Sema ve Arz Kavramlarının İşâri Tefsirlerdeki Yorumlarına İlişkin Bir Analiz

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 1348 - 1362, 30.12.2020

Abdurrahman Aydın

https://doi.org/10.17859/pauifd.776504

Cited By: 1

Öz

Kur'an üzerine yapılan çalışmalarda kavramların derinlemesine ve geniş çaplı düşünülmemesi önemli bir eksikliktir. Çünkü "sema/semâvât" ve "arz" lafızlarıyla ilgili yapılan tefsirlerde olduğu gibi, Kur'an'ın derin manaları sınırlanabilmektedir. Kur’an’ın sembolik dili hakkındaki bilgi sahibi olmak, doğru mananın elde edilmesi açısından vazgeçilmezdir. Tefsirlerin geneli "sema/semâvât" ve "arz" lafızlarının üzerinde durmamış ve zâhiri manasıyla ele almışlardır. İşârî tefsirlerde ise, bu kavramların içinde bulunduğu âyetlerden, hem bireysel hem de toplumsal mesajlar çıkarılmıştır. Bunun sebebi işârî tefsir yazarlarının, âyetlerin dış dünyaya bakan yönünün yanında, insanın yaratılışı ile bağlantısının varlığından daha çok haberdar olmalarıdır. İşârî tefsirlerin önemli bir özelliği, âyetlerin yorumlanmasında insan psikolojisine dair mesajların yoğunluklu olmasıdır. Tefsirin bir amacı, Kur'anî kelime ve kavramların arka planındaki dünyayı keşfederek ordaki manaya nüfûz etmektir. "Kendini bilen rabbini bilir" hadisi ile uyumlu olarak mutasavvıflar, daha çok iç temizliği ve kalp saflığı gibi insanın derûnî dünyası ile ilgili konuları ön planda tutmuşlardır. Buna bağlı olarak işârî/tasavvufî tefsir yazarları, "sema/semâvât" ve "arz" lafızlarını yorumlarken, insanın içselliği ile daha çok ilişkilendirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

KUR'AN, İşârî Tefsir, Semâvât, Yer, Temsil

An Analysis of the Term of The Heavens and The Earth in Isharī Tafsīrs

Öz

It is seen in studies on the Quran that the deep and wide thinking of concepts is an important deficiency. Because, as in the tafsirs of the words “the heavens" and "the earth", the deep meanings of the Quran can be limited. Knowledge of the symbolic language of the Quran is indispensable for obtaining the right meaning. The majority of the tafsirs did not emphasize the words " the heavens " and "the earth" and they dealt with it in the literal sense. However, in the ishari tafsirs, both individual and social messages are extracted from the verses in which these concepts are found. This is because the authors of the ishari tafsirs are more aware of the existence of the connection between the creation of man as well as the aspect of the verses facing the outside world. An important feature of ishari tafsirs is the intensity of the messages on human psychology in the interpretation of the verses. One purpose of tafsir is to penetrate the meaning there by exploring the world in the background of Quranic words and concepts. Consistent with the “ the one who knows himself knows his Lord”, sufis have prioritized issues related to the human world, such as internal cleaning and heart purity. Accordingly, the writers of ishari / sufi tafsir have more associated with the internality of the human while interpreting the words "the heavens" and "the earth ".

Anahtar Kelimeler

Qur’ān, Ishari Tafsir, The Heavens, The Earth, Symbol

Kaynakça

• Baklî, Ebû Muhammed Sadrüddîn Rûzbihân b. Ebî Nasr. Arâisü’l-beyân fî hakâikı’l-Kur'ân. thk. Ahmed Ferid el-Mizyadî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü'l-kütübi'l-ilmiyye, 1. Baskı, 2008.
• Baş, Erdoğan. "Sema". Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/453. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Bayram, Enver. “İşâri Tefsirlerde Hz. İsmâil’in Kurban Edilme Meselesi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi (TADER) 4/1 (Nisan 2020), 117-128.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman Meraʿşili. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabiyyi, 1418.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur'ân.10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• Çağrıcı, Mustafa. "Yer". Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/476. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Celâleddin el-Mahallî & Celâleddin es-Süyûtî. Tefsîrü’l-Celâleyn. Kahire: Dâru'l-hadîs, ts.
• Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü'l-kütübi'l-arabiyyi, 1. Baskı, 1422.
• Durmuş, İsmail. "Temsil". Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/434-434. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. Tenvîrü’l-mikbâs min tefsîri İbn Abbâs. Beyrut: Dârü'l-kütübi'l-ilmiyye, ts.
• Geylânî, Abdülkâdir-i. Tefsîru'l-Cîlânî. thk. Ahmed Ferid el-Mezîdî. 6 Cilt. Kuvita: el-Mektebe el-mârufiye, 1431/2010.
• İbn-i Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Abdirrahmân b. Gâlib el-Gırnâtî el-Endelûsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. thk. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1422.
• İbn-i Kesîr, Ebü’l-Fidâ’. Tefsîrü'l-Kur'âni'l-azîm. thk. Muhammed Hüseyn Şemsüddîn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed et-Tâî el-Hâtimî. Tefsiru’l-Kur’an. thk: Mahmud Mahmud Ğuraf. 2 Cilt. Dimaşk: Matbaatu’n-nadr, 1439.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur'ân. thk. Safvân Adnan Dâvudî. Dimaşk: Dârü’ş-şâmiye, 1. Baskı, 1412.
• Kaysî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed. el-Hidâye ilâ bulûği’n-nihâye fî ilmi meâni’l-Kur'ân. thk: eş-Şâhid el-Buşeyhî. 12 Cilt. Dubai: Mecmuatü’ş-Şârika, 1. Baskı, 1429/2008.
• Kur'an-ı Kerim'in Türkçe Meali. çev. İsmail Hakkı Bursevî. İstanbul: Damla Yayınevi, 2010.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi li-ahkâmi’l-Kur'ân. thk. Ahmed Berdunî & İbrahim ‘Atfiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru'l-kütübi'l-Mısriyye, 1384/1964.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynü'l-İslâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâifü’l-işârât. thk. İbrâhim el-Besyûnî. 3 Cilt. Mısır: Heyetü’l-Mısriyyeti’l-ammeti li’l-kitâb, 3. Baskı, ts.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. et-Tefsîrü'l-kebîr. thk. Abdullah Mahmut Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabiyyi, 1. Baskı, 1423.
• Nahcuvânî, Ni‘metullah b. Mahmûd. el-Fevâtiḥu’l-ilâhiyye ve'l-mafâtihü'l-gaybiyye. 2 Cilt. Mısır: Dâru rakâbî, 1419/1999.
• Necmüddîn el-Kübrâ, İmam Ahmed b. Ömer b. Muhammed. et-Tevilâtu'n-necmiyye fî‘t-tefsîri’l-işari es-sûfî. thk. Ahmed Ferid el-Mezîdî. 6 Cilt. Beyrut: Dârü'l-kütübi'l-ilmiyye, 2014.
• Nîsâbûrî, Nizâmeddin. Garâibü’l-Kur'ân ve regâibü’l-furkân. thk. Şeyh Zekeriya Umeyrat. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1416.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu'l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabiyyi, 1420.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nisâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l- Kur’ân. thk. İmam Ebi Muhammed b. Aşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-arabiyyi, 1. Baskı, 1422/2002.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmü’l-Hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Bahru’l-ulûm. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 3 Cilt. Beyrut: Dârü'l-kütübi'l-ilmiyye, 1. Baskı, 1413/1993.
• Sevim, Hasan. Kur'an'da Kafirlerle İlgili Teşbih ve Temsiller. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. el-Hâvî li'l-fetâvî. thk. Şeyh Halid Tartûsî. Beyrut: Dârü'l-kitâbi'l-arabî, 1435/2014.
• Uludağ, Süleyman. "İşârî Tefsir". Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/424. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân. thk. Abdullâh İbn-i Muhsin et-Türkî. 24 Cilt. Kâhire: Dâru'l-hicr, 1422/2001.
• Yılmaz, Ömer. "İbnü'l-Arabî Hakkında Yapılan Eleştirilere İbrahim Kûrânî'nin Yaklaşımı". İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü'l-Arabî Özel Sayısı-1) 9/21 (2008), 363-388.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâ'iki gavâmiti’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 3. Baskı, 1407.