EŞ’ARÎ KELAMININ DÎNÎ, HİSSÎ VE FELSEFÎ KARAKTERİ ÜZERİNE

Yıl 2014, Sayı: 2, 34 - 47, 02.09.2014

Fatih İbiş

https://doi.org/10.17859/pauifd.02220

Öz

Kelam, ismine kaynaklık teşkil eden cedeli ve nazari yönteminden öte ilahiyat, nübüvvet ve semiyyât olarak belirlenen usûl-ü selâse ile dînî kimliği öne çıkan bir ilimdir. Kelam sahip olduğu dînî ve şer’î karakterini, temelini oluşturan ve ana konuları olan bu üç esasa borçludur. Nitekim Kelam ilmine verilen “Usûlü’d Dîn” adlandırması onun dînî bir ilim olduğunu göstermesi yanında diğer dînî ilimler arasında asıl konumunda olduğuna da işaret etmektedir. Ancak Kelamın tarihsel süreçte dînî/İslamî olma vasfını ne kadar koruduğu, dînî temel öncüllerine ne kadar bağlı kaldığı meselesi, üzerinde durulması gereken bir konudur. Hem dinin savunucusu hem de diğer dînî disiplinlerin kurucusu olarak tanımlanan bir ilmin metodik sistemi ait olduğu dînî, teolojik sistemden ziyade, doğaya ve felsefî düşünceye ait argümanların içeriğine göre şekilleniyorsa bu ilme yüklenen misyonun ne oranda geçerli olduğu veya bunun ne kadar korunduğu yeniden sorgulanmalıdır. Eş’arî kelamının sosyo-kültürel ve bilimsel etkenlere bağlı dönüşümsel seyrine bakıldığında Kelam tabii ve felsefî açıdan gelişmesine rağmen dînî açıdan kendi köklerinden uzaklaşmıştır. Nitekim Gazali öncesi süreçte Kelam içerik ve yöntemiyle bir tür tabiat teolojisi konumunda iken Gazali’den sonra ortaya çıkan gelenekle felsefî ve metafizik bir teoloji konumuna gelmiştir

Anahtar Kelimeler

İslam, Kelam, duyu, felsefe, Eş’arî kelamı.

On Religious, Sensual and Philosophical Character of Ash‘arite Theology

Öz

Kalām was formed as science in the light of jadal (dialectics) and naẓar (theoretical methods). It also includes three essential elements known as divinity, propethood and samiʿyyāt (eschatalogy). Owing to this, Kalām may be defined as religious science. In other words, the religious and legal (sharʿiy) characteristics of Kalām owes its existence to these ‘three foundations’ which were the subject study for the Kalām. In addition to this, Kalām was also called as ‘Uṣul al-Dīn’ (essentials of religion). Therefore, it may not be wrong to say that it secures its main position among other religious sciences. However, it is important to highlight that how and to what extent kalām remained as ‘Islamic and religious science’ in its historical development. To be more precise, at the outset, kalām is considered as ‘defender of religion’ and ‘founding father’ of religious sciences. Later, it started to deal more heavily with positive and philosophical arguments rather than religious and theological ones. Therefore, authenticity of Kalām’s fundamental mission and how it secured its main functions are needed to reconsider to ensure its validity. al-Ashʿarite theology went through great progress in relation to positive and philosophical arguments during its socio-cultural and intellectual development. As a result, it may not be wrong to say that Ashʿarite theology continued to exist distant from its religious roots. As a matter of fact, it can be observed that kalām had its progress towards natural theology prior to al-Ghazzālī. Later, kalām as science transformed into philosophical theology during post al-Ghazzālī period.

Anahtar Kelimeler

Islām, Kalām, sense, philosophy, Ashʿarite theology

Kaynakça

• Açıkgenç, Alparslan, Bilgi Felsefesi, İnsan Yayınları, İstanbul 1992.
• Cürcani, Ali b. Muhammed el-Hüseyni el-Hanefi, Kitabü’t Ta’rifat (tah. Muhammed Abdurrahman el-Maraşli), Darü’n Nefais, Beyrut 2012. Eş’arî, Ebu’l Hasan Ali b. İsmail, Risale fi İstihsani’l Havz fi İlmi’l Kelam, Daru’l Kütübi’l İlmiyye, Beyrut 2000. Gazali, Ebu Hamid Muhammd b. Muhammed, el-Munkız mine’d Dalale ile’l Hidaye çev. A. Suphi Fırat, Şamil Yayınları, İstanbul 1978. ……… , el-Mustasfa çev. Yunus Apaydın, Klasik Yayınları, İstanbul 2007. Hayâlî, Ahmed, Haşiyetü’l Hayâlî ala Şerhi’l Akaid (Mecmuatü’l Havaşi elBehiyye ala Şerhi’l Akaid en-Nesefiyye’nin Kenarında-neşr. Abdülkerim), elMektebetü’l İslamiyye. İbn Haldun, Abdurrahman, Mukaddime, el-Matbaatü’l Behiyyetü’l Mısriyye, Mısır Tsz. İbn Hazm, el-Fasl, Beyrut 1986. İbn Teymiyye, Derü Tearüzi’l Akli ve’n Nakl, Daru’l Hadis, Kahire 2006. Îcî, Adudüddin, el-Mevakıf fi İlmi’l Kelam, Mektebetü’l Mütenebbi, Kahire Tsz. İzutsu, Toshihiko, Kur’an’da Allah ve insan çev. Süleyman Ateş, İstanbul Tsz. Kestelî, Muslihuddin Mustafa, Haşiyetü’l Kesteli ala Şerhi’l Akaid, Salah Bilici Kitabevi, İstanbul Tsz. Özervarlı, M. Sait, İbn Teymiyye’nin Düşünce Metodolojisi ve Kelamcılara Eleştirisi, İSAM Yayınları, İstanbul 2008. Suyûtî, Celaleddin, Savnü’l Mantık ve’l Kelam an Fenni’l Mantık ve’l Kelam, Mısır 1946. Taşköprîzade, Ahmed b. Mustafa, Miftahü’s Saade neşr. Ali Dehruc, Beyrut 1998. Tatar, Burhanettin, “Kelami Söylemin Monolojik Karakteri”, s. 77, Tezkire, S. 31, 32, Mart/Haziran 2003. Teftazani, Sa’düddin, Şerhu’l Mekasıd, Daru’l Kütübi’l İlmiyye, Beyrut 2001. ……… , Kelam İlmi ve İslam Akaidi-Şerhu’l Akaid, çev. Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul 1980. W. Montgomery Watt, Müslüman Aydın-Gazali Hakkında Bir Araştırma, çev. Hanifi Özcan, Etüt Yayınları, Samsun 2003. Yavuz, Yusuf Şevki, “Eş’ariyye”, DİA, İstanbul 1995, XI, 448.