Cibril'in Mahiyetiyle İlgili Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 49 - 71, 30.06.2020

Haydar Güngör

https://doi.org/10.17859/pauifd.723869

Cited By: 1

Öz

Yüce Allah’ın buyruklarını insanlara ulaştıran Cibrîl (a.s.), ilahi dinlerin ortak ögelelerinden biri olup kutsal metinlerde onun (a.s.), mahiyetiyle ilgili benzer ifadeler bulunmaktadır. Cibrîl’in insan sûretinde yeryüzüne inmesinin anlatıldığı ile ilgili metinler hem Tevrat’ta hem de İncil’de yer alırken Kur’an’da onun vasıflarını bildirmektedir. Hadis kaynaklarında ise onun bir beşer olarak yeryüzüne indiği ve ashâbın arasında dolaştığı zikredilmektedir. Bu çalışmada Cibrîl’in yeryüzüne indiğinde nasıl bir forma girdiği ve kime benzediği konusu ele alınmıştır. Nitekim o bazen bir melek, bazen bir yabancı, bazen ise Dihyetu’l-Kelbî adlı bir kişiye benzer bir sûrette indiği zikredilmektedir. Bazı rivayetlerde de bir yabancı olarak inmesine rağmen Dihyetu’l-Kelbî sûretinde indiği nakledilerek tenakuza düşüldüğü görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Cibrîl, sûret, altı yüz kanat

Kaynakça

• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed Abd b. Humeyd b. Nasr el-Kissî (el-Keşşî), el-Muntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd, Dâru’l-Bulunsiyye, 1. Baskı, 2 cilt, Riyad, 1423/2002. Abdurrezzâk Ebû Bekr Abdurrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî, et-Tefsîr, thk. Muhammed Abduh, Dâru’l Kutubi’l-İlmiyye, 1. Baskı, Beyrut, 1999. Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî, Musned, thk. Şuayb el-Arnaûd, Âdil Murşid, 1. Baskı, Mussetu’r-Risâle, 50 cilt, Beyrut, 1995. ------------------, Kitâbu Fadâilu’s-Sahâbe, thk. Vasiyyullah b. Muhammed Abbâs, Câmiatu Ummu’l-Kurrâ, 1. Baskı, Mekke, 1983/1403. Akyüz, Hüseyin, “Hz. Peygamber’in Hadislerinde Renklerin Dili”, Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 41, Erzurum, 2014. Ali el-Kârî, Ebu’l-Hasen Nureddîn Alî b. Sultan Muhammed el-Kârî el-Herevî, Mirkâtu’l-Mefâtîh Şerhu Mişkâtu’l-Mesâbîh, thk. Cemâl Aytenî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 12 cilt, Beyrut, 2001. Ali Yardım, Dihye b. Halife md. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara, 1989. Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’ el-Begavî, Meʿâlimu’t-Tenzîl, Dâru Taybe, 8 cilt, Riyad, 1409. Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn el-Beyhakî, es-Sunenu’l-Kubrâ, thk. Muhammed Abdulkâdir Ata, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 3. Baskı, 11 cilt, Beyrut, 1424/2003. ---------------, el- Câmi’ li Şuabi’l-İmân, Mektebetu’r-Rüşd, 14 cilt, Riyad, 1423/ 2003. Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik el-Bezzâr el-Basrî, el-Bahrü’z-Zehhâr (Musned), thk. Mahfuzu’r-Rahmân Zeynullah, Mektebetu’l-Ulûm, 1. Baskı, 20 cilt, Medine, 1409/1988 Bilgen, Osman, Tarihsel Bilgi Değeri Açısından Hadis Rivâyetleri-Benî Kurayza Örneği-, Basılmamış Doktora Tezi, AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslâm İlimleri (Hadis)Anabilim Dalı, Ankara, 2008. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî, el-Câmiu’s-Sahîh, thk. M. Fuâd Abdulbâkî, el-Mektebetu’s-Selefiyye, Kâhire, 1400. ----------------, et-Târîhu’l-Kebîr, Dâiretu’l-Meârifi’l-Osmanî, 8 cilt, Haydarâbâd, 2010. ----------------, Kitâbu’d-Duafâi’s-Sağîr, thk. Muhammed İbrahim Zâyed, Dâru’l-Meârif, 1. Baskı, Beyrut, 1406/1986. Dârimî, Ebû Abdillah b. Abdurrahman b. Fadl b. Behram ed-Dârimî, es-Sunen, thk. Huseyn Selîm Esed, Dâru’l-Muğnî, Riyad, 2000, Ebû Dâvûd et-Tayâlisî, Süleymân b. Dâvut el-Cârûd et-Tayâlisî, el-Musned, thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Turkî, Dâru’l-Hıcr, Mısır, 1999. Elbânî, Muhammed, Nâsırud’-Dîn el-Elbânî, Daîfu Suneni’t-Tirmizî, Mektebetu’l-Meârif, I. Baskı, Riyad, 2000/1420. el-Ahveş, Ebu’l-Hasen Sa’îd b. Mes’ade el-Mucâşiî, Me'âni’l-Kur’ân, thk. Hudâ Mahmud Karâa, Mektebetu’l-Hâncî, 2 cild, Kahire, 1990. Ebu’l-Velîd el-Bâcî, Ebu’l-Velid Süleyman b. Half b. Sa’d b. Eyyub, b. Vâris el-Bâcî el-Endulûsî, et-Ta’dîl ve’t-Tecrih limen Harrace lehu Buhârî fi’l-Câmi’i’s-Sahîh, thk. Ahmed Lubzâr, el-Memleketu’l-Arabiyye Vuzâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûnu’l-İslâmiyye, 3 cilt, by., 1991 Encyclopedia Americana, Encyclopedia Americana Corporation, New York, 30 cilt, 1968. Encyclopedia Religion and Ethics, Encyclopedia of the Religion and Ethics, Edited by: James Hasting, Charles Scribner’s Sons, 13 cilt, New York, 1915. Fahruddin er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebu’l-Fazl) Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî et-Taberistânî , Mefâtîhu’l-Gayb, Beyrut, Dâru’l-Fikr, 1401/1981. Güngör Haydar, Hadislerde Cibrîl, Basılmamış Doktora Tezi, AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2019. Iclî, Ahmed Abdullah b. Sâlih Ebi’l-Hasan el-Iclî, Târîhu’s-Sikât, bi tertîbî Nureddîn b. Ali b. Ebî Bekr Süleyman el-Heysemî (ö.807/1404), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 2 cilt, Beyrut, 1984. İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilber en-Nemerî, el-İstîâb fî Maʿrifeti’l-Ashâb, thk. Ali Muhammed el-Bicâvî, Dâru’l-Cîl, 1. Baskı, 5 cilt, Beyrut, 1402/1992. İbn Adî, Ahmed Abdullah b. Adî el-Curcânî, el-Kâmil fi’d-Duafâi’r-Ricâl, thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd- Ali Muhammed Muavvid, Kitâbu’l-İlmiyye, 1. Baskı, 8 cilt, Beyrut, 1997. İbn Balabân, Ebu’l-Hasen Emîr Alâüddîn Alî b. Balabân b. Abdillâh el-Mısrî, el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibbân, thk. Şuayb el-Arnaûd, Muessetu’r-Risâle, 1. Baskı, 18 cilt, Beyrut, 1408/1988. İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî, Kitâbu’l-Cerh ve’t-Ta’dîl, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 9 cilt, Beyrut, 1953. İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî (ö. 235/849), el-Musned, thk. Adil b. Yusuf, Ahmed Fureyd el-Mezîdî, Dâru’l-Vatan, 2 cilt, Riyad, ty. -------------------, Kitâbu’l-Musannef fi’l-Ehâdîs ve’l-Eser, Dâru’t-Tâc, 1. Baskı, 7 cilt, Beyrut, 1409/1989. İbn Hacer, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî, Tehzîbu’t-Tehzîb, Dâiratu’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, Haydarâbad, 1325, ----------------, Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’t-Taybe, 1. Baskı, 16 cilt, Riyad, 2005. ----------------, el-Metâlibü’l-ʿÂliye bi-Zevâʾidi’l-Mesânîdi’s-Semâniye, thk. Sa’d b. Nâsır b. Abdulazîz, Dâru’l-Âsıme ve Dâru’l-Gays, 1. Baskı, 19, cilt, Riyad, 1419/1997. ----------------,Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’t-Taybe, 1. Baskı, 16 cilt, Riyad, 2005. ---------------, el-İsâbe fî Temyizi’s-Sahâbe thk. Abdullah Muhsin et-Turkî, 1. Baskı, Merkezu Hıcr Li’l-Buhûsi ve’d-Dirâseti’l-Arabî ve’l-İslâmiyye, 14 cilt, Kahire, 2008. -----------------, Nuzhetu’n-Nazar fî Tavzîhi Nuhbeti’l-fiker fî Mustalâhı Ehli’l-Eser, thk: Abdullah b. Dayfullah er-Ruhaylî, Mektebetu’l-Melik Fahd, 3. Baskı, Medine, 1429/2008 İbn Hıbbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Bustî, Kitâbu’l-Mecrûhîn minel-Muhaddisîn, thk. Hamdi Abdulmecîd es-Selefî, Dâru’s-Samî’î, 1.Baskı, 2 cilt, Mısır, 1420/2000. ----------------, Kitâbu’s-Sikât, Dâiratu’l-Meârifi’l- Osmaniyye, by., 1983 İbn Hişam, Abdulmelik b. Hişam b. Eyyub el-Humeyrî, es-Sîratu’n-Nebeviyye, Turâsu’l-İslâmi, by., 2 cilt, ty. İbn İshak, Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. Hıyâr el-Muttalibî el-Kureşî el-Medenî, es-Sîre, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, thk. Ahmed Ferit el-Mezîdî, 1. Baskı, 2 cilt, Beyrut, 2004. İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr, Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-Azîm, thk. Sâmî Muhammed es-Selâme, Dâru’t-Taybe, 1. Baskı, 8 cilt, Riyad, 1997. İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Muslim b. Kuteybe ed-Dîneverî, Te’vîlu’l-Muhtelifi’l-Hadis, thk: Muhammed Muhyidddîn el-Esfar, Mektebetu’l-İslâmî, 2. Baskı, Beyrut, 1419/1999. --------------, Garîbu’l-Hadîs, thk: Abdullah el-Cebûrî, 3 cilt, Matbaatu’l-Ânî, Bağdat, 1977. İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî, Lisânu’l-Arab, Dâru’s-Sadr, 15 cilt, Beyrut, ty. İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî, es-Sunen, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Dâru İhyâu Kutubi’l-Arabiyye, by., ty., İbn Râhûye, Ebû Ya‘kûb İshâk b. İbrâhîm b. Mahled et-Temîmî el-Hanzalî el-Mervezî, el-Musned, thk:Abdülgafûr Abdülhak Hüseyin el-Belûşî, Mektebetu’l-Îmân, 1. Baskı, 4 cilt, Medine, 1412/1991. İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa’d b. Menî’ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kubrâ, Mektebetu’l-Hancı, Kahire, 2001. İbnu’l-Esîr, Mecdu’d-Dîn Mübârek Ebû’s-Saâdât el-Mubârek b. Muhammed el-Cezerî, en-Nihâye fî Garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser, thk. Mahmûd Muhammed et-Tabbâhî ve Tahir Ahmed ez-Zâvî, Mektebetu’l-İslâmiyye, 5 cilt, Riyad, 1383/1963. İbnu’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî (ö. 630/1233), Usudu’l-Gâbe fî ma’rifeti’s-Sahâbe, Dâru’l-Fikr, 6 cilt, Beyrut, 1989. İtyûbî, Muhammed b. Ali b. Âdem b. Musa el-Vellevî, el-Bahru’l-Muhîtu’s-Seccâcu fî Şerhi Sahîhi’l-İmâm-ı Muslim b. Haccâc, Dâru İbnu’l-Cevzî, 1. Baskı, 24 cilt, Riyad, 1426/2005. Hâkim en-Nisâbûrî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Hâkim en-Nisâbûrî, el-Mustedrek ala’s-Sahîhayn, thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ, Beyrut, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1990. Heysemî, Nureddin Ali b. Ebî Bekr el-Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevâid, Mektebetu’r-Rüşd, Riyad, ty. Karacabey, Salih, “Farklı Açılardan Hadiste Ziyâde Meselesi” T.C.Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Cilt: 12, Sayı:1, 2003. Koçyiğit Talat, Hadis Istılahları, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları No:46, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1980. Kurtubî, Ebû Abdilleh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Kurtubî, el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’an, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî, Muessetu’r-Risâle, 1. Baskı, Beyrut, 2006. Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî, el-Muvatta’, thk. Muhammed Fuâd b. Abdulbâkî, Dâru İhyâu’-Turâsi’l-Arabî, 2 cilt, Beyrut, 1406/1985. Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, Çeviren: Salih Tuğ, İrfan Yayıncılık, 5. Baskı, 2 cilt, İstanbul, 1991. Mervezî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Nasr b. Yahyâ el-Mervezî, Taʿzîmü Kadri’s-Salât, thk. Abdurrahman Abdulcebbâr el-Feriyvâî, Dâru’l-Medinetu’l-Munevvera, Medine, 1406/1986. Mubârekfûrî, Ebu’l-Ulâ Muhammed b. Abdurrahman b. Abdurrahîm, el-Mubârekfûrî, Tuhvetu’l-Ahvezî bi Şerh-i Câmiı’t-Tirmizî, Dâru’l-Fikr, by., ty., Muslim, Ebul-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiʿu’s’s-Sahîh, thk. Muhammed Fuâd b. Abdulbâkî, Dâru İhyâu’-Turâs, Beyrut, ty. Mizzî, Ebu’l-Haccâc Yûsuf b. Abdurramân el-Mizzî (ö. 742/1341, Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, thk. Beşşâr Avvâd Marûf, Muessesetu’r-Risâle, 35 cilt, Beyrut, 1992. Mûsâ Şâhin Lâşin, Fethu'l-Mun'im Şerhu Sahîhi Müslim, Dârû’ş-Şurûf, 1.Baskı, 10 cilt, Beyrut, 1423/2002. Nesâî, Ebû Abdurrahmân b. Şuayb en-Nesâî, es-Sunenu’l-Kubrâ, Muessetu’r-Risâle, 12 cilt Beyrut, 2001. Nevevî, Ebû Zekeriyâ Muhyi’d-Dîn Yahyâ b. Şeref en-Nevevî, el-Minhâc Şerhu Sahihi Muslim b. Haccâc, Mûsiatu Kurtubâ, 2.Baskı, 18 cilt, 1994. Sıbt İbnü’l-Acemî, Ebü’l-Vefâ Sıbtu İbni’l-Acemî Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Halîl et-Trâblusî el-Halebî, Nihâyetu’l-İğtibât bi-men Rumiye mine’r-Ruvât bi’l-İhtilât, thk: Alâeddin Ali Rızâ, Dâru’l-Hadîs, Kâhire, ty., Suyutî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî , Sunen-i Nesâî bi Şerhi Celâleddîn es-Suyûtî ve Hâşiyetu’n-Nedvî, Rakamlandırma: Abdufettâh Ebû Gudde, Mektebetu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 9 cilt, Halep, ty. Râgıb el-İsfahânî, Ebu’l-Kâsım Huseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb el-İsfahânî, el-Mufredât fî Garîbi’l-Kurʾân, thk. Ebû’l-Kâsım el-Huseyin b. Muhammed, Mektebetu Nezâr Mustafa el-Bâz, by., 2009. Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed et-Taberânî (ö. 360/971), el-Mu’cemu’l-Evsât, Dâru’l-Haremeyn, 10 cilt, Kâhire, 1415/1995. Taberî, Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmulî et-Taberî el-Bağdâdî, Câmiu’l-Beyân An Te’vîli Âyı’l-Kur’ân, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî, Dâru Hicr, Kâhire, 2001 Tatlı, Bekir, Cibrîl Hadisi ve İslam Düşüncesindeki Yansımaları, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2015. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) et-Tirmizî, el-Câmiu’l-Kebîr, thk. Beşşâr Avvâd Marûf, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut, 1996. Yardım Ali, “Dihye b. Halife” md. DİA. Vâkıdî, Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Vâkıdî el-Eslemî el-Medenî, el-Megâzî, thk. Marsden Jones, Oxfort Universitesi Yayınları, 2 cilt, Londra, 1965. Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî, el-Kâşif fî Ma’rifeti Men Lehu Rivâyetun fî’l-Kutubi’s-Sitteti ve Hâşiyetuhu, thk. Burhaneddîn Ebû’l-Vefâ el-Acemî, Dâru’l-Kıbleti’s-Sakâfeti’l-İslâmiyye, 1.Baskı, 2 cilt Cidde, 1992. ----------------, Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, thk. Ali Muhammed el-Bucâvî, Daru’l-Meârif, 1. Baskı, 4 cilt, Beyrut, 1963. ----------------, Tezkiretu’l-Huffâz, Dâiratu’l-Meârifi’l-Osmaniyye, 3.Baskı, 4 cilt, Haydarâbâd, 1958. ----------------, Tehzîbu Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, thk. Guneym Abbâs, Eymân Selâme, el-Fâruku’l-Hadîs li’t-Tab’a ve’n-Neşr, 1.Baskı, 11 cilt, Kâhire, 1420/2004.