MÜŞRİKLERİN LİDERLERİNDEN UKBE B. EBÛ MU‘AYT VE HZ. PEYGAMBER’E KARŞI MÜCADELESİ

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 831 - 862, 30.12.2021

Hasan Telli

https://doi.org/10.17859/pauifd.974833

Öz

Risaletin ilanından sonra Mekkeli müşriklerin liderlerinin çoğu Hz. Muhammed’in (sas) karşısında yer aldılar. Bu liderlerden birisi de Ukbe b. Ebû Mu‘ayt’tı. Ukbe, İslam ve Hz. Peygamber karşıtlığı konusunda aşırıya giden, yeni stratejiler geliştiren, propagandalar üreten ve Mekke toplumunu yönlendiren bir şahsiyetti. Hz. Peygamber’i öldürme teşebbüsünde bulunan ilk kişiydi. Hz. Peygamber ve İslam düşmanlığı konusunda önemli roller üstlenen Ukbe’nin bu yönleriyle daha önceki çalışmalarda müstakil olarak incelenmemesi böyle bir çalışmanın yapılmasını önemli hale getirmiştir. Çalışma Ukbe merkezli olaylar kapsamında Hz. Peygamber’in Mekke dönemi tarihine farklı bir pencereden ve perspektiften bakılmasına da imkân sunmaktadır. Çalışma, Ukbe örneğiyle müşrik liderlerinin Hz. Peygamber karşıtlığı konusundaki tutumlarına ışık tutmayı ve bazı yeni yaklaşımlar getirmeyi hedeflemektedir. Çalışma Ukbe b. Ebû Muayt’ın hayatı ve Hz. Peygamber’e karşı yaptığı sözlü ve fiili mücadelesi kapsamında ele alınmıştır. İslam tarihi ana kaynakları esas alınarak yapılan çalışmada konuyla ilgili farklı rivayetlerin tahliline yer verilmiş ve hadiselerin analizi yapılmaya çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Siyer, Hz. Muhammed, Ukbe b. Ebu Muayt, Mekkeli Müşrikler

Ukbe B. Ebi Mu'ayt, One Of The Leaders Of The Polytheist And His Fight Against The Prophet Muhammad

Öz

Abstract
Following the prophetical declaration of Muhammad, many of the prominent members of the contemporary Meccan society stood against him. Uqba ibn Abi Mu'ayt was among these people. He was an6 extremist concerning the contradiction to the prophecy, who developed new strategies and propagandas to canalize the Meccan society. He was the first one to attempt the kill Mohammad. The lack of the studies concerning him in the current scholarly literature makes this study more necessary. This study enables the new interpretations of the era of Mohammad by taking the counter-prophetic events that were shaped around Uqba. The study examines the verbal and factual activities that were undertaken by Uqba to oppose Mohammad. By taking into consideration the main sources of Islamic history, this paper aims to analyze the various accounts concerning Uqba.
Keywords: Islamic history, prophetic biograpy of Muhammad, Uqba ibn Abi Mu'ayt, Meccan polytheist society

Anahtar Kelimeler

Islamic history, prophetic biograpy of Muhammad, Uqba ibn Abi Mu, Meccan polytheist society

Kaynakça

• Akbaş, Mehmet. “Hz. Peygamber’in İslam Düşmanlığı Yapan Müşrik ve Yahudi Elebaşlarının Öldürülmesi İçin Görevlendirdiği Sahâbîler”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 37 (2017), 117-132.
• Aktürk, Veysel. Hz. Peygamber Döneminde Öldürülmeleri Emredilenler ve Öldürülme Nedenleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Âlûsî, Şehâbeddin Mahmûd. Rûḥu’l-Meʿânî Fî Tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-ʿAẓîm ve’s-Sebʿi’l-Mes̱ânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyyi, tsz.
• Apak, Adem. Ana Hatlarıyla İslam Tarihi 1. 23. Bs. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Apak, Adem. “İslâm Öncesi Dönemde Mekke İdare Sistemi ve Siyasetinin Oluşumu”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2001), 177-194.
• Arı, Mehmet Salih. “İslam’a Karşı Çıkanlar ve Nedenleri”. Siyer Dersleri-Mekke Dönemi. İdris Söylemez (ed.), 161-171. Malatya: Malatya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2018.
• Arslantaş, Nuh. “Hz. Peygamber’in Çağdaşı Yahudilerin Sosyo-Kültürel Hayatlarına Dair Bazı Tespitler”. İSTEM. 11 (2008), 9-46.
• Aycan, İrfan. “Ebû Süfyân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 10/230-232. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Barış, Mustafa Necati. “Câhiliye Döneminde Yargı Sistemi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 17/1 (2012), 153-170.
• Beġavî, Huseyn b. Mes‘ûd. Me‘âlimu’t-Tenzîl Fî Tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed en-Nemr ve dğr. Riyaḍ: Dâru’t- Taybe, 1412.
• Belâẕurî, Aḥmed b. Yahyâ. Kitâbu Cumel Min Ensâbi’l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyaḍ Zerkelî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî, el-Câmiu’l-Müsnedu’s-Sahîh, thk. Merkezü’l-Bühûs. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’t-Te’sîl, 2012.
• Çakır, Erkan. "Vahye İtirazlar (Furkan Suresi Örneği)", Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2006.
• Çelik, İbrahim. Kur’an’da Peygamberlere Karşıt Güçler. Bursa, 2001.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî el-Mevsılî. Musnedu Ebî Ya’lâ el-Mevsilî. C.16. tah. Hüseyin Selîm Esed. Dımeşk: Dâru’l-Me’mûn, 1986.
• Ezrakî, Ebu’l-Velîd Muhammed bin Abdullah bin Ahmed. Ahbâru Mekke. thk. Rüşdî es-Sâlih Beyrut: Dâru’l-Endülüs, 1983.
• Fayda, Mustafa. “Bedir Gazvesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5: ss.325-327. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• İbn Abdulber, Yûsuf. el-İstîʿâb fî Maʿrifeti’l-Aṣḥâb. thk. Ali Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1992.
• İbn Asâkir, Ebû Kâsım Ali b. Hasan. Târîḫu Medîneti Dımaşḳ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2000.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿAẓîm. thk. Es’ad Muhammed et-Tîb. Riyaḍ: Mektebetü Nezâr Muṣṭafa el-Bâz, 1419.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed. Kitâbu’l-Meğâzî li-İbn-i Ebî Şeybe. thk. Abdulaziz b. İbrahim. Riyad: Dâru İşbiliyâ, 1999.
• İbn Hacer, Şihâbuddîn. el-İṣâbe fî Temyîzi’ṣ-Ṣaḥâbe. thk. Ali Muhammed Mu‘avviz - Adil Aḥmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1995.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî, es-Sîretü’n-Nebeviyye ve Ahbâru’l-Hulefâ, thk. Seyyid Üzeyr Bey. Beyrut: Müessesetü’l-Kutubi’s-Sekâfe, 1987.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdulmelik. es-Sîretu’n-Nebeviyye. thk. Muṣṭafa es-Sekkâ ve dğr. Turâsü’l-İslam, tsz.
• İbn İshak, Muhammed. Kitâbu’s-Siyer ve’l-Meğâzî. tah. Süheyl Zekkâr. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1978.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmâîl. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿAẓîm. thk. Sâmî b. Muhammed b. Sellâme. 8 Cilt. Riyaḍ: Dâru Tayyibe, 1999.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmâîl. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah et-Türkî. Cîze: Dâru Hicr, 1997.
• İbn Sa‘d, Muhammed. Kitâbu’ṭ-Ṭabaḳāti’l-Kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. Mektebetu’l-Hanci: Kahire, 2001.
• İbn Seyyidünnâs, Fethuddîn Muhammed. ʿUyûnü’l-Es̱er Fî Fünûni’l-Meġāzî ve’ş-Şemâʾil ve’s-Siyer. thk. Muhammed el-Hatravî - Muḥyiddin Mestu. Medine-Dımeşk-Beyrut: Dâru’t-Turâs̱ ve Dâru İbn Kesîr, tsz.
• İbnu’l-Esîr, İzzüddîn. el-Kâmil fi’t-Tarîḫ. thk. Ebi’l-Fida Abdullah. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1987.
• İbnu’l-Esîr, İzzüddîn. Üsdü’l-ġābe fî Maʿrifeti’ṣ-Ṣaḥâbe. thk. Ali Mu‘avviz - Adil Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, 1994.
• İbn Kuteybe Ebû Muhammed Abdullah bin Müslim. el-Me’ârif li-İbni Kuteybe. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: Dârü’l-Me’ârif, 1981.
• Kavaklıoğlu, Mahmut. “Tuleyb b. Umeyr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/362. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Kaya, Murat. Hz. Ebû Bekir’in Kur’ân’a Hizmetleri ve Tefsirdeki Yeri. İstanbul: Erkam Yayınları, 2018.
• Kılınçlı, Sami. “İslam Öncesi Arap Toplumunda Kabileler Arası Rekabetin İslam Davetine Yansıması”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 12/1 (2012), 57-87.
• Köksal, Mustafa Asım. İslam Tarihi Hz. Muhammed ve İslamiyet. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1981.
• Köse, Fatma Beyza. “Bir Entelektüel Müşrik: Nadr b. el-Hâris el-Abderî ve Mücadelesi”. İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi. 9 (2018), 69-85.
• Kurtubî, Muhammed. el-Câmiʿ li-Aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Hişam Semir Buhârî. Riyaḍ: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Mahmut, Es’ad. Tarih-i Din-i İslâm, İslâm Tarihi. çev. Ahmet Lütfi Kazancı - Osman Kazancı. İstanbul: Marifet Yayınları, 1995.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân (Kur’ân’ın Anlamı ve Tefsiri). çev. Muhammed Han Kayanî ve dğr. İstanbul: İnsan Yayınları, 1986.
• Mukātil, Ebu’l-Hasen b. Suleyman. Tefsîru Mukātil b. Suleyman. thk. Abdullah Mahmûd. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, 2002.
• Mucâhid, Mucâhid b. Cebr. Tefsîr-i Mucâhid. thk. Ebû Muhammed el-Esyûtî (Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005).
• Orhan, Fatih. “Cihad Kavramı Üzerinden İslâm’a Sürülmek İstenen Leke: Terör,” Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (2014), 89-113.
• Örenç, Aşır. “Hz. Peygamber’e Karşı Müşrik, Münafık ve Ehl-i Kitap Tarafından Fiilî Olarak Yapılan Saygısızlıklar,” SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 28 (2013), 145-168.
• Özarslan, Selim. “Hz. Peygamber’e Yönelik Saygısızlar,” Kelam Araştırmaları 5/2 (2007), 63-84.
• Özel, Ahmet. İslam Devletler Hukukunda Savaş Esirleri. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Pırlanta, İsmail. “Müşriklerin Hz. Peygamber’e Karşı Takındıkları Tavırlar -Ebû Süfyân Örneği-,” Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [BOZİFDER] 13 (2018), 75-102.
• Râzî, Fahruddin. Tefsîrü’l-Fahri’r-Râzî el-müştehir bit-Tefsîri’l-Kebîr ve Mefâtîhi’l-Gayb. 32 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• San‘ânî, Abdurrezzâk. Tefsîru’l-Ḳur’ân. Tah. Muṣṭafa Müslim Muhammed. Riyaḍ: Mektebetu’r-Ruşd, 1989.
• Sarıçam, İbrahim. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2017.
• Sarı, Mevlüt. el-Mevârid Arapça-Türkçe Lugat. İstanbul: Bahar Yayınları, tsz.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “Cahiliye Döneminde Mekke’nin Demografik, İdarî, Ekonomik, Kültürel ve Dini Yapısı Üzerine Bazı Notlar”. Siyer Dersleri-Mekke Dönemi. İdris Söylemez (ed.). Malatya: Malatya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2018.
• Suyûtî, Celâlüddîn. ed-Durru’l-Mensûr fi’t-Tefsîri bi’l-Me’sûr. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin.vKahire: Merkezü Hicr, 2003.
• Suyûtî, Celâlüddîn. Lubâbu’n-Nuḳûl Fî Esbâbi’n-Nuzûl. Beyrut: Müessesetü’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, 2002.
• Şahin, Hakan. “İslâm Öncesi Mekke’de Sivil Toplum”. Liberal Düşünce. 78 (2015). 45-73.
• Ṭaberî, Muhammed b. Cerîr. Tefsîru’t-Taberî Câmi’u’l-Beyân ‘an Te’vîl’l-Kur’ân. thk. Abdullah bin Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Hicr, 2001.
• Ṭaberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-Beyân ʿan Teʾvîli Âyi’l-Ḳurʾân. thk. Aḥmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Muessesetü’r-Risâle, 2000.
• Ṭaberî, Muhammed b. Cerîr. Ṭaberî Tefsiri. çev. Kerim Aytekin - Hasan Karakaya. İstanbul: Hisar Yayınevi, 1996.
• Ṭaberî, Muḥammed b. Cerir Târihu’t- Ṭaberî Târîhu’r-Rusûl ve’l-Mulûk, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Me’ârif, 1967.
• Vâḥidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Aḥmed. Esbâbu Nuzûli’l-Ḳur’ân. thk. Kemâl Besyûni Zaġlûl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1991.
• Vâḳıdî, Muhammed b. Ömer. Kitâbu’l-Meġāzî. thk. Marsden Jones. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kütüb, 1984.
• Vatandaş, Celalettin. Hz. Muhammed’in (S.A.V.) Hayatı ve İslâm Daveti –Mekke Dönemi. İstanbul: Pınar Yayınları, 2012.
• Watt, Montgomery. Hz. Muhammed Mekke’de. çev. Rami Ayas - Azmi Yüksel. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• Yaşar, Yahya. “Mekkeli Müşriklerin Hz. Peygamber’den Kur’an Dışında Mucize Taleplerine Cevabi Ayetlerin Tahlili”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi. 27 (2016). 135-182.
• Yıldız, Hakkı Dursun. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi. İstanbul: Çağ Yayınları, 1986.
• Yıldız, İbrahim. Kur’ân İnsan ve Yanılgı -psikososyal bir okuma-. Bursa: Emin Yayınları, 2019.
• Yıldız, İbrahim. “Kur’ân-ı Kerîm’de Atalar Geleneği ve İnanca Etkisi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/26 (2015). 175-216.
• Yılmaz, Ali. “Mekkeli Müşriklerin Hz. Muhammed’e Karşı Aşırı Muhalefetinin Öteki Yüzü”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (2019). 59-89.
• Yiğit, İsmail. “Ukbe b Ebû Muayt”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/63-64. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Zebîdî, Zeynuddin Ahmed. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi. çev. Ahmed Naim. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1976.
• Zehebî, Şemsuddin. Siyeru ‘lâmi’n-Nubelâ. thk. Şu‘ayb el-Arnavud. Beyrut: Muessesetü’r-Risâle, 1982.
• Zuhaylî, Vehbe. Tefsîru’l-Münîr. 17 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2009.
• Zührî, Ebû Bekr Muhammed b. Müslim b. Ubeydillâh İbn Şihâb. el-Meġāzi’n-Nebeviyye, thk. Süheyl Zekkâr. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1981.