FIKIH USULÜ ESERLERİNDE YER ALAN BÜYÜK GÜNAH KAVRAMI VE KAPSAMI

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 360 - 390, 30.06.2021

Abdurrahman Caner

https://doi.org/10.17859/pauifd.925991

Öz

Günah olgusu ilk insan ve ilk peygamber olan Hz. Âdem ile birlikte var olagelmiştir. Bütün din ve kültürlerde günahın varlığı kabul edilmiş; ancak işlenen günahların hepsi aynı kategoride değerlendirilmemiştir. Günahlar; kutsalla ilgili emir ve yasaklara ve toplumun sosyal tarafına bakan yönüyle kendi arasında farklı şekillerde derecelendirilmiştir. İslam hukukunda Allah’a ortak koşmak en büyük günah sayılmış, diğer günahlar da ilahi iradeyi yok sayma oranında, aynı zamanda fert ve topluma verdiği zarar ölçüsünde büyük ve küçük günahlar şeklinde ikili tasnife tabi tutulmuşlardır. Kelâm, Hadis, Tasavvuf ve Fıkıh Usûlü’nün ortak konularından olan büyük günah meselesi Fıkıh usulü eserlerinde; âm lafzın kapsamı, illetin tahsisi, ictihatta hata-isabet, ismetü’l-enbiyâ, adâlet ve fısk gibi farklı başlık ve kavramlarla bağlantılı olarak yer almıştır. Çalışmamızın amacı, fıkıh usulü eserlerinde yer alan büyük günah konusundaki yaklaşımları incelemek ve bu kapsamda değerlendirilmesi gereken fiiller için belirlenen ölçütleri tespit ederek zaman içerisinde oluşan yanlış algı ve uygulamaların giderilmesine katkı sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh usûlü, Günah, Kebîre, Sağîre, Fısk

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. el-Müsned. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2001.
• Aktan, Hamza. “Kazf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/148-149. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Akif, Mehmet Aydın. “Liân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/172-173. Ankara: TDV Yayınları, 2003. Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Ali b. Muhammed b. Sâlim el-Âmidî. el-İhkâm fî usûli’l-Ahkâm. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’s-sâmi‘, 2003.
• Aydınlı, Abdullah. “Adâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/344. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Basrî, Ebû’l-Hüseyin Muhammed b. Ali b. Tayyîb el-Basrî. el-Mu‘temed fî usûli’l-fıkh. thk. Halîl el-Meys. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1403.
• Bebek, Adil. “Kebîre”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/163-164. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-necât, 1422.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî el-Cessâs. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf, 1994.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullah. Yusuf el-Cüveynî. Kitâbu’t-Telhîs fî Usûli’l-fıkh. thk. Abdullah Cevlim en-Nebâlî-Beşîr Ahmed el-Amrî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslamiyye, ty.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullah. Yusuf el-Cüveynî. Kitâbu’l-İrşâd ilâ Kevâti‘i’l-edilleti fî usûli’l-i‘tikâd. Mısır: Mektebetü’l-Hâncî, 1950.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ömer b. Ahmed b. Mehdî b. Mesut b. Dinâr. Sünen. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2004.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Ömer. Takvîmu’l-Edille fî usûli’l-fıkh. thk. Adnân el-Alî, Beyrût: Mektebetü’-Asriyye, 2006.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş‘as el-Ezdî. Süneni Ebî Dâvûd. thk. Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrut: Mektebetu’l-asriyye, ty.
• Ebû Zehre, Muhammeb. el-Cerîmetu ve’l-ukûbetu fi’l-fıkhi’l-İslam. Kâhire: Dâru’l-fikr, 1998.
• Efendioğlu, Mehmet. “Rivayet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/135-137. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Emir Pâdişâh, Muhammed el-Hüseynî. Teysîru’t-tahrîr. 4 Cilt. Kâhire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2015.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyya b. Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. Gâyetu’l-vusûl şerhi Lübbü’l-usul. Mısır: Dâru’l-kutubi’l-Arabiyye, ty. Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halil b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitabu’l-'Ayn. Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, ty.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. thk. Hamza b. Zübeyr, 4 Cilt. Şirketu’l-Medîneti’l-Münevvere, 2008.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî, İhyâu ‘ulûmi’d-dîn, 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, ty.
• Gündoğar, Hamdi. İman ve Küfrün Gölgesinde Büyük Günah’ın Yorumu, Malatya İlahiyat Vakfı 1 (2017), 515-528.
• Hacak, Hasan. Temel İslam İlimlerinin Ortaya Çıkışı ve Birbirleriyle İlişkileri. Sabahattîn Zaim Eğitim ve Kültür Merkezi (2014), 1-36.
• Hâkim, Ebû Abdillâh el-Hâkim Muhammed b. Abdullâh b. Muhammed. el-Müstedrek ale’s-Sahihayn. thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1990.
• Halîmî, Hüseyin b. Hasen b. Muhammed b. Halim el-Buhârî. el-Minhâc fî şu‘bi’l-imân. thk. Hilmi Muhammed. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1979.
• Harman, Ömer Faruk. “Günah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/278-282. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• İbn Abdüsselâm, Ebû Muhammed İzzüddin Abdülazîz b. Abdisselâm. Kavâidu’l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-killeyetü’l-Ezheriyye, 1991.
• İbn Atiyyete, Ebû Muhammed Abdulhak b. Galib b. Abdirrahman b. Temam el-Endelûsî. el-Muharriru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Abdüsselam Abdussâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1422.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed. el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibbân. thk. Şuayb Arnavût. 28 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 1988.
• İbn Hacer, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. muhammed İbn Hacer el-Heytemî. ez-Zevâcir ‘an İktirâfi’l-kebâir. Beyrut: yy, 1988.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelusî, el-Muhallâ bi’l-âsâr, 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ty.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelusî, el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-âfâki’l-cedîde, ty.
• İbnü’l-Hirât, Abdülhâk b. Abdirrahmân b. Abdullâh b. Hüseyn b. Saîd el-Endelusî, el-Ahkâmü’ş-şer‘iyyetü’l-kübrâ, thk. Ebû Abdillâh Hüseyn Ukkâşe. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2001.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Kâhire: Dâru İhyâi’l-kutubi’l-Arabiyye, ty.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Ali er-Rüveyfiî. Lisânü’l-Arab. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1119.
• İbnü’n-Neccâr, Ebû Bekr Takiyuddîn Muhammed b. Ahmed b. Abdilazîz İbnü’n-Neccâr. Şerhu’l-kevkebi’l-munîr. thk. Muhammed ez-Zuheylî-Nezîr Hâmâd. 4 Cilt. Riyâd: Mektebetu’l-ubeykân, 1993.
• İbnü’l-Esîr, Necmuddîn Ebu’s-Saâdât el-Mübârek b. Muhammed b. Abdulkerim. en-Nihâyetü fî Ğarîbi’l-hadîs ve’l-âsâr. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1979.
• İbnü’r-Rif‘â, Ebu’l-Abbas Necmuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Ensârî. Kifâyetu’n-nebih fî şehi’t-Tenbîh. thk. Mecdî Muhammed Surûr. 21 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2009.
• İbnü’s-Sââti, Muzafferuddîn Ahmed b. Ali. Bedîu’n-Nizâm (Nihâyetu’l-vusûl ilâ ilmi’l-Usul). thk. Said b. Ğarîr b. Mehdi es-Sülemî, Mekketü’l-Mükerreme: Câmi‘atü ümm’il-kurâ, 1985.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takiyuddîn Osman b. Abdurrahman. Ma‘rifetu envâi ulûmi’l-Hadîs (Mukaddimetu İbnü’s-Salâh). thk. Nureddîn Itır. Beyrut: Dâru’l-fikri’l-muassır, 1986.
• Kadâî, Akil b. Atiyye b. Ahmed Kadı Ebû Tâlib. Tahrîru’l-mekâl fî muvâzeneti’l-a‘mâl ve hükmü ğayri’l-mükellefîn fi’l-ukbâ ve’l-meâl. Dubâi: Dâru’l-İmam Malik, ty.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Karâfî. Şerhu’t-Tenkihi’l-Fusûl fî ihtisâri’l-Mahsûl fi’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2004.
• Karâfî, Ebû’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Karâfî, el-Furûk -Envâru’l-burûk fî envâi’l-furûk, 4 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-kutub, ty.
• Koca, Ferhat. İslam Düşüncesinin Kurucu Unsurları: Usul-i Fıkıh, Kelâm, Tasavvuf ve İslam Felsefesi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmiu li ahkâmi’l-Kur’ân (Tefsîru’l-Kurtûbî). thk. Ahmed Berdûnî-İbrâhim Atvîş. Kahire: Dâru’l-kutubi’l-Mısriyye, 1964.
• Leknevî, Ebü’l-Hesenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed b. Abdülhalîm b. Muhammed el-Leknevî. Fevâtihu’r-rahamût şerhu Müsellimu’s-subût. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ilmiyye, 2002.
• Mahallî, Ebû Abdillâh Calâlüddîn Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Mahallî. el-Bedru’t-tâli‘, fî halli Cem‘i’l-cevâmi‘. thk. Murtaza Ali ed-Dağistânî, 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2012.
• Merğînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Ali b. Ebî bekr b. Abdulcelil el-Ferğânî el-Merğinânî. el-Hidâye fî şerhi’n-Nihâye. thk. Talâl Yusuf. Beyrut: Dâru’l-İhyâ, ty.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-turâsi’l-Arabiyye, ty.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali. es-Sünen. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. 8 Cilt. Haleb: Mektebetü’l-matba‘ati’l-İslâmiyye, 1986.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Bahru’l-kelâm. Dımeşk: yy, 2000.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahya b. Şeref. el-Minhâc şerhu Sahîhi Müslim. 18 Cilt. Beyrût: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabiyye, 1392.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahya b. Şeref. Ravdatu’t-tâlibîn ve Umdetu’l-müftîn. thk. Züheyr eş-Şâvûş. 12 Cilt. Beyrût: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1991.
• Râfiî, Abdülkerim b. Muhammed el-Kazvinî. Fethu’l-Azîz bi şerhi’l-vecîz. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-İlmiyye, 1997.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî. el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh. 6 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-risâle, ty.
• Saylan, İbrahim. Hadisleri anlama yöntemi olarak esbâb-ı vurûd. Ankara: Ankara Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora tezi, 2019. Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr es-Sem‘ânî. Kavâti‘u’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullâh b. Hâfız b. Ahmed el-Hakemî. 4 Cilt. Riyâd: Mektebetu’t-tevbe, 1319.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-Serahsî. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebû’l-Vefâ el-Efgânî, Kahire: yy, 1954.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdris b. Abbâs eş-Şâfiî. el-Umm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1990.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdris b. Abbâs eş-Şâfiî, er-Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şâkîr. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1940.
• Şehristânî, Ebû’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdülkerim b. Ahmed eş-Şehristânî. el-Milel ve’n-nihal. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1992.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali b. Muhammed eş-Şevkânî. İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hak min ilmi’l-usûl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-Arabi, 1999.
• Şîrâzi, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali el-Fîruzâbâdî. el-Lüma‘ fî usûli’l-fıkh. Bahreyn: Mektebetu Nizâm, t.y.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ b. Sevre b. Musa b. Dehhâk et-Tirmizi. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir-Ahmed Fuâd Abdulbâkî. 4 Cilt. Kâhire: Matb‘atu Mustafa el-Bâbî, el-Halebî, 1975.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed. Ali. el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1992.
• Yaman, Ahmet. İslam Düşüncesinin Kurucu Unsurları: Usul-i Fıkıh, Kelâm, Tasavvuf ve İslam Felsefesi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.
• Yılmaz, Ömer. Cessâs’ın Eserlerinde Büyük Günah Meselesi. Tasavvur, Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (Aralık, 2018), 761-783.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî ez-Zerkeşî. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. 6 Cilt. Kuveyt: Dâru’l-Kuveyt, 1992.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî ez-Zerkeşî. Teşnîfu’l-mesâmi‘ bi Cem‘i’l-cevâmi‘ lî Tâcuddîn es-Sübkî. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetu’l-Kurtubâ, 1998.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî, el-Kebâir. Beyrut: Dâru’n-nedve, ty.