EBU'L-MUÎN EN-NESEFÎ'DE TEKLİFİN İMKÂN VE BOYUTLARI

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 500 - 526, 30.06.2021

Mücteba Altındas

https://doi.org/10.17859/pauifd.896901

Cited By: 1

Öz

İlahi irade ile insan arasında ahlaki bir ilişki olan teklif, uygun yaratılış özelliklerine sahip olan insana yöneltilmiştir. Mükellefin akıl, irade ve güç gibi varoluşsal özelliklere sahip olması teklifin ontolojik gerekçesini oluşturmaktadır. Bu bağlamda Ebü’l-Muîn en-Nesefî, insanı ilâhî teklife muhatap bir özne olarak imkân, potansiyel ve kabiliyetleri açısından ele alarak imtihan gerçeğine dikkat çekmektedir. Ona göre insanın güzel bir sonuca ulaşmadan sadece yokluk için yaratılması hikmet açısından anlamsızdır. Nesefî, aklın doğru bilgiye ulaşmada önemli bir vasıta olarak iyi ve kötü değerleri tümel olarak kavradığını, ancak tikel anlamda ayrıntılı olarak bilemeyeceğini söylemektedir. Bu nedenle akla yardımcı olmak amacıyla tikel olan hususlarda peygamberin kılavuzluğuna ihtiyaç vardır. İlahi hikmetin bir gereği olarak peygamberler vasıtasıyla yapılan teklif, insanlar için övgüye değer güzel bir sonucun elde edilmesini amaçlamaktadır. Buna göre teklif hikmet içerisinde anlam kazanmakta, insana verilen özgürlüğün sonucu mükâfat veya ceza şeklinde ortaya çıkmaktadır. Böylece Nesefî’nin insanın ontolojik ve bilişsel yetileri ile yaratılış amacı arasındaki ilişkiyi dikkate alarak bütüncül bir yaklaşım sergilediği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ebü'l-Muîn en-Nesefî, Teklif, Hikmet, Mükafat, Ceza

Kaynakça

• Akbulut, Ahmet. Nübüvvet Meselesi Üzerine. Ankara, 1992.
• Alper, Hülya. “İmam Matürîdî ve Sonrasında Teklifle İlişkisi Bakımından Hüsün ve Kubuh Meselesi”. İmam Mâtürîdî ve İmam Mâtürîdiyye Geleneği-Tarih, Yöntem, Doktrin. ed. Hülya Alper. İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2018, 339-364.
• Alper, Hülya. “Temel Kavramlarla İmam Mâtürîdî’nin Düşünce Sistemi”, İslam Düşüncesinin Ana Merkezleri: Mâverâünnehir. koord. İlyas Çelebi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019, 303-345.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir. Ehli Sünnet Akâidi-Kitâbu Usûli’d-Dîn, çev. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 2016.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir. Usûlü’d-dîn. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
• Balkan, Levent. İmam Mâturîdî’nin Nübüvvet Anlayışının Eleştirisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bozkurt, Mustafa. “Eş‘arî ve Kâdî Abdulcebbar’ın Teklif Konusundaki Görüşlerinin Mukayesesi”. Uluslararası İmam Eş‘arî ve Eş‘arîlik Sempozyumu Bildirileri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2015, 1/151-166.
• Bozkurt, Mustafa. “Kadı Abdülcebbar'ın Teklif Anlayışı”. Dini Araştırmalar 9 (2006), 211-231.
• Bulut, Zübeyir. “Hüsün ve Kubuh Meselesinin Ahlak Teorilerine Temel Oluşturması Bakımından Analizi”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 13/2 (2015)
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Abdülmelik. el-Akîdetü’n-Nizâmiyye fi’l-erkâni’l-İslâmiyye. thk. M. Zahid el-Kevserî. el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1992.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Abdülmelik. Kitâbü’l-İrşâd. thk. M. Yusuf Mevla-Ali A. Abdulhamid. Mısır: Mektebetü’l-Hancî, 1950.
• Çelebi, İlyas. “Hüsün ve Kubuh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/59-63. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Çelebi, İlyas. “Mu‘tezile”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/391-401. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Erdem, H. Sabri. Tabsire’ye Semantik Yaklaşım. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1988.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâil. el-İbâne an usuli’d-diyâne. Beyrut: Dâru İbni Zeydûn, ts.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-İktisâd fi’l-i‘tikâd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Gündoğar, Hamdi. “Ebu’l-Muîn En-Nesefî’nin İnsan Fiilleri Probleminde Mu‘tezile’ye Yönelttiği Bazı Eleştiriler”. Kelam Araştırmaları 9/1 (2011), 199‐214.
• Işık, Harun. “Mâtürîdî Düşüncesinde İlahi Yaratma Karşısında İnsan Özgürlüğünün İmkânı”. İmam Mâtürîdî ve İmam Mâtürîdiyye Geleneği-Tarih, Yöntem, Doktrin. ed. Hülya Alper, MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 2018, 237-253.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemalüddin Muhammed. Lisânü’l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr vd. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• İbnü’l-Hümâm, Kemalüddin. Kitâbu’l-Müsâyere. çev. Harun Işık. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2020.
• İsfehânî, Ebu’l-Kasım Hüseyin b. Muhammed Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Mârife, ts.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl: et-Teklîf. thk. Muhammed Ali en-Neccâr-Abdulhalim en-Neccâr. Kahire: Yayınevi yok, ts.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl: el-Aslah, İstihkaku’z-zem, et-Tevbe. thk. Mustafa es-Sekâ. Kahire: Yayınevi yok, 1965.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. Şerhu’l-usûli’l-hamse (Metin-Tercüme). çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: TYEK Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Kazanç, Fethi Kerim. “Ebü’l-Mu‘în en-Nesefî’nin Kelâmî Düşünce Sisteminde İnsan Görüşü”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48 (2020), 51-95.
• Koloğlu, Orhan Şener. “Mu‘tezile’nin Temel Öğretileri”. İslâmî İlimler Dergisi 12/2 (2017), 43-80.
• Maraz, Hüseyin. “Mu’tezilî Bakış Açısıyla Allah’ın İnkâr Edeceğini Bildiği Kimseye Teklifte Bulunması”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 17/3 (2017), 193-236.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: TDV İsam Yayınları, 2009.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd/Beyrut: Dâr Sâder, 1422/2001.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur‘ân. çev. B. Topaloğlu - S. Kemal Sandıkçı. Cilt 2. İstanbul: Ümraniye Belediyesi Kültür Yayınları, 2020.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur‘ân. çev. Fadıl Ayğan. Cilt 11. İstanbul: Ümraniye Belediyesi Kültür Yayınları, 2020.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur‘ân. çev. İbrahim Tüfekçi. Cilt 16. İstanbul: Ümraniye Belediyesi Kültür Yayınları, 2020.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur‘ân. çev. S Kemal Sandıkçı. Cilt 12. İstanbul: Ümraniye Belediyesi Kültür Yayınları, 2020.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Bahrü’l-Kelâm. thk. Veliyyüddin M. Salih Ferfûr. Dımeşk: Mektebetü Dâri’l-Ferfûr, 2000.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymun b. Muhammed. et-Temhîd fî usûli’d-dîn. nşr. Abdülhay Kâbîl. Kahire: Dârü’s-Sekâfe, 1407/1987.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn (Tenkidli Neşir). thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn (Tenkidli Neşir). thk. Hüseyin Atay. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1993.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn. Bahrü’l-Kelâm (Mâtürîdî Akaidi). çev. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2019.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tevhidin Esasları/Kitâbü’t-Temhîd li kavâidi’t-tevhîd. çev. Hülya Alper. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Öğük, Emine. Mâtürîdî’nin Düşünce Sisteminde Şer-Hikmet İlişkisi. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Mefâtîhu’l-Gayb. Cilt 25. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sâbûnî, Nureddin. el-Bidâye fî usûli’d-dîn/Mâtürîdiyye Akaidi. çev. Bekir Topaloğlu, Ankara: DİB Yayınları, 1995.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Teklif”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/385-387. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Tahirova, Adile. “Kâdî Abdülcebbâr ve Ebü’l-Muîn en-Nesefî’ye Göre Nübüvvetin Gerekliliği”. Bakü Devler Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Mecmuası 4 (2005), 117-155.
• Tektaş, Ramazan. Ebu’l Mu’in En-Nesefî’ye Göre Aklın Nübüvvete Olan İhtiyacı. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Turhan, Kasım. Bir Ahlak Problemi Olarak Kelâm ve Felsefe Açısından İnsan Fiilleri. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 1996.
• Yalçın, Ebubekir. “Ebü’l-Muîn En-Nesefî’ye Göre Hüsün ve Kubuh Meselesinin Tahlili”. Diyanet İlmî Dergi 56 (2020), 335-358.
• Yalçın, Ebubekir-Arslan, Hulusi. “Ebu’l-Muîn en-Nesefî’de Hikmet Kavramı ve Kötülük Problemi”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 10/1 (2019), 35-55.
• Yar, Erkan. Müslüman Kelamında Teklif ve Sorumluluk. Elazığ: 2003.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Nesefî, Ebü’l-Muîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/568-570. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yazıcıoğlu, Mustafa Sait. “Mâtürîdî Kelâm Ekolü’nün İki Büyük Siması: Ebû Mansûr Mâtürîdî ve Ebu'l-Mu‘in Nesefî”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 27 (1985), 281-298.
• Yurdagür, Metin. “Fetret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/475-480. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.