Muhtasar. 15 Cilt. Moritanya: Dâru’r-rıdvan, 2015.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid Taberî. Câmiu’l-beyân fî te’vîli’l-Kurân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 2000.
• Udeh, Abdülkadir. et-Teşrîu’l-cinâiyyi’l-İslâmî: mukarenen li-kanûni’l-vaz’î. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-kâtibi’l-Arabî, ts.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. Kuveyt: Matbaa-i hükümet, 2001.
• Ẕehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿOs̱mân eẕ-. Mîzânu’l-İʿtidâl fî Naḳdi’r-Ricâl. thk. ʿAlî Muḥammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1382/1963.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an hakâiki’t-tenzil ve uyûnü’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-kitâbi’l-Arabi, 1947.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdullah b Yusuf b Muhammed. Nasbü’r-raye li-ehâdîsi’l-Hidaye. 4 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-reyyan, 1997.
• Zeylaî, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-dekâik. 6 Cilt. Bulak: el-Matbaatü’l-kübra’l-emiriyye, 1313. ʿAlî b. el-Medînî, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. ʿAbdullâh el-Baṣrî. el-ʿİlel. thk. Muḥammed Muṣṭafâ el-ʾAʿẓamî. Beyrut: y.y., 1980.