The Relationship Between Urf, Maslahah and Istihsan in Hanafis (Example of Sarakhsi)

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 1092 - 1119, 30.12.2020

Muhammed Ferruh Oruç , Mehmet Dirik

https://doi.org/10.17859/pauifd.768008

Cited By: 2

Öz

In Islamic law thought, the maslahah is a principle that can be summarized as bringing benefits or eliminating harms in all aspects. The urf, which means certain forms of social behavior that have become customary, is a source that the lawyer makes use of in determining the legal result in a wide range of fiqh. Although it has an important place in the application of the fiqh provisions, the position of the urf and its role in the fiqh activities started to be analyzed as detached later than the other evidence and methods. The relationship between urf and maslahah occurs in the process of accepting the works that have become custom among people, as long as they are not contrary to what they do and do not cause harm, and in the judgment accordingly. This study, the works of Sarakhsi were mainly based on his two works named al-Mabsūt and Tamhīdu'l-fuṣūl fi'l-uṣūl. The relationship between the concepts of istihsan, urf and maslahah will be discussed. Thus, the position and function of the maslahah and urf, which were not handled and examined under a separate title in the early period of Hanafi fiqh procedure, will be tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Sarakhsi, Urf, Maslahah, Istihsan

Hanefîlerde Örf-Maslahat-İstihsan İlişkisi (Serahsî Örneği)

Öz

Fıkıh düşüncesinde maslahat, “def’i mefâsid ve celbi menâfi’” şeklinde özetlenebilecek bir prensiptir. Teamül haline gelmiş belli nitelikteki sosyal davranış biçimlerini ifade eden örf ise fıkhın çok geniş bir alanında hukuki sonucun belirlenmesinde fakîhin kendisinden faydalandığı bir kaynaktır. Fıkhi hükümlerin uygulanmasında önemli bir yeri bulunmakla birlikte örfün bulunduğu konum ve fıkhi faaliyetlerdeki rolü, diğer delil ve metotlara oranla daha geç dönemlerde müstakil olarak incelenmeye başlanmıştır. Örf ve maslahat arasındaki ilişki ise insanlar arasında örf haline gelmiş işlerin, nasslara aykırılık taşımadıkça ve taraflardan biri lehine haksız bir menfaat meydana getirmedikçe hukuk nazarında da geçerli kabul edilmesi ve buna göre hüküm verilmesi sürecinde ortaya çıkar. Bu çalışmada Serahsî’nin usûl alanındaki Temhîdü’l-fusûl fi’l-usûl ile fürû‘ alanındaki el-Mebsût adlı iki önemli eseri üzerinden istihsan, örf ve maslahat kavramları arasındaki ilişki ele alınmıştır. Böylelikle Hanefî fıkıh usulünün erken döneminde müstakil bir başlık altında incelenmeyen maslahat ve örfün, ictihadi faaliyetlerdeki konumu ve işlevi ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Serahsî, Örf, Maslahat, İstihsan

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vdğr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Akıntürk, Turgut- Karaman, Derya Ateş. Aile Hukuku. İstanbul: Beta Yayıncılık, 2012.
• Azamatov, Rustem. Hanefî Hukuk Ekolünde Maslahat Anlayışı (Serahsî Örneği). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Azzâm, Hamed Fahri. “Bir Akidde Akidlerin Birleşmesinin Hükmü Çağdaş Uygulamalara Temel Bir Yaklaşım”. çev. Ahmet İnanır. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 5 (2015), 299-328.
• Bardakoğlu, Ali. “İstihsan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/339-347. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Bardakoğlu, Ali. “Tabii Hukuk Düşüncesi Açısından İslâm Hukukçularının İstihsân ve Istıslâh Görüşü”. EÜİF Dergisi. 3 (1986), 111-138.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Fıkıh İlmi & İslâm Hukuku Terimleri Sözlüğü. hzr. Abdullah Kahraman. 2. Baskı. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2017.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. Bulak: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vüzâretü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye İdâretü’l-‘Âmme li’l-İftâ ve’l-Buhûsi’ş-Şer‘iyye, 1414/1994.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. Tâcü’l-lüğa. thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Cürcânî, Seyyid Şerif Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî el-Hanefî. et-Ta‘rîfât. thk. Muhammed Sıddık el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fazîlet, ts.
• Cüveynî, İmamu’l-Harameyn Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf. Nihâyetu’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. Yy: Dâru’l-Minhâc, 1428/2007.
• Çalış, Halit. “Zaruret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/141-144. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed b. Mehdî b. Mes‘ûd b. en-Nu‘mân b. Dînâr el-Bağdâdî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût vdğr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Dirik, Mehmet. Tûfî'ye Göre İslâm Hukuk Metodolojisinde Maslahat. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2012.
• Dirik, Mehmet. “Serahsî’de Sahâbe Uygulamaları Bağlamında Maslahat Düşüncesi”. SADAB 3rd International Social Research and Behavioral Sciences Symposium. ed. Kalmamat Kulamshaev. 34-55. Sarajevo: y.y., 2019.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Maslahat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/79-94. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Örf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/87-93. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. İslam Hukukunda Kaynak Kavramı ve VIII. Asır İslam Hukukçularının Kaynak Kavramı Üzerindeki Metodolojik Ayrılıkları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1981.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Habîb, Sa‘dî. el-Kâmûsu’l-fıkhî lüğaten ve’s-tılâhan. 2. Baskı. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1988.
• Ebû’l-Hüseyn el-Basrî, Muhammed b. Ali. el-Mu’temed fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. 4. Baskı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
• Es‘adî, Muhammed Ubeydullah. el-Mûcez fî usûli’l-fıkh. Kahire: Daru’s-Selam, 1990.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddin Ebû Tâhir Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el-Kâmûsu’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• İbn ‘Abdisselâm, Ebû Muhammed İzzüddîn Abdülazîz. Kavâʿidü’l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye, 1414/1994.
• İbn ‘Âbidîn, Muhammed Alâüddîn. “Neşru’l-arf fi binâ'i ba'di’l-ahkâmi alâ’l-urf”. Mecmûâtü resâil İbn ‘Âbidîn içinde. İstanbul: Dersaâdet, 1325.
• İbn ‘Âbidîn. Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri'l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. Riyad: y.y., 1409.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah. el-Muğnî. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1388/1968.
• İbn Mace, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Dımeşk: Dâru’r-Risâle el-Âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfi‘î el-‘Ifrîkî. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• Karaman, Hayreddin. “Âdet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/369-373. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Kâsânî, Alâeddin Ebû Bekir b. Mes’ûd. Bedâiu’s-senâî‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut: y.y., 1982.
• Kevserî, Muhammed Zahid. Hanefî Fıkhının Esasları. çev. Abdülkadir Şener-M. Cemal Sofuoğlu. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Önder, Muharrem. Hanefî Mezhebinde İstihsan Anlayışı ve Uygulaması. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
• Paret, Rudi. “Istıhsan and Istıslâh”. The Encyclopedia of Islam. ed. C. E. Bosworth vd. 4/255-259. Leiden: Brill, 1978.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ebî Sehl. Temhîdu’l-usûl fi’l-Usûl. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Serahsî. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1414/1993.
• Şa‘ban, Zekiyyüddin. Usulü’l-fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Metâbi‘u Dâri’l-Kütüb, 2. Basım, 1971.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm. Beyrut: y.y., 1973.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. er-Risâle. Mısır: y.y., 1358/1940.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa. el-Muvâfakât fî usûli’ş-şerî‘a. Mısır: Dâru İbn ‘Affân, 1417/1997.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. Ta‘lîlü’l-ahkâm. Beyrut: y.y., 1401/1981.
• Şener, Abdülkadir. Kıyas İstihsan İstislah. Ankara: y.y., 1974.
• Şener, Mehmet. İslâm Hukukunda Örf. İzmir: y.y., 1987.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan. el-Asl. Karaçi: İdâretü’l-Kur’an ve’l-Ulûm el-İslâmiyye, ts.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Ali İbnü’l-Kâdî Muhammed Hâmid b. Muhammed el-Fârûkî el-Hanefî. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. Beyrut: Mektebetü Lübnâb Nâşirûn, 1996.
• Yavuz, Yunus Vehbi. Hanefî Mezhebinde İctihad Felsefesi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1993.
• Zerkā, Mustafa Ahmed. el-İstiṣlâḥ ve’l-meṣâliḥu’l-mürsele fi’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye ve uṣûli fıḳhihâ. Dımeşk: y.y., 1988.