Caferi Fıkhında Akıl Delilinin Fürû Fıkha Uygulanması -Örnek Fıkhî Meseleler Üzerinde-

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 12, 293 - 313, 30.12.2019

Sefa Atik

https://doi.org/10.17859/pauifd.652682

Öz

Tüm fıkhî mezheplerin teşekkülünde olduğu gibi Caferî mezhebinde de mezhebin teşekkül süreci vahyin kesilmesi (onlar nas döneminin bitişi derler) ile birlikte mezhebin oluşumunda beşerin rolü kaçınılmazdır. Caferî mezhebinin dördüncü delili “akıl” olarak kabul edilmiştir. Özellikle İbn Haldûn’un tespiti ile sadece İslâm ümmetinin ürettiği bir ilim dalı olan fıkıh usulü ilminde beşerî rolün, kendisini genellikle akıl ekseninde göstermesi tabii bir durumdur. Sünnî mezheplerde aklın rolü kendisini bir sistem dâhilinde bazen kıyas bazen re’y bazen istihsân vb. kavramlar ile ifade ederken Caferî fıkhında kıyas bir delil, rey ve istihsân bir yöntem olarak kabul edilmediğine göre “fürû fıkıhta akıl delili kendisini nasıl gerçekleştirmektedir?” sorusu önem arz etmektedir. İşte bu makale Caferî mezhebi fürûlarına “akıl” delilinin nasıl tatbik edildiğini örnek fürû fıkıh konuları üzerinde göstermeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Caferî mezhebi

Kaynakça

• Ahmed Fethullah. Mu‘cemü elfâzı’l-fıkhı’l-Ca‘ferî. 1. Bs. Dammam, 1415.
• Allâme el-Hillî. Muhtelefü’ş-Şîa’. Thk. Müessetü’n-neşri’l-İslâmî. Nşr. Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî. 1. Bs. Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1413.
• Allâme el-Hillî. Müntehâ’l-matlab. Thk. KomisyonNşr. Mecmeu’l-buhûsi’l-İslâmiyye. 1. Bs. Meşhed: Müessesetü tab ve’n-neşr, 1412.
• Allâme el-Hillî. Tahrîru’l-ahkâm. Thk. Şeyh İbrahîm el-BahâdırîNşr. Müessestü Sâdık. 1. Bs. Kum: İtimad matbaası, 1420.
• Apaydın, H. Yunus Apaydın. Fıkhın Kaynakları (Nass ve İçtihad). 2. Bs. Ankara: Ay Yayınları, 2018.
• Atik, Sefa. “Şiî Fıkhında Kıyası Reddetmenin Mümkünlüğü Üzerine”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (30 Haziran 2019): 97-123. https://doi.org/10.17859/pauifd.560857.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap İslâm Kültürünün Akıl Yapısı. Trc. Burhan Köroğlu - Hasan Hacak - Ekrem Demirli. 1. Bs, 1 Cilt. İstanbul: Kitabevi, 2001.
• Ca’fer Sübhânî. Resâil ve Makâlât. t.y.Coşkun, İbrahim. “Şîa’da İmamların Otoritesi”. DİCÜİFD VII/1 (Diyarbakır 2005): 39.
• Ebû Zehra, Muhammed. Fıkıh Usûlü. Trc. Abdülkadir Şener. Ankara: Fecr, 2009.
• Fâzıl Tûnî. el-Vâfiye. Thk. Seyyid Muhammed Huseyn Rizavî el-Keşmîrî. 1. Bs, 1 Cilt. Beyrut: Müessesetü İsmailiyân, 1412.
• Gazzâlî. Mustasfâ. Trc. H. Yunus Apaydın. 2. Bs. İstanbul: Klasik, 2017.
• İbn Haldûn. Mukaddime. Dâire-i matbaa-i şarkiyye, t.y.İbn İdrîs el-Hillî, Muhammed. es-Serâir. Thk. Komisyon. 2. Bs. Kum: Matbaatü müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1410.
• Kâdî İbnü’l-Berrâc. el-Mühezzeb. Kum: Müessesetü neşri’l-İslâmî, 1406.
• Muhakkık el-Hillî, Ebü’l-Kāsım Necmüddîn Ca‘fer b. el-Hasen b. Ebî Zekeriyyâ Yahyâ el-Muhakkık el-Hillî el-Hüzelî. el-Muʿteber. Thk. Nâsır Mükârim Şîrazî. Nşr. Müessesetü Şühedâ. Kum: Medresetü Emîratü’l-müminîn, 1364.
• Muhakkık el-Hillî, Ebü’l-Kāsım Necmüddîn Ca‘fer b. el-Hasen b. Ebî Zekeriyyâ Yahyâ el-Muhakkık el-Hillî el-Hüzelî. Şerâʾiʿu’l-İslâm fî mesâʾili’l-ḥelâl ve’l-ḥarâm. Thk. Sadık Şîrâzî. Nşr. İntişârâtü İstiklâl. 2. Bs. Tahran: İntişârâti İstiklâl, 1409.
• Muhakkık Kerekî. Resâilü’l-Kerekî. Thk. Muhammed Hassûn. Nşr. Mektebetü Ayetüllahü’l-Uzmâ el-Mar’aşî. 1. Bs, 1 Cilt. Kum: Matbaatü Hıyâm, 1409.
• Muhakkik Kerekî, Şeyh Ali b. Huseyn. Câmiu’l-makâsıd. Thk. Müessesetü Âl-i beyt. Kum: Müessesetü Âl-i beyt, 1408.
• Nâsır Mekârim Şîrazî. Envâru’l-usûl. 2. Bs. Kum: Medresetü İmam Ali b. Ebî Tâlib, 1427.
• Seyyid Murtazâ. ez-Zerîa ilâ usûli’ş-Şerîa. Thk. Ebûlkasım Gercî. 1. Bs. Tahran: Dânışkah Tahran, 1346.
• Şehîd-i Evvel. ed-Dürûs. Thk. Komisyon. 1. Bs. Kum: Müessesetü neşri’l-İslâmî, 1412.
• Şehîd-i Evvel, Muhammed b. Cemâlüddîn el-Âmilî. Zikrâ’ş-Şîa fî Ahkâmı’ş-Şerîa. Thk. Komisyon. 1. Bs. Kum: Müessesetü Âl-i beyt, 1419.
• Şerîf Murtazâ. el-İntisâr. Thk. Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî. 1. Bs, 1 Cilt. Kum: Matbaatü müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1415.
• Şerif Murtâzâ. en-Nâsırıyât. Thk. Merkez-i buhûs ve’d-dirâseti’l-ilmiyye. Tahran: Müessesetü’l-hüda, 1417.
• Şerîf Murtazâ. Resâilü’l-Murtâzâ. Thk. Seyyid Ahmed Hüseynî. 1. Bs. Kum: Matbaatü Hıyâm, 1405.
• Şeyh Bahâî, Bahâüd’dîn Muhammed b. Huseyn b. Abdissamed el-Hârisî el-Hemadânî el-Âmilî. Zübdetü’l-usûl. Thk. Fâris Hassûn Kerim. 1. Bs. Kum, 1423.
• Şeyh Fevzî Âl-i Seyf. Min A’lâmi’l-İmâmiyye. 1. Bs. Dâru’s-safve, 1433.
• Şeyh Müfîd. el-Mesâilü’s-sâğâniyye. 2. Bs, 1 Cilt. Mihr matbası, 1414.Şeyh Müfîd. el-Muknia. Thk. Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî. 2. Bs, 1 Cilt. Kum: Müessesetü neşri’l-İslâmî, 1410.
• Şeyh Müfîd. et-Tezkira bi-usûli’l-fıkh. Thk. Şeyh Mehdî Necef. 3. Bs. Beyrut: Dâru’l-Müfîd, 1414.
• Şeyh Sadûk. el-Mukni‘. Thk. KomisyonNşr. Müessesetü İmâm Hâdî. İtimad matbaası, t.y.Şeyh Tûsî. el-Hilâf. Thk. Komisyon. 2. Bs. Kum: Müessesetü neşri’l-İslâmî, 1407.
• Şeyh Tûsî. el-Mebsût. Thk. Muhmmed Takî Keşfî. 1. Bs. Tahran: Mektebetü Murtazaviyye, 1387.
• Şeyh Tûsî. er-Resâilü’l-Aşer. Müessesetü Neşri’l-İslâmî: Müessesetü neşri’l-İslâmî, t.y.Tûsî, Şeyh Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen. Uddetü’l-usûl. Thk. Muhammed Rızâ el-Ensârî. 1. Bs. Beyrut: Sitâre/Müessesetü âl-i beyt, 1417.
• Türcan, Talip. İslâm Hukuk Biliminde Hukuk Normu. Ankara: Ankara Okulu, 2003.
• Türkan, Mustafa. İslam Hukuk Tarihinde Zâhirîlik-Dâvûd ez-Zâhirî Örneği-. 1. Bs. Ankara: Son Çağ, 2015.