DÖRT MEZHEP İMAMININ KUR’AN-SÜNNET MÜNASEBETİNE YAKLAŞIMLARI

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 1018 - 1045, 30.12.2021

Haydar Güngör

https://doi.org/10.17859/pauifd.998779

Öz

Müslümanların inanç, ibadet, ahlak gibi konularda sahip oldukları tutum ve davranışlarının en belirleyici unsuru şüphesiz Kur’an-ı Kerim’dir. Müslümanlar onun inzalinden itibaren onu anlama ve yorumlamaya çalışırken öncelikle Hz. Peygamber’in sözlerine ve uygulamalarına bakmışlardır. Onun vefatından sonra ise dönemin alimleri ellerinde bulunan Kur’an ve kendilerine ulaşan sünnet/hadis malzemesi eşliğinde İslam’ın güncel meselelerine çözüm yolları aramışlar ve metodlar geliştirmişlerdir. Onların uygulamış oldukları bu metodlarla vardıkları sonuçlar sadece yaşadıkları dönemde değil sonraki asırlarda hatta günümüzde bile kitlelerin davranışlarında belirleyici bir unsur olarak önemini korumaktadır. Müctehid imamların, meselelere bakış açıları ve Kur’an-Sünnet münasebetine yaklaşımları dikkat ve merak uyandıran bir husus olmaya da devam etmektedir. Onların sünnetin hucciyeti konusunda hem fikir oldukları bilinen bir husus iken sünnetin ne’liği, delil olarak kullanılacak olan rivayetin hususiyetleri veya çelişkili durumlarda izlenen metodlardaki yaklaşımları farklılaşabilmektedir. Bu farklı yaklaşımları, “Delil olma bakımından sünnetin Kur’an’a göre konumu”, “Hüküm koymada sünnetin Kur’an’a nazaran görevi”, “Kur’an-sünnet arasında nesh meselesi” ve “Sünnetin Kur’an’a arzı” gibi gibi başlıklar altında değerlendirmemiz mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Sünnet, Arz, Nesh, Hüküm koyma, Ebu Hanife, Mâlik b. Enes, Ahmet b. Hanbel, Şâfiî.

The Approaches Of The Imam Of The Four Sectıons To The Relatıonshıp Of The Qur'an-Sunna

Öz

Abstract
The most determining factor of the attitudes and behaviors of Muslims in matters such as belief, worship and morality is undoubtedly the Qur'an. While Muslims were trying to understand and interpret him since his revelation, they first looked at the says and practices of the Prophet. After his death, the scholars of the period sought solutions to the current issues of Islam and developed methods with the Qur'an in their hands and the sunnah/hadith material that reached them. The results they reached with these methods they applied maintain their importance as a determining factor in the behavior of the masses not only in the period they lived, but also in the following centuries and even today. The perspectives of mujtahid imams on issues and their approach to the Quran-Sunnah relationship continue to be an issue worthy of attention and curiosity. It is a known fact that they agree that sunnah is evidence. However, the nature of the sunnah, the characteristics of the narration to be used as evidence, or the approaches in the methods followed in conflicting situations may differ. It is possible to evaluate these different approaches under the headings such as the position of the Sunnah according to the Qur'an in terms of evidence, the role of the Sunnah relative to the Qur'an in making judgments, the issue of abrogation between the Qur'an and the Sunna, and the submission of the Sunnah to the Qur'an.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, es-Sunnah, Comparison, abrogation, provisions put, Abu Hanifa

Kaynakça

• Abdülaziz b. Şah Veliyyullah ed-Dihlevi. Büstanu’l-Muhaddisin. çev. A. Osman Koçkuzu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1986.
• Abdülganî Abdülhâlık. Hucciyyetü’s-Sünne. B.y.: Dâru’l-Vefâ, 1407/1987.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Musned. thk. Şuayb el-Arnaûd, Âdil Murşid. 50 cilt. Beyrut: Mussetu’r-Risâle, 1995.
• Bekir b. Abdullah Ebu Zeyd. el-Medhalü'l-mufassal ila fıkhi'l-İmam Ahmed b. Hanbel. 2 cilt. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1. Basım, 1417.
• Buhari, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-Buhârî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk: Muhammed Fuat Abdülbâkî, 4 cilt. Kahire: Matbaatu’s-Selefiyye, 1. Basım, 1400.
• Cessâs, Ahmed b. Ali er-Razi. el-Fusûl fi’l-Usûl, thk. Acîl Câsim en-Neşemî, 4 cilt. Kuveyt: Vezâretü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1414/1994.
• Çakın, Kamil. “Hadisin Kur’an’a Arzı Meselesi”, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35/1, 1995), 237-262. Dere, Ali. “İmam Mâlik'in Hadis Metinlerini Değerlendirme Kriterleri Üzerine”, Ankara: İslâmî Araştırmalar, 10/1-2-3-4 (Hadis-Sünnet Özel Sayısı), 1997, 69-73.
• Dümeynî, Misfir Gurmullah ed-Dümeynî. Mekāyîsü nakdi mütûni’s-sünne. Riyad: y.y. 1. Basım, 1404/1984.
• Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Mâliki. Miftâhu'l-Vusül ila Binâi'l-Fürû' ale'l-Usûl. thk. Muhammed Ali Furkus, Beyrut: Müessetü Reyyân, 1. Basım, 1419/1998.
• Ebû Davûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûd- M. Kâmil Karabelli. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâletil’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû Hanîfe, Ebû Hanîfe Nu‘mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh. el-Âlim ve’l-Müteallim. thk. M. Zâhid el-Kevserî. Kahire: Matbaatu’l-Envâr, 1368.
• Ebû Hanîfe, Ebû Hanîfe Nu‘mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh.Müsned, thk. Ebû Muhammed el-Asyûtî. Beyrut: Dâru’ı-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.
• Ebû Hanîfe, Ebû Hanîfe Nu‘mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh.Risâletü ilâ Osman el-Bettî. çev. Mustafa Öz. “İmam-ı Azam’ın Beş Eseri”, İstanbul: Kalem Yayıncılık, 1981.
• Ebû Yûsuf, Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d el-Kûfî. er-Red ala Siyeri’l-Evzai. Haydarâbad: Lecnetü ihyau'l-Maârifi'n-Nu’maniyye, 1389/1969.
• Ebu Zekeriyya Yahya b. İbrahim es-Selemâsî. Kitabu Menazili’l-Eimmeti’l-Erbaati. thk. Mahmud b. Abdurrahman Kadh. Medine: Camiatü’l-İslamiyye, 2002.
• Emin el-Hûlî. Mâlik-Tecârubu Hayâh. Kahire: Vezâretu’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, Müessesetu’l-Mısrıyyeti’l-Âmme, ts.
• Fahreddin er-Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî. el-Mahsul fî Ilmi Usûlu’l-Fıkh. thk. Taha Câbir Feyyâz el-Ulvânî. 6 cilt. Beyrut : Muessesetu’r-Risâle, 1. Basım, 1412/1992.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî. el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-usûl, thk. Hamza b. Züheyr Hafız. 4 cilt. Medine: Şirketü’l-Medineti’l-Münevvera, 2008.
• Günay, Musa, “Hanefî Usûlündeki Bazı Prensiplerin İmam Ebû Hanîfe’ye Nispetinin Değerlendirilmesi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 19/2012, 299-325.
• Hatib el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. el-Kifâye fî ʿilmi’r-rivâye. Haydarabâd: Dâru’l-Meârifi’l-Osmaniyye, 1357.
• Hatib el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. Târîhu Bagdâd, thk. Beşşâr Avvâd. 16 cilt. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2001.
• İbn Abdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. Câmiʿu Beyâni’l-İlm ve Fadlihî, thk. Ebi’l-Eşbâl ez-Zuheyrî. 2 cilt. Riyad: Dâru İbn el-Cevzî, 1. Basım, 1414/1994.
• İbn Abdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvaṭṭaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. thk. Mustafa Ahmet el-Ulvâ. 24 cilt. Mağrib: Vüzâratu’l-Umûmi’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1387.
• İbn Abdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. el-İntikâʾ fî fezâʾili’s-selâsseti’l-eʾimmeti’l-fukahâʾ. Halep: Mektebu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1.Basım, 1417/1997.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkī. İ’lâmu’l-Muvakki’în an Rabbi’l-Âlemîn. 7 cilt. Riyad: Dâru İbnu’l-Cevzî, 1. Basım, 1423.
• İbn Hacer el-Heytemi. Fıkhın Sultanı İmam-ı Azam Ebu Hanife. çev. Manastırlı İsmail Hakkı. İstanbul:Semerkandyayınları, 2009.
• İbn Halfûn, Muhammed b. İsmâîl b. Muhammed el-Endelüsî. Esmâu Şuyuhi’l-İmam Mâlik b. Enes. thk. Muhammed Zeynühüm Muhammed Azb. Kahire:Mektebetü’s- Sekafeti’d-Dîn, ts.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî. el-Muḥallâ bi’l-âsâr fî şerḥi’l-Mücellâ. thk. Abdulgaffâr Süleyman el-Bündârî. 12 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3.Basım, 1424/2003.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Makdisî. Ravdatü’n-nâzır ve cünnetü’l-münâzır fî usûli’l-fıkh ʿalâ mezhebi’l-İmâm Ahmed. 2 cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Reyyân, 1. Basım, 1419/1998.
• İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sunen, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 4 cilt. b.y.: Dâru İhyâu Kutubi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânu’l-Arab, 15 cilt. Beyrut:Dâru’s-Sadr, ts.
• İbn Rüşd, Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd el-Hafîd, Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muḳteṣid. thk. Muhammed Subhî Hasan Hallâk. 4 cilt. Kahire: Dâru İbn Teymiyye, 1. Basım, 1415.
• İbn Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Mukaddimetü İbni’s-Salâh. thk. Nureddîn Itr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Teymiyye el-Harrânî. Mecmu’atu’l-Fetâvâ. 37 cilt. Mansûra: Daru’l-Vefâ, 3. Basım, 1426/2005.
• İbnu’l-Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Menakıbu’l-İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Abdullah b. Muhsin et-Turkî. Kahire:Dâru Hıcr, 1409.
• Kadı Iyaz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. Tertîbü’l-Medârik ve Taḳrîbü’l-Mesâlik li-Maʿrifeti Aʿlâmi Mezhebi Mâlik. thk. Muhammed Tâvit et-Tancî. Fas: el-Memleketü’l-Mağrib Vuzâratil’l-Efkâf ve Şuûni’l-İslâmiyye, 1403/1983. Keleş, Ahmet, Hadislerin Kuran'a Arzı, İstanbul: İnsan Yayınları, 6.Basım, 2020.
• Koçyiğit,Talat. “Kitap ve Sünnette Nesh Meselesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21/1, (1963), 93-108.
• Koçkuzu, Ali Osman. Hadisde Nâsih Mensûh. İstanbul:Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1985.
• Köktaş, Yavuz, “Bazı Yeni Sünnet Tanımları Üzerine”, Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 2002/1, 95-160.
• Lâlekâî, Ebü’l-Kâsım Hibetullāh b. el-Hasen b. Mansûr el-Lâlekâî. Şerhu usûli iʿtikâdi Ehli’s-sünne ve’l-cemâʿa, thk. Neşet b. Kemal el-Mısrî. 4 cilt. Kahire: Daru’l-İslamiyye, 6. Basım, 1341/2010.
• Makdisi, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Abdilhâdî ed-Dımaşkī. Menakıbu’l-Eimmeti’l-Erbaa, thk. Süleyman Müslim el-Hurşid. Beyrut:Dârul Müeyyed, ts.
• Mizzî, Cemalüddin Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf el-Mizzî. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 35 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2. Basım, 1403/1983.
• Muhammed Abdurreşîd en-Nu’mânî. Mekânetü’l-İmam Ebî Hanîfe fi’l-Hadîs. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1416.
• Muhammed Ebu Zehra. Ebu Hanife Hayatuhu ve Asruhu ve Ârâuhû ve Fıkhuhû. Kahire: Darul Fikri’l-Arabi, 1991.
• Muhammed Ebu Zehra. Mâlik-Hayatuhû ve Asruhû ve Ârâuhû ve Fıkhuhû. Mektebetül Mısrıyye, Kahire, ts.
• Muhammed Ebu Zehra. İslâm’da İtikadi, Siyasi ve Fıkhî Mezhepler Tarihi. çev. Abdülkadir Şener. İstanbul: Hisar Yayınevi, 1978.
• Muhammed Mustafa el-Azamî. İslam Fıkhı ve Sünnet, çev. Mustafa Ertürk. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Muhammed Yusuf Guraya. Sünnetin Neliği Sorununa Metodik Bir Yaklaşım-Mâlik’in Muvatta’ı Özelinde, çev. M. Emin Özafşar, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1999. Muhammed Yusuf Musa. İmam Mâlik İle Leys b. Sa'd Arasındaki İhtilaf ve Yazışma çev. Abdülkadir Şener, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 16/1, (1968), 131-154.
• Muhammed Zahid el-Kevserî. Te’nîbu’l-Hatîb alâ mâ sâkahu fî tercemeti Ebî Hanîfe mine’l-ekâzîb. Kahire: Matbaatul Envâr,1942.
• Mustafa es-Sibâî. es-Sünnetü ve mekânetühâ fi’t-teşrîʿi’l-İslâmî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2000.
• Müslim, Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, Müslim, Ebul-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’s’s-Sahîh, nşr. Muhammed Fuâd b. Abdulbâkî. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâu’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Okiç, Muhammed Tayyib. Bazı Hadis Meseleleri Üzerine Tetkikler. Ankara: Atlas Kitap, 1.Basım, 2017.
• Özel, Ahmet, “Mâlik b. Enes” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2001, 27/506-513. Özafşar, M. Emin. Hadisi Yeniden Düşünmek. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1999.
• Saymerî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Alî b. Muhammed es-Saymerî. Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbihi. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1405/1985.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-Serahsî. Usûlü’l-fıkh. thk. Ebû’l-Vefâ el-Afgânî. 2 cilt. Haydarabâd: Lecnetu İhyâu’l-Meârifi’n-Nu’mâniyye, 1414/1993.
• Subhî es-Sâlih. Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Melayîn,10. Basım, 1977.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî. Miftâhu’l-Cenne fi’l-İhticaci bi’s-Sünne, Mısır: İdâretu’t-tıbâti’l-münîriyye, ts.
• el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’an, thk. Şuayb Arnaûd. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle Nâşirûn, 1. Basım, 1429/2008.
• Şa’rânî, Abdülvehhâb b. Ahmed b. Alî eş-Şa’rânî el-Mısrî. Kitâbu’l-Mîzân (el-Mîzânü’l-kübrâ). thk.Abdurrahmân Umeyra. 3 cilt. Beyrut: Âlimu’l-Kutub, 1. Basım, 1409/1989.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs b. Abbâs eş-Şâfiî. er-Risale. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Mısır: Matbaatü Mustafa Elbânî el-Halebî. 1. Basım,1357/1938.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs b. Abbâs eş-Şâfiî. el-Ümm. thk. Rıfat Fevzi Abdülmuttalib. 11. cilt, Mansûra: Dârü’l-Vefâ, 1. Basım, 1422/2001.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs b. Abbâs eş-Şâfiî. İhtilafu’l-Hadis. thk. Rifat Fevzi Abdülmuttalib, Mansûra: Darul Vefâ, 1. Basım, 1422/2001.
• Şah Veliyyullâh Dihlevî, İslâm Düşünce Rehberi (Hüccetullâhi’l-Bâliğa), çev. Mehmet Erdoğan. 2 cilt, Ankara: Yenişafak Gazetecilik, 2003.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî eş-Şâtıbî. el-Muvâfakât, 6 cilt. Huber: Dâru İbn Affân, 1. Basım, 1417/1997.