İbn ‘Âşür'un Hayatı, Eserleri ve Hadis Yorumculuğu (en-Nazaru’l-fasîh ve Keşfu’l-muğattâ Örneği)

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 1254 - 1280, 30.12.2020

Halil İbrahim Doğan

https://doi.org/10.17859/pauifd.759843

Öz

Hz. Peygamber’in söz, fiil ve onayları olan hadisler, İslâm dininin iki temel kaynağından biridir. Sahip olduğu bu ehemmiyete binaen hadislerin doğru bir şekilde anlaşılması ve yorumlanması oldukça önemli bir durumdur. Çünkü hadisler, Kur’ân-ı Kerîm’le birlikte bizlere İslâm dinini öğretmektedir. Bunun için hadislerin yorumlanması hususunda hicri ilk asırlarda görülen küçük çaplı faaliyetler, zamanla büyük eserlerin telif edildiği bir noktaya gelmiş ve bu konuda benzeri görülmeyecek bir çaba gösterilmiştir. Hadislerin şerh edilmesi konusunda geçmişte olduğu gibi günümüzde de devam etmekte ve bu konuda yeni eserler yazılmaktadır.
Yakın bir dönemde yaşayıp İslâm âleminde önde gelen âlimlerden olan Muhammed et-Tâhir b. ‘Âşûr, hadislerin anlaşılması noktasında gayret göstermiş, bu alanda çeşitli eserler telif etmiştir. O, 1879-1973 yılları arasında Tunus’ta yaşamış olup çeşitli alanlarda pek çok değerli eserler yazmıştır. Bu çalışmalardan bazıları, hadislerin ve hadis kitaplarının şerh edilmesi hakkındadır. Nitekim İbn ‘Âşûr, Buhârî’nin es-Sahîh’i üzerine en-Nazaru’l-fasîh ve Mâlik b. Enes’in el-Muvatta’ı hakkında Keşfu’l-muğattâ eserlerini telif etmiştir. Bu makalede kısa bir girişten sonra İbn ‘Âşûr’un hayatına ve eserlerine değinilecektir. Ardından eserlerinden hareketle örnekler verilerek hadisleri şerh etme yöntemine temas edilecektir.

Anahtar Kelimeler

İbn ‘Âşûr, hadis, şerh, en-Nazaru'l-fasîh, Keşfu'l-mugatta

Kaynakça

• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
• ‘Aynî, Bedrüddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. ‘Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Nşr. ‘Abdüllatîf Mahmûd Muhammed’ Ömer. 25 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
• Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d b. Eyyûb. el-Müntekâ şerhu’l-Muvatta’. Nşr. Muhammed ‘Abdülkadir ‘Atâ’. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1999.
• Buhârî, Ebû ‘Abdulllah Muhammed b. İsmâ‘îl. el-Câmi‘u’s-sahîh. Nşr. Şu‘ayb el-Arna’ût, ‘Âdil Mürşid v. dğr. 5 Cilt. Beyrut: er-Risâletü’l-‘İlmiyye, 2011.
• Coşkun, Ahmet. “İbn ‘Âşûr, Muhammed Tâhir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/332-335. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Edebiyatı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
• Doğan, Halil İbrahim. Muhammed et-Tâhir b. ‘Âşûr (1879-1973) ve Hadis İlmindeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, 2015.
• Dölek, Adem. Edebî Açıdan Hadislerde Teşbîh ve Temsiller. Erzurum: Ekev Yayınevi, 2001.
• Ece, Abdurrahman. “Hadislerin Hadislerle Anlaşılması”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/34 (2018/2): 163-190.
• Ece, Abdurrahman. “Müşkil ve Müteşâbih Hadisleri Yorumlama İlkeleri: İbn Fûrek Örneği”. e-Şarkiyat İlmî Araştırmalar Dergisi 10/2 (Mayıs 2018): 548-577.
• Efendioğlu, Mehmet. “Şerh (Hadis)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/559-560. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Gâlî, Belkâsım. Min a‘lâmi’z-zeytûne: Şeyhu’l-câmi‘i’l-a‘zâm Muhammed et-Tâhir b. ‘Âşûr hayâtuhu ve âsâruhu. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1996.
• Gazzâlî, Şu‘ayb b. Ahmed b. Muhammed. Mebâhisü’t-teşbîh ve’t-temsîl fî tefsîri’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr li-İbn ‘Âşûr. Doktora Tezi, Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, 2004.
• Gûrânî, Ahmed b. İsmâ‘îl b. ‘Osmân b. Muhammed. el-Kevserü’l-cârî ilâ riyâdi Ehâdîsi’l-Buhârî. Nşr. Ahmed İzze ‘İnaye. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Turâsil’l-‘Arabî, 2008.
• Hasenî, İsmâ‘îl. Nazariyyetü’l-makâsıd ‘ınde’l-imâm Muhammed et-Tâhir b. ‘Âşûr. Virginia: The International Institute of Islamic Thought, 1995.
• İbn ‘Abdilberr, Ebû ‘Ömer Yûsuf b. ‘Abdullah b. Muhammed en-Nemerî el-Endülüsî. el-İstizkâr. Nşr. ‘Abdulmu‘tî Emîn Kal‘acî. 30 Cilt. Beyrut-Kahire: Dâr-u Kuteybe-Dâru’l-Va‘y, 1993.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed et-Tâhir. Cemheratu makâlât ve resâ’il eş-şeyhi’l-imâm Muhammed et-Tâhir b. ‘Âşûr. Nşr. Muhammed et-Tâhir el-Mîsâvî. 4 Cilt. Ürdün: Dâru’n-Nefâ’is, 1436/2015.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed et-Tâhir. en-Nazaru’l-fasîh ‘ınde medâ’ikı’l-enzâr fi’l-Câmi‘i’s-Sahîh. Tunus-Kahire: Dâru Sahnûn-Dâru’s-Selâm, 2012.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Beyrut: Mü’essesetü’t-Târîh, ts.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed et-Tâhir. Keşfu’l-muğattâ mine’l-me‘ânî ve’l-elfâzı’l-vâkı‘a fi’l-Muvatta’. Tunus-Kahire: Dâru Sahnûn-Dâru’s-Selâm, 1432/2011.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. ‘Alî el-‘Askalânî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Nşr. Muhammed Fu’âd ‘Abdülbâkî v.dğr. 13 Cilt. Kahire: Dâru’r-Reyyân li’t-Turâs, 1986.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. ‘Alî el-‘Askalânî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Nşr. Muhammed Fu’âd ‘Abdülbâkî-Muhibbüddîn el-Hatîb. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• İbn Hazm, ‘Alî b. Ahmed b. Sa‘îd el-Endülüsî. Cemheratu ensâbi’l-‘Arab. Nşr. ‘Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1982.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem el-İfrîkî el-Mısrî. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1994.
• İbnü’l-‘Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. ‘Abdullah el-Me‘âfirî. el-Kabes fî şerhi’l-Muvatta’. Nşr. Muhammed ‘Abdullah Vülid Kerîm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn Ebu’s-Sa‘âdât el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî. en-Nihâye fî garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser. Nşr. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî-Tâhir Ahmed ez-Zâvî. 5 Cilt. Riyad: el-Mektebetü’l-‘İlmiyye, 1963.
• İbnü’l-Hûca, Muhammed el-Habîb Muhammed et-Tâhir b. ‘Âşûr ve kitâbuhû Makâsıdu’ş-Şerî‘ati’l-İslâmiyye. 3 Cilt. Katar: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şu’ûnu’l-İslâmiyye, 1425/2004.
• İbnü’l-Mulakkîn, Sirâcüddîn Ebû Hafs ‘Ömer b. ‘Alî b. Ahmed el-Ensârî. et-Tavdîh li-şerhi’l-Câmi‘i’s-Sahîh. Nşr. Hâlid er-Rabbât-Cum‘a Fethî. 36 Cilt. Katar: Vizâratu’l-Evkâf ve’ş-Şu’ûnu’l-İslâmiyye, 2008.
• Kâdî ‘Iyâz, Ebu’l-Fadl ‘Iyâz b. Mûsâ b. el-Yahsubî es-Sebtî. İkmâlu’l-mu‘lim bi-fevâ’idi Müslim. Nşr. Yahyâ İsmâ‘îl. 9 Cilt. Mansura: Dâru’l-Vefâ’, 1998.
• Kâdî ‘Iyâz, Ebu’l-Fadl ‘Iyâz b. Mûsâ b. el-Yahsubî es-Sebtî. Meşâriku’l-envâr ‘alâ sıhâhı’l-Âsâr. 2 Cilt. Tunus-Kahire el-Mektebetü’l-Atîka-Dâru’t-Turâs, ts.
• Kandemir, M. Yaşar. “Garîbü’l-Hadis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/376-378. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Karanî, Muhammed b. Sa’d b. ‘Abdullah. el-İmâm Muhammed et-Tâhir b. ‘Âşûr ve menhecuhû fî tevcîhi’l-kırâ’ati min hilâli tefsîrihi’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Yüksek Lisans Tezi, Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, 1427/2007.
• Kastallânî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Hatîb. İrşâdü’s-sârî ilâ şerhi Sahîhi’l-Buhârî (Müslim’in es-Sahîh’i ve Nevevî’nin el-Minhâc’ı ile birlikte). 10 Cilt. Bulak: el-Matba‘atu’l-Kübrâ, 1323/1905.
• Mâlik b. Enes. el-Muvatta’ (Yahyâ b. Yahyâ el-Leysî Rivayeti). Nşr. Muhammed Fu’âd ‘Abdülbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1985.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’s-Sahîh. Nşr. Muhammed Fu’âd ‘Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc şerhu Sahîh-i Müslim b. el-Haccâc. Nşr. Muhammed Mahmûd ‘Abdüllatîf. 18 Cilt. Mısır: el-Matba‘atu’l-Mısriyye, 1929-1930.
• Übbî, Ebû ‘Abdullah Muhammed b. Halfe. İkmâlu ikmâli’l-mu‘lim (Müslim’in es-Sahîh’i ve Yûsuf es-Senûsî’nin Mükemmilu ikmâli’l-ikmâl’i ile birlikte). 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.